غلامحسين ساعدي، نويسنده‌اي براي تمام فصول
اسدالله امرايي
فهرست آثار غلامحسين ساعدي را اگر فقط اسم ببرم اين ستون لرزان كفاف نمي‌دهد. نمايشنامه‌هايش را با امضاي گوهر مراد منتشر مي‌كرد. كاربافك‌ها در سنگر، كلاته‌گل، ده لال بازي، چوب‌به دست‌هاي ورزيل، بهترين باباي دنيا، پنج نمايشنامه از انقلاب مشروطيت، آي با كلاه آي بي‌كلاه، خانه روشني، ديكته و زاويه، پرواربندان، واي بر مغلوب، ما نمي‌شنويم، جانشين، چشم در برابر چشم، مار در معبد، عاقبت قلم‌فرسايي، هنگامه آرايان و ماه‌عسل فهرست نمايشنامه‌هاي او را تشكيل مي‌دهند. در ميان داستان و رمان‌هاي ساعدي هم عزاداران بيل، ترس و لرز، گور و گهواره، دنديل، توپ، واهمه‌هاي بي‌نام و نشان، مرغ‌انجير، شكسته‌بند، آشفته‌حالان بيدار بخت، شكايت، سايه‌به‌سايه و شب‌نشيني باشكوه را مي‌توان رديف كرد. انتشارات نگاه طي يكي، دو سال اخير همت به خرج داده تا همه آثار ساعدي را به شكل آبرومندانه‌اي چاپ كند كه جاي تقدير دارد. فيلم گاو را داريوش مهرجويي از روي فيلمنامه ساعدي ساخت كه تحسين امام خميني(ره) رهبر فقيد انقلاب را برانگيخت. اما فيلم گاو پيش از انقلاب سانسور و توقيف شد و يك يا دو سال در محاق توقيف ماند. بعد از اينكه در جشنواره شيراز نمايش داده شد و مورد استقبال قرار گرفت، به صورت قاچاقي در فستيوال ونيز به نمايش درآمد و جايزه گرفت.
غلامحسين ساعدي پركارترين نويسنده ايران در دوران معاصر است. گستردگي موضوع و گوناگوني نوع ادبي در كتاب‌هاي ساعدي، او را به نويسنده‌اي بي‌مانند تبديل مي‌كند. ساعدي در آذربايجان متولد شد، در آذربايجان درس خواند و به ايران و زبان فارسي خدمت كرد و زبان فارسي را ستون ادبيات كشور مي‌دانست. غلامحسين ساعدي در سال 1334 در دانشگاه تبريزپزشكي خواند اما علاقه‌اش به ادبيات از لون ديگري بود. دنياي داستان‌هاي ساعدي دنياي غم‌انگيز فقر، خرافات، جنون، هراس و مرگ است. داستان‌هايي به‌شدت باورپذير اما به دور از از فقرستايي ساده‌انگارانه. عزاداران بيل كه به تازگي در انتشارات نگاه تجديد چاپ شده همچنان اثري پرخواننده است. احمد شاملو درباره آن گفته است: «عزاداران بيل را داريم از ساعدي كه به عقيده من پيشكسوت گابريل گارسيا ماركز است. »
اثر ديگري كه به تازگي از ساعدي منتشر شده «چوب به دست‌هاي ورزيل» است. جلال آل‌احمد پس از ديدن نمايشنامه چوب به دست‌هاي ورزيل مي‌نويسد: «اينجا ديگر ساعدي يك ايراني براي دنيا حرف‌زده است. بر سكوي پرش مسائل محلي به دنيا جستن، يعني اين، اگر خرقه بخشيدن در عالم قلم رسم بود و اگر لياقت و حق چنين بخششي مي‌يافتم، من خرقه‌ام را به دوش غلامحسين ساعدي مي‌افكندم.» كتاب شناخت‌نامه ساعدي را دكتر جواد مجابي نوشته كه نشر قطره، منتشر كرده است و كتاب «تكه قبل از تكه شدن: الفباي آثار ساعدي» را آسيه جوادي نوشته كه نشر افراز منتشر كرده است. اين دو كتاب غير از ارزش ادبي‌شان به علت خويشاوندي و دوستي نزديك نويسندگانش با زنده‌ياد ساعدي روايت‌هاي دست اولي به شمار مي‌آيند. كتاب ديگري كه در اين زمينه منتشر شده «نقد و تحليل و گزيده داستان‌هاي غلامحسين ساعدي از روح‌الله مهدي پور عمراني است كه نشر روزگار ناشر آن است. غلامحسين ساعدي در سوم آذر1364 بر اثر خونريزي داخلي در بيمارستان سن آنتوان پاريس درگذشت و در گورستان پرلاشز در جوار آرامگاه صادق هدايت به خاك سپرده شد.