«بعدا مي‌بينمت اتحاديه»، «از عصاي معجزه‌گر هم ديگر خبري نيست»، «اگر دونالد ترامپ در نوامبر برنده شود، روسيه بهترين سال حياتش را تجربه خواهد كرد»، «خبر رسمي اعلام شد، انگليس مي‌خواهد برود و تغيير آغاز شد»، «مردم فقط به چيزي راي دادند كه هيچ ذهنيتي در خصوص آن ندارند. يك غوغاي كامل در انتظار ما است»، «ديشب خوابيدم و امروز در كشور ديگري بيدار شدم»، «آيا شعارهاي ضداسلامي و سياست‌هاي اسلام‌هراسي دونالد ترامپ اتحاديه اروپا را از هم گسست؟»، «اتحاد فراآتلانتيكي از زمان جنگ جهاني دوم تنها سايه فخر ما بود كه امروز از هم گسست»، «خارج شديم»، «شب فوق‌العاده»؛ چند از هزار تيتري كه در نخستين ساعات روز جمعه فضاي مجازي و صفحه يك روزنامه‌ها را به خود اختصاص داد. انگليس خوابيد و چندساعت بعد مانند زورقي جدا شده از كشتي اتحاديه اروپا از خواب بيدار شد. قاره سبز ديگرگون شد.
طولاني‌ترين شب بريتانيا
زماني كه هفت صبح روز 23ژوئن در مراكز راي‌گيري در بريتانيا باز شد، كمتر كسي اين انتظار را داشت كه كمتر از 24ساعت از گذشت اين زمان مشخص شود كه اين كشور ديگر جايي در اتحاديه اروپا ندارد. پنجشنبه شب را شايد بتوان عجيب‌ترين و تاريخي‌ترين رفراندوم نه‌تنها در بريتانيا بلكه در اتحاديه اروپا دانست؛ تصميمي كه شايد طي چند ساعت به كلي تغيير كرد و در طول چند ساعت برندگان تبديل به بازندگان اين رقابت حساس در بريتانيا شدند. ساعت 10شب به وقت لندن، مراكز راي‌گيري در بريتانيا بسته مي‌شود، هيچ كس نمي‌داند كه چه نتيجه‌اي در انتظار آينده بريتانيا است. شمارش آرا آغاز مي‌شود، در ساعت 11:30 نخستين نتايج از صندوق‌هاي راي‌گيري خارج مي‌شود. نتيجه اوليه غيرقابل پيش‌بيني نبود اما بسياري را اميدوار كرد كه بريتانيا مي‌تواند در اتحاديه اروپا باقي بماند. نتايج اوليه نشان داد كه 52درصد از مردم بريتانيا به ماندن در اتحاديه و 48 درصد نيز به خروج اين كشور از اتحاديه راي دادند. نايجل فاراژ، رهبر حزب يوكيپ و از مخالفان حضور بريتانيا در اتحاديه اروپا نيز اعلام كرده بود كه به نظر مي‌رسد نتايج به نفع ماندن بريتانيا در اتحاديه اروپاست و همگي منتظر سخنراني شكست كمپين خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا بودند. به طور معمول در انتخابات كشورهاي اروپايي نتايج شمارش آرا در ساعات اوليه مشخص مي‌شود زيرا زماني كه نتايج اوليه از صندوق‌هاي راي خارج مي‌شود به همان نسبت اين شرايط تا پايان شمارش آرا ادامه پيدا مي‌كند. بين ساعات سه تا چهار صبح به وقت لندن بود كه نيمي از آرا شمارش شده و نتيجه كماكان نشان از پيروزي طرفداران حضور بريتانيا در اتحاديه اروپا داشت. اما ساعت پنج صبح به وقت بريتانيا با اعلام نتايج شمارش هشتاد درصد آرا همگي در شوكي عميق فرو رفتند؛ شوكي كه نشان از واقعه تاريخي داشت: نتايج آرا تغيير كرده بود و كمپين خروج بريتانيا از اتحاديه اروپا توانسته بود كمي بيش از 51درصد آرا را به خود اختصاص دهد و در طول تنها چند ساعت بريتانيا تمام اميد خود را براي ماندن در اتحاديه از دست داد.
دو ساعتي كه لبخند را بر لب بسياري خشكاند و غم بسياري ديگر را در عين نااميدي به خوشحالي تبديل كرد. نتايج نهايي در ساعت هفت صبح به وقت بريتانيا منتشر شد: 52 درصد مردم بريتانيا در انتخاباتي تاريخي تصميم گرفتند تا از اتحاديه اروپا خارج شوند و 48درصد مردم به ماندن در اتحاديه اروپا راي دادند؛ نتايجي كه نشان داد همه‌چيز تغيير كرده و بريتانيا ديگر عضو اتحاديه اروپا نيست و بايد هرچه زودتر فرآيند خروج را آغاز كند. ريز شمارش آرا و نتايج نشان مي‌دهد اندكي بيش از 17ميليون نفر به خروج راي دادند و حدود شانزده ميليون نفر به ماندن در اتحاديه راي دادند. از سوي ديگر ميزان مشاركت نيز به حدي بوده كه شايد نتوان بر نتيجه آن شك و ترديدي وارد دانست. آمار نشان مي‌دهد 72درصد از واجدين شرايط در انتخابات سراسري بريتانيا به پاي صندوق‌هاي راي رفتند و در نهايت اين نتيجه تاريخي را رقم زدند و تصميم به خروج از اتحاديه گرفتند.
رفراندوم ميانسال‌ها و محرومان
اما اگر نگاهي به آراي بدنه جامعه بريتانيا به رفراندوم بيندازيم، مشاهده مي‌كنيم كه دو قشر در انتخابات سراسري بريتانيا از نقش بسيار مهمي در تعيين سرنوشت نتيجه اين انتخابات برخوردار بودند. يكي از اين قشرها افراد ميانسال بود. تقسيم‌بندي سني راي‌دهندگان در اين انتخابات نشان مي‌دهد كه 75درصد از افراد بين 18تا 24سال و 56درصد از افراد 25 تا 48سال به ماندن در اتحاديه اروپا راي دادند اما در طرف مقابل 56درصد از افراد 50تا 64سال و 61 درصد از افراد 65سال به بالا به خروج از اتحاديه اروپا راي دادند؛ دو جامعه سني تاثيرگذار كه با توجه به جامعه نه چندان جوان بريتانيا اين دوقشر تاثير بسزايي را در اين رفراندوم ايفا كردند. نسلي كه بي‌اعتنا از تاثير راي خود بر نسل‌هاي آينده، تنها به آمال و آرزوهاي خود نگاه كرد تا روياي بريتانياي مستقل از اتحاديه را محقق كند. نسلي كه شايد در زمان تاثيرات اين تصميم ديگر بودن يا نبودن‌شان چندان تفاوتي براي آنها نمي‌كند. اما از طرفي ديگر نسل جوان نشان داد كه آينده نگري بهتري نسبت به شرايط خود دارد و تمام تلاش خود را انجام داد تا نشان دهد درك بهتري از شرايط موجود در جهان و حتي اتحاديه اروپا دارد ندايي كه نسل خاكستري موي بريتانيا آن را درك نكرد و تنها به تفكرات دگماتيستي خود براي جدايي دل‌بست و اسم آن را نيز روز استقلال ناميد.
اما قشر دومي كه در نتيجه اين انتخابات تاثيرگذار بودند نه از شهرهاي بزرگ بلكه از روستا‌ها و شهرهاي كوچكي بودند كه توانستند نتايج اين انتخابات را تغيير دهند. به گفته ناظران نتايج اوليه انتخابات كه نشان از برتري كمپين ماندگاري بريتانيا در اتحاديه اروپا داشت نيز از صندوق‌هايي بوده كه در شهرهاي بزرگ شمارش شده بود و به ناگاه با آمدن آرا از شهرهاي كوچك اين ورق به طور كامل برگشت و شرايط به ناگاه به صورت كامل تغيير كرد. مناطق جنوبي بريتانيا نيز نشان دادند كه نگاه متفاوتي نسبت به حضور در اتحاديه اروپا دارند و خواهان جدايي از اتحاديه بودند و برعكس شمال بريتانيا چهره‌اي متفاوت از خود به نمايش گذاشت. اگر به شهرهاي بزرگ و مناطق بزرگ در بريتانيا نگاه كنيم نشان مي‌دهد كه شهرهاي كوچك و بيشتر جنوبي بريتانيا گرايش به خروج داشتند و شهرها و مناطق بزرگ در لندن گرايش به ماندن در اتحاديه داشتند. اما اگر بخواهيم اين راي‌ها را به طور كلي تقسيم كنيم در حدود 52 درصد از شهروندان جنوب شرق بريتانيا به نفع خروج راي دادند. 53درصد از مردم شمال غرب بريتانيا، 56درصد از مردم در غرب و 52درصد از مردم جنوب شرق بريتانيا نيز به خروج از بريتانيا راي دادند. ولز نيز به عنوان يكي از چهار مناطق متحد بريتانيا با 5/52درصد به خروج از اتحاديه اروپا راي داده است.
در طرف مقابل، پايتخت بريتانيا يعني لندن نتيجه قابل توجهي را رقم زد و حدود 60 درصد از مردم به ماندن راي دادند. همچنين بخش قابل توجهي از مردم اسكاتلند كه در سال 2014قصد جدايي از بريتانيا را داشتند نيز به ماندن در اتحاديه راي دادند. 63درصد از شهروندان اسكاتلند موافق ماندگاري در اتحاديه اروپا بودند. همچنين ايرلند شمالي نيز با 56درصد آرا راي به ماندن داد. اما در نهايت اين گروه نتوانستنددر ماندن بريتانيا در اتحاديه اروپا تاثيرگذار باشند.
نخست‌وزيري كه نتوانست ناخدا باشد
نخستين پس‌لرزه نتيجه انتخابات را مي‌توان در سرنوشت ديويد كامرون، نخست‌وزير بريتانيا ديد. او پس از نهايي شدن نتيجه رفراندوم جلوي خانه شماره 10 خيابان داونينگ در ميان خبرنگاران قرار گرفت و خطاب به آنها خبر استعفاي خود از سمت نخست‌وزيري تا ماه اكتبر را رسما اعلام كرد. كامرون گفت: «به زباني ساده، براي كمپين ماندن بريتانيا در اتحاديه اروپا با حرارت جنگيدم؛ با ذهن، دل و روحم و آشكارا مي‌گويم كه ذره‌اي ترديد به اين باور خود نداشتم كه بريتانيا در درون اتحاديه اروپا كشوري است قوي، امن و بهتر و براي من روشن بود كه رفراندوم تنها حول اين موضوع بود و نه آينده سياستمداران، از جمله خودم. اما مردم بريتانيا تصميم شفاف خود را در اختيار كردن مسيري متفاوت گرفته‌اند و بدين ترتيب فكر مي‌كنم كه كشور در اين مسير به رهبري جديدي نياز دارد.» وي افزود: «به عنوان نخست‌وزير و با تمام توان در هفته‌ها و ماه‌هاي آتي كشتي را امن و آرام و استوار خواهم راند اما فكر نمي‌كنم ناخدايي باشم كه كشورمان را به مقصد بعدي آن هدايت كند. اين تصميم، براي من تصميمي سهل و كم اهميت نبوده است، اما به نظرم مهم است كه در راستاي منافع ملي يك دوره ثبات و سپس رهبري جديد داشته باشيم. هر چند امروز نيازي به يك جدول زماني دقيق نيست اما به نظر من در گردهمايي حزب محافظه كار در ماه اكتبر بايد نخست وزيري جديد داشته باشيم.» وي تاكيد كرد كه مذاكره با اتحاديه اروپا با استناد به ماده ۵۰ توافقنامه ليسبون بر عهده نخست وزير جديد خواهد بود و روند خروج بريتانيا از اتحاديه دو سال طول خواهد كشيد. همچنين فيليپ هاموند، وزير امورخارجه بريتانيا در توييتر خود نوشت: انگلستان با قدرت و با نفوذ در صحنه جهاني به همكاري با شركاي خود براي تامين امنيت و رفاه ادامه خواهد داد.
روز استقلال
نايجل فاراژ، رهبر حزب استقلال بريتانيا (يوكيپ) كه در ساعات آغازين نيمه شب پنجشنبه خود را براي نطق شكست آماده مي‌كرد، حالا تبديل به فرد پيروز اين جريان شد و صبح جمعه نطق پيروزي خود را در ميان هوادارانش ايراد كرد. او گفت: آفتاب بر بريتانياي مستقل مي‌تابد، نگاه كنيد حتي آب و هوا نيز بهتر شده است… اين يك پيروزي براي مردم عادي و محترم است، يك پيروزي است در برابر بانك‌هاي تجاري بزرگ، در برابر كسب و كارهاي بزرگ و در برابر سياست‌هاي بزرگ. فاراژ تاكيد كرد: «من به همه كساني كه با وجود تمام تهديدات، شهامت اين را داشتند كه كار درست را انجام دهند افتخار مي‌كنم. اكنون به دولتي در راستاي خروج بريتانيا نياز داريم؛ دولتي كه با آغاز مذاكرات تجاري از عهده كار بر آيد. و ديگر اينكه ۲۳ ژوئن بايد روز تعطيل ملي اعلام شود و ما اين روز را روز استقلال خواهيم ناميد.
ديگر متحد فاراژ، بوريس جانسون، شهردار سابق لندن كه رهبري اصلي كمپين خروج را بر عهده داشت نيز پس از اعلام نتايج از ديويد كامرون بابت شجاعتي كه براي برگزاري اين رفراندوم داشت تقدير كرد و گفت: من فكر مي‌كنم كه راي‌دهندگان با قلب خود تصميم گرفتند كه آنها مي‌توانند. آنها تصميم گرفتند كه زمان آن است تا كنترل كشور از اتحاديه اروپا را پس بگيرند، زيرا آنها به اندازه كافي به مردم پاسخگو نيستند. وي افزود: كه راي‌گيري براي ترك اتحاديه اروپا بسيار حياتي است اما هيچ نيازي به عجله وجود ندارد. وي افزود هيچ چيز در كوتاه‌مدت تغيير نخواهد كرد و پس از روي كار آمدن نخست وزير جديد فرآيند رهاسازي از سيستم فراملي نيز آغاز خواهد شد. منظور از عدم عجله بوريس جانسون را مي‌توان مصداقي از صبر براي كناره‌گيري كامرون دانست و او نبايد مذاكرات را براي ماندن در اتحاديه اروپا آغاز كند تا زماني كه نخست وزير جديد روي كار بيايد.
حاشيه‌اي كه متن را بلعيد
جرمي كوربين، رهبر حزب كارگر بريتانيا كه او و حزبش نقش زيادي در كمپين ماندن در اتحاديه فعاليت بسيار زيادي در كنار ديويد كامرون انجام داد پس از اعلام نتايج در اظهارنظري گفت: راي بريتانيا به ترك اتحاديه اروپا خشم جوامع به حاشيه رانده شده نسبت به دولت را نشان مي‌دهد. رهبر حزب كارگر همچنين گفت كه دولت يك لحظه هم نبايد در خصوص استناد به ماده 50 معاهده ليسبون براي ترك اتحاديه اروپا ترديد كند. وي افزود: ديويد كامرون و جورج آزبورك يك كار بسيار فوري براي ايجاد ثبات در پوند پس از سقوط چشمگير ارزش يك شبه استرلينگ انجام دهند. با اين حال به نظر مي‌رسد جرمي كوربين خود نيز در معرض خطر قرار گرفته و برخي نيز قصد دارند با نقد سياست‌هايش او را به سمت كناره‌گيري از رهبري حزب كارگر سوق دهند، برخي خبرها نيز حاكي از آن است كه دو نماينده حزب كارگردر پارلمان بريتانيا در نامه‌اي به رييس فراكسيون حزبي خواهان راي عدم اعتماد به جرمي كوربين، رهبر حزب شدند. تصميم‌گيري براي تبادل نظر درباره سرنوشت رهبر حزب بر عهده فراكسيون پارلماني حزب كارگر است. رهبر حزب كارگر با راي مستقيم اعضاي حزب تعيين مي‌شود.
لطفا نترسيد!
صادق‌خان شهردار لندن نيز كه تلاش فراواني براي ماندگاري بريتانيا در اتحاديه اروپا انجام داد پس از اعلام نتايج در بيانيه‌اي عنوان كرد: من باور دارم كه بريتانيا در اتحاديه اروپا بهتر است، اما مردم بريتانيا امروز به وضوح سخن گفتند و خواسته دموكراتيك آنها بايد برآورده شود. وي افزود من ديويد كامرون را ستايش مي‌كنم زيرا او با وقار با مردم بريتانيا در خيابان داونينگ سخن گفت. من با نخست وزير هم‌عقيده‌ام كه بريتانيا مي‌تواند خارج از اتحاديه اروپا نيز زنده و رستگار باشد. وي تاكيد كرد كه من يك پيام را به همه مردم بريتانيا و صاحبان كسب و كار در سراسر جهان بدهم كه نيازي به وحشت وجود ندارد. شهردار لندن در بيانيه خود تاكيد كرد كه من هنوز معتقدم كه حضور بريتانيا در اتحاديه اروپا بهتر است. اما شكي نيست كه بهترين مكان در جهان براي كسب و كار و تعامل با كل جهان لندن و بريتانياست.
سازهاي جدايي كوك شد
اما راي آري مردم بريتانيا به خروج از اتحاديه اروپا، تنها روي خود اين كشور تاثيرگذار نخواهد بود بلكه تبعات آن نه تنها در داخل مرزها بلكه به خارج از آن نيز كشيده مي‌شود. بريتانيا اكنون بايد منتظر يك اتفاق مهم باشد و آن هم چندپاره شدن در درون خود است. اسكاتلند و ايرلند شمالي كه راي به ماندن در اتحاديه اروپا داده بودند از جمله مهم‌ترين تهديدات در آينده بريتانيا به حساب مي‌آيند. اسكاتلند از هم‌اكنون ساز جدايي براي خود كوك كرده و قصد دارد از بريتانيا جدا شود. نيكولاس استروجن، وزير اول اسكاتلند در بيانيه‌اي پس از اعلام نتايج رفراندوم گفت قصد دارد تا جايگاه اسكاتلند را در اتحاديه اروپا تحيكم كند. اسكاتلند يكي از مناطقي بود كه با اكثريت قاطع راي به ماندن بريتانيا در اتحاديه اروپا داد. خانم استورجن گفت اسكاتلند برخلاف ميلش مجبور به خروج از اتحاديه اروپا شده است و حالا به نظر مي‌رسد استروجن قصد دارد تا درخواست براي جدايي از بريتانيا را مجدد به جريان بيندازد. زيرا از جمله مواردي كه باعث شد مردم اسكاتلند راي به جدايي از بريتانيا ندهند، مزايايي بود كه از طريق حضور در بريتانيا از سوي اتحاديه اروپا دريافت مي‌كرد. اما حالا اين مزايا در حال از بين رفتن است و اسكاتلند قصد دارند با جدايي خود به سمت اتحاديه اروپا بروند. از سوي ديگر با توجه به اينكه بيش از پنجاه‌درصد مردم ايرلند شمالي نيز راي به ماندن در اتحاديه اروپا داده‌اند بايد منتظر واكنش‌هاي جدايي‌طلبان از سوي ايرلند شمالي نيز بود. اما اين تبعات داخلي نبود، بلكه در نخستين واكنش‌هاي خارجي مارين لوپن رهبر راست‌هاي افراطي در فرانسه نيز با ابراز خرسندي از نتيجه به دست آمده در بريتانيا گفت: اين يك پيروزي براي آزادي است. همان‌طور كه سال‌ها تقاضا داشتم اكنون لازم است كه همين همه‌پرسي در فرانسه و ديگر كشورهاي اتحاديه اروپا برگزار شود. اينچنين واكنش‌ها در ساير مناطق اروپا را مي‌توان در روزهاي آينده متصور بود و اگر چاره‌اي انديشيده نشود، پروژه ازهم‌پاشيدگي اتحاديه اروپا از روز 24 ژوئن 2016 كليد خورده است.
طلاق رسمي، دو سال ديگر
نتيجه اعلام شد: انگليسي‌ها راي به ترك اتحاديه اروپا دادند اما خروج روند ساده‌اي نيست و حداقل دو سال به طول خواهد انجاميد. البته حداقل و امكان تطويل بيشتر آن هم وجود دارد. انگليس بايد روزهاي طولاني را صرف خروج از اتحاديه 28 عضوي اروپا كند. سي‌ان‌ان در گزارشي به بررسي روندي كه بايد طي شود و پيش‌بيني گام‌هاي بعدي بريتانيا و اتحاديه اروپا به عنوان دو طرف بازي پرداخته است:
انگليس از سال 1973 به نوعي در اتحاديه اروپا و نهادهاي مشابه شكل گرفته پيش از آن در اتحاديه حضور داشته است و حالا رهبران و مقام‌هاي متفاوت سياسي و اقتصادي انگليس بايد از عهده مسووليت خطير و نفس گير قانونگذاري‌هاي جديد، برهم ريختن قوانيني كه در چند دهه جا پاي خود را محكم كرده بودند و بازديد معاهده‌ها و توافق‌هاي انگليس با اتحاديه اروپا برآيند. در داخل اتحاديه اروپا نيازي به حركتي قانوني براي تاييد نتيجه اين رفراندوم وجود ندارد. انگليس در نشست سران اتحاديه مي‌تواند تصميم خود براي خروج را رسما اعلام كند. زماني كه اين اتفاق رخ بدهد، بند 50 پيمان ليسبون مصوب 1973 به شكل خودكار وارد فاز اجرا مي‌شود و به دو طرف دو سال براي مذاكره در خصوص چند و چون خروج فرصت مي‌دهد. با اين همه به اين دليل كه رابطه انگليس و اتحاديه اروپا درچندسال اخير در ابعاد اقتصادي و سياسي در هم تنيده بوده است احتمال دارد كه اين طلاق چند سالي بيش از زمان پيش بيني شده طول بكشد.
در اين بازه زماني قوانين اتحاديه اروپا همچنان در مورد انگليس مصداق دارد و در اكثر قريب به اتفاق موارد اقتصادي هم همكاري‌ها مانند سابق پيش خواهد رفت. شوراي اروپا روزهاي سه‌شنبه و چهارشنبه با حضور تمام اعضا تشكيل جلسه خواهد داد. اما در پاسخ به اين سوال كه براي انگلستان چه اتفاقي رخ خواهد داد، بايد گفت: انگليس نخستين كشوري است كه از اتحاديه اروپا مي‌رود.
يونان هم تاكنون بارها به اين مساله به شكل جدي فكر كرده است و شايد كشور بعدي يونان باشد. با تصميم انگليس براي ترك اتحاديه، ساير كشورهاي عضو اتحاديه نيز به در خروج نگاه مي‌كنند و اين مساله مي‌تواند تبعات بسياري براي اقتصاد و همچنين ثبات و آرامش در داخل اتحاديه داشته باشد. اكنون توپ در زمين اتحاديه اروپاست و به نظر مي‌رسد كه بازي سختي در راه است. اتحاديه اروپا تلاش مي‌كند خروج انگليس را تا آنجا كه مي‌تواند پرهزينه كند. كاملا مشخص است كه 27 عضو باقي مانده پيرامون موضعي جمع مي‌شوند كه در نتيجه آن مذاكره در خصوص خروج از اتحاديه براي انگليسي‌ها بسيار دردناك شود. اين سياست درس عبرتي براي ديگراني است كه ممكن است سوداي خروج را در سرداشته باشند. اين يك سياست كوتاه‌مدت است اما اتحاديه اروپا بايد راهكارهاي بيشتري هم براي مقابله با چالش‌ها بيابد كه مهم‌ترين اين چالش‌ها مساله بحران مهاجرت است.