فقها و ديپلمات‌ها و راه‌حلي براي مشكلات حجاج
بر هيچكس پوشيده نيست كه اتفاق دلخراشي كه در منا رخ داده است براي اولين بار نيست و چند بار ديگر اين اتفاق در مراسم رمي جمرات سال‌هاي گذشته هم رخ داده و جان تعدادي از حجاج خانه خدا را گرفته است. به باور من بايد به اين موضوع دو نگاه داشت. نگاه اول نگاه فقهي است. با توجه به اينكه مراسم رمي جمرات بارها جان حجاج را به خطر انداخته است لزوم اين مساله حس مي‌شود كه فقهاي عالم اسلام از شيعه تا سني در يك هم‌انديشي تلاش كنند زمان و مكان اين بخش از مناسك حج را گسترش دهند تا همه حجاجي كه در منا هستند با هم به رمي جمرات نروند و چنين ازدحامي باعث اينگونه وقايع دلخراش نشود و چنين مراسم مهمي كه نشانه وحدت مسلمانان و بزرگ‌ترين تجمع و كنگره مسلمانان جهان محسوب مي‌شود با چنين حوادث دلخراشي تحت‌الشعاع قرار نگيرد. اما نكته دوم بحث بي‌كفايتي و سوءمديريت مقامات عربستاني است. شكي نيست كه عدم مديريت مقامات سعودي و ناتواني در مديريت خوب و مناسب در اين واقعه دخيل بوده است و سعودي‌ها ميزبانان خوبي براي مهمانان خانه خدا نبودند و بايد در مقابل چنين حوادث دلخراشي پاسخگو و مسووليت پذير باشند اما از سوي ديگر بايد حواس‌مان باشد كه با رفتارهاي افراطي و نفرت‌پراكني وضعيت آشفته اين روزها را به هم ريخته‌تر نكنيم. قطعا اين مساله بايد مورد پيگيري قرار بگيرد زيرا موضوع جان اتباع ايراني و همچنين جان مسلمانان ديگر در ميان است اما فراموش نكنيم كه در دنياي مدرن اين روزها تنها راه درست و معقول راه‌حل ديپلماتيك است و در واقع در پيش گرفتن مسير ديپلماتيك به جاي اظهارنظرهاي تند و افراطي و نفرت پراكني مي‌تواند موضع ايران را در قبال اين مساله در معادلات جهاني قوي‌تر كند و اتفاقا مسير ديپلماتيك بيشتر مي‌تواند عربستان سعودي را وادار به پاسخگويي و مسووليت پذيري كند. ضمن اينكه در حال حاضر تعدادي از هموطنان ما در عربستان هستند و ممكن است موضع‌گيري‌هاي افراطي براي آنها مشكلاتي را از جانب سعودي‌ها به وجود بياورد و از سوي ديگر فراموش نكنيم كه در هر صورت بسياري از ايرانيان در سال‌هاي بعد قصد سفر به سرزمين وحي را دارند و نبايد اقدامات افراطي موجب شود كه به طور كلي جلوي اين سفرها سد شود. به عقيده من واكنش رهبري و وزارت امورخارجه و همچنين واكنش اوليه رييس‌جمهور بسيار مناسب و زيبنده دولت جمهوري اسلامي بود. قطعا تدبير و عقلانيت و مسير درست و دور از افراط مي‌تواند موضع جمهوري اسلامي را قوي‌تر كند و سعودي‌ها را وادار كند تا پاسخگوي چنين بي‌كفايتي و سوءمديريتي باشند.