« اعتماد» چالش تشكيل نيروهاي واكنش سريع در ناتو را بررسي كرد
«صلح مسلح » راه پيش روي اروپا
ميثم سليماني/ خروج ويكتور يانوكوويچ از اوكراين و سقوط دولت وي را مي‌توان سرآغازي بر چالش و رقابت جديد ميان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) و روسيه دانست، زماني كه به ناگاه اروپايي‌ها به‌شدت غافلگير شدند و نيروهاي روسيه را در شبه‌جزيره كريمه كه جزيي از خاك اوكراين بود مشاهده كردند. آن زمان بسياري از مقامات ناتو و منتقدان اين پيمان غربي ادعا كردند نيروهاي روسيه آمادگي لازم براي حضور در منطقه‌يي ديگر را دارند و برخلاف آن نيروهاي ناتو هيچ گونه آمادگي را براي واكنش به چنين شرايطي ندارند. پس از آن حدود سه ماه پيش سران كشورهاي ناتو در ولز تصميم گرفتند كه نيروي واكنش سريعي را تشكيل دهند كه در زمان‌هاي حساس به مانند موضوع كريمه بتوانند وارد عمل شوند. حالا ناتو مي‌خواهد به اين مصوبه سران كشورهاي عضو جنبه‌يي عملي ببخشد. وزراي امور خارجه 28 كشور عضو ناتو روز گذشته كنار هم جمع شدند تا ميزان پيشرفت، اجرايي‌سازي نيروهاي واكنش سريع را بررسي كنند.
اين برنامه كه بناست در سال 2016 عملياتي شود، شامل پنچ هزار نيروي آماده زميني مي‌شود كه از پشتيباني نيروي دريايي و هوايي نيز برخوردار است. كشورهاي اروپايي نيز خواهان اين موضوع هستند تا امريكا رهبري اين نيروها را بر عهده بگيرد و نقشي حاشيه‌يي را در اين امر نداشته باشد.
اما پس از گذشت سه ماه از تصويب اين اقدام اكنون سوالي كه به وجود آمده اين است كه آيا امكان تشكيل اين نيرو با توجه به اينكه بودجه‌هاي دفاعي كشورهاي عضو ناتو هرسال به دليل بحران مالي كاهش مي‌يابد وجود دارد يا خير؟ زيرا اين نيروها به يك ثبات و نظم خاصي نياز دارند كه بايد كشورهاي عضو رديف بودجه مجزايي را براي اين كار در نظر بگيرند كه در حال حاضر بسيار سخت خواهد بود.
داگلاس لوت، سفير امريكا در ناتو نيز تاييد كرده است ناتو براي دو دهه گذشته با چالش ويژه‌يي پس از جنگ سرد روبه‌رو نبوده است و در جنگ‌هاي بالكان و افغانستان، نيروهاي ناتو تنها ناظر بودند و بيشتر عمليات بر عهده ايالات متحده بوده، اما اكنون همپيمانان غربي در ناتو به نيروي‌اي ديگر نياز دارند. لوت در ادامه صحبت‌هاي خود تاكيد كرده است تصميم رهبران ناتو درباره راه‌اندازي نيروهاي واكنش سريع مي‌تواند ارزان‌تر از استقرار نيروهاي مستقر در كشورهاي شرق اروپا باشد.
دولت‌هاي اروپايي معتقدند كه اين اقدام مي‌تواند از نقض توافقنامه 1997 بين ناتو و روسيه جلوگيري كند، زيرا در اين توافقنامه ناتو متعهد شده است كه نيروهاي زيادي در مناطق سابق تحت تسلط شوروي مستقر نكند. از همين رو نيروهاي واكنش سريع در منطقه‌يي ديگر در نزديكي شرق اروپا مي‌تواند هم آماده‌باش ناتو را افزايش دهد و هم به توافق خود كه در روزهاي خوش با روسيه بسته شده است نيز پايبند بماند. ناتو همچنين معتقد است كه اين نيروها بايد بتوانند به سرعت استقرار يابند و عمليات را فرماندهي و كنترل كنند و در صورت نياز براي حفظ استقرار آنها اين نيروها تقويت و پشتيباني شوند.
اما هنوز مشخص نيست كه در حال حاضر نيروهاي واكنش سريع هزينه‌يي كمتر از ارسال نيروي دايمي خواهند داشت يا خير، زيرا نگه داشتن پنج هزار نيرو در حالت آماده باش نياز به مقدار زيادي پشتيباني لجستيكي دارد. به طور مثال، آغاز عمليات آنها با سرعت بالا، همراه با حمايت از هوا و احتمالا دريا مي‌تواند هزينه زيادي را روي دست ناتو قرار دهد. حتي رزمايش‌هايي كه در راستاي اين آمادگي انجام مي‌شود نيز هزينه‌بر است. از اين رو برخي كارشناسان معتقدند كه سطح بالايي از نگراني در خصوص مقدار نيروهاي درگير و بودجه مورد نياز وجود دارد.
همچنين موضوع ديگري كه در اين بين وجود دارد چگونگي تقسيم اين هزينه‌ها ميان متحدان است، زيرا به نظر مي‌رسد امريكاي تحت فرمان اوباما نمي‌خواهد هزينه زيادي را متقبل شود چرا كه واشنگتن با برنامه‌هاي در پيش گرفته شده از سوي دولت دموكرات قصد دارد بودجه دفاعي خود را كاهش دهد و در نتيجه بطور طبيعي چندان تمايلي براي درگير شدن در هزينه‌هاي اين سيستم را ندارد. از سوي ديگر اروپايي‌ها هم پس از پايان جنگ سرد تلاش كرده‌اند تا ارتش‌هاي خود را هرچه بيشتر كوچك كنند تا به مسائل توسعه اقتصادي و صنعتي بپردازند. به گفته نماينده امريكا در ناتو، اين يك معامله بزرگ است زيرا داشتن نيروهاي هميشه آماده قطعا كم خرج نخواهد بود.
بايد توجه داشت كه اروپايي‌ها طي ساليان گذشته محك چنداني در جنگ نخورده‌اند و همواره نقش پشتيبان را ايفا كرده‌اند و در حال حاضر مي‌خواهند با روسيه‌يي زورآزمايي كنند كه اكنون در اوكراين در حال عرض اندام است. از همين رو كشورهاي اروپايي نگران هستند كه روسيه قصد داشته باشد در شرايطي مشابه اوكراين وارد مناطقي ديگر از كشورهاي عضو شوروي سابق شود از همين رو نگراني كشورهاي شرق اروپا با قدرت گرفتن روسيه در حوزه نظامي رو به افزايش است.
با اين حال اين ترديد وجود دارد كه اروپا در شرايط كنوني توان ورود به جنگ سردي ديگر را نداشته باشد. يك مساله مهم ديگر اين است كه تا يك سال ديگر بناست اين نيرو تشكيل شود اما هنوز مشخص نيست كه سهم كشورهاي عضو در تشكيل اين نيروها چگونه خواهد بود. با توجه به شرايطي كه وجود دارد به نظر مي‌رسد كشورهاي انگلستان، فرانسه و آلمان نقش مهمي را در تشكيل اين نيروها ايفا خواهند كرد.
كشورهاي اروپايي در تلاش هستند تا نقش امريكا را در اين بين پررنگ‌تر كنند زيرا امريكا قصد دارد در تشكيل اين نيروها نقش پشتيباني و لجستيكي را ايفا كند كه بيشتر در حوزه ارايه اطلاعات، حمل و نقل هوايي و دريايي است اما آنها مي‌خواهند كه امريكا مستقيما در اين سيستم قرار داشته باشد.
اين در حالي است كه روسيه در حوزه نظامي روز به روز قدرتمند‌تر مي‌شود. طبق آخرين خبرها روسيه قصد دارد در سال 2015 چيزي بالغ بر چهار هزار رزمايش و مانور نظامي انجام دهد و همچنين هزينه‌هاي نظامي روسيه سال به سال رو به افزايش است، اين در حالي است كه امريكا و اروپا در حال كاهش دادن بودجه‌هاي نظامي خود هستند. از همين رو شرايط براي ناتو نگران‌كننده شده است و چالش اصلي دبيركل جديد ناتو موضوع روسيه شده و اگرچه ناتو به دنبال تشكيل نيروي واكنش سريع است اما شرايط نشان مي‌دهد كه اروپا بيش از هر زمان ديگري مجبور است به سوي روسيه حركت كند. شايد اكنون بسياري بگويند كه جهان وارد جنگ سرد ديگري شده است اما با نگاه به تاريخ مي‌توان به اصطلاحي رسيد كه پيش از جنگ جهاني اول به كار مي‌رفت و آن هم صلح مسلح است كه بيش از هر زمان ديگري در دوران كاربرد دارد.