كودتاي واقعي، پاسخ‌هاي واقعي
ساسان آقايي
روزنامه‌نگار
تنها در چند ساعت خاموش شد؛ هم غرش تانك‌هايي كه به نظر مي‌رسيد در سرنگون كردن دولت اردوغان راسخ هستند و هم هياهوي بسيار زياد افكار عمومي خارج از تركيه ، از جمله ايراني‌هايي كه اردوغان را نمي‌خواستند. آنقدر پرشتاب رخ داد كه بعدها بنويسند در خلال انتشار دو توييت، يك دولت افتاد، برخاست و بازگشت. اين سرعت رويدادها، فهم آنها را مشكل مي‌كند تا آن‌جا كه خيلي‌ها به اين ترتيب مسير ساده‌سازي را پي گرفتند؛ «كودتا شكست خورد چون كودتا را خود اردوغان ترتيب داده بود»! البته ممكن است «نتيجه‌ي» اين گزاره با اين حقيقت سنجيده شود كه اردوغان از امروز قدرتي به مراتب بيش از ديروز خواهد داشت و مي‌تواند با «دوپينگ كودتاي ناكام» تمام آمال و آرزوهاي خود مانند پاكسازي كامل ارتش و نهاد قضايي و تغيير قانون اساسي را به انجام برساند؛ بنابراين اگ تنها به نتيجه كفايت كنيم گزاره «ساختگي بودن كودتا» مي‌تواند تا مقدار زيادي قابل تاييد باشد اما نتيجه به نسبت درست هميشه هم مويد درستي قطعي نظريه نخواهد بود. آنچه ما در بامداد 16 جولاي به مدد تصويرهاي تلويزيوني و انقلاب شبكه‌هاي اجتماعي به شكل زنده شاهد بوديم، نسبت چنداني با يك كودتاي ساختگي نداشت. بخشي از ارتش، مجهز به جنگ‌افزارهاي سنگين و نيروي هوايي مسلط، با علم بر اينكه با توجه به وفاداري نيروي ويژه پليس و گارد رياست‌جمهوري آسيب رساندن به اردوغان ميسر نيست، تلاش كردند در غياب عالي‌ترين مقام كشور در پايتخت، با محاصره ساختمان‌هاي مهم دولتي و بازداشت مسوولان عاليرتبه نظامي و امنيتي، برقراري حكومت نظامي در نهايت تسخير تلويزيون‌ها، دولت را سرنگون سازند و راه بازگشت اردوغان به قدرت را سد كنند. همه‌چيز براساس برنامه پيش رفت و در ساعت يك بامداد، مجري تلويزيون TRT به زور اسلحه نظاميان بيانيه كودتاگران را خواند كه مي‌گفت؛ «حكومت رجب طيب اردوغان در نيمه شب ۱۶ جولاي ۲۰۱۶ به پايان خود رسيد، ما كشور را در اختيار گرفته‌ايم». مي‌شود آن را يك «كودتاي نرم» يا «كودتاي سپيد» بدون خون‌ريزي ناميد كه به سرعت به هدف اوليه خود رسيد. نظاميان به مردم پيام مي‌دادند كه «سايه سنگين هراس از سلطان» از ميان برداشته شده و اكنون مي‌توانند آزادانه، نظر واقعي خود را بگويند اما چند چيز كوچكِ مهم از قلم افتاده بود؛هيچ كدام از احزاب اپوزيسيون اردوغان حاضر نشدند شريك كودتا شوند و به سرعت عليه آن موضع گرفتند، هيچ يك از كشورهاي خارجي و قدرت‌هاي شريك تركيه در بلبشوي خاورميانه آماده يك رويداد غيرقابل پيش‌بيني در اين كشور به نظر نمي‌رسيدند، تلويزيون در اختيار نظاميان بود اما دست‌هاي رييس‌جمهور هم خالي نبودند، شبكه‌هاي اجتماعي و سي‌ان‌ان‌ترك پيام فراخوان او به قيام ملي را به آساني به گوش تمام مردم تركيه رساندند و اما مردم... بي‌ترديد اعتمادبه‌نفس بالاي اردوغان در مواجهه با يك كودتاي شبانه، بهره گرفتن زيركانه او از تمامي ابزارهاي قدرت سخت و نرم، در اختيار داشتن شبكه گسترده‌اي از نيروهاي پليس و هواداران حزب عدالت و توسعه و قرار گرفتن در جايگاه نماد دموكراسي در برابر خونتاي چكمه نظامي در ساعت‌هاي دشوار آغاز 16 جولاي 2016 به مدد او آمد اما تمامي از زنجيره پتانسيل‌ها، اگر و اگر با خالي از «دليري و رشادت مردم» بود، شايد نتيجه ديگري را به دنبال داشت. صحنه‌هايي كه دنيا به ويژه از استانبول به شكل زنده تماشا مي‌كرد، شگفت‌انگيز بودند...
مردمي كه با صداي رگبار پا به فرار نمي‌گذاشتند، تانك‌هايي كه در عمل برابر انبوه مردم از كار افتاده بودند و سربازان مستاصلي كه نمي‌دانستند در برابر موج مردمي چه دستوري دارند و چه واكنشي بايد انجام دهند. برنامه بامداد 16 جولاي براي سران كودتا در عمل تغيير يافته بود؛ آنها انتظار داشتند با اعلام پيروزي و سرنگون شدن حكومت اردوغان، اپوزيسيون رييس‌جمهور به سرعت طرف كودتا را بگيرد و مردمي كه به نظر از دست سياست‌هاي توتاليتري به ستوه آمده‌اند با نظاميان همراهي كنند اما آن چيزي كه در خيابان‌ها روي داد، «پاسخ واقعي» به يك «كودتاي واقعي» بود.