فرستاده ويژه پوتين در تهران
جابري انصاري
درباره تحولات منطقه
به تركيه و روسيه مي‌رود
گروه ديپلماسي
تهران و ميزباني ديگري با چاشني سوريه. اين‌بار مهمان ميخاييل بوگدانف، معاون وزير امور خارجه روسيه و نماينده ويژه رييس‌جمهور در امور خاورميانه بود. همتاي روسي حسين جابري‌انصاري، معاون عربي و آفريقاي وزارت خارجه. نخستين ديدار مردهاي شماره دو ايران و روسيه در پرونده سوريه در هتل اسپيناس انجام شد و قريب به سه ساعت طول كشيد. مقام‌هاي ايران و روسيه در حالي با هم ديدار و رايزني فشرده‌اي داشتند كه اين‌بار نام كشور ثالثي جز سوريه بر اين رايزني‌هاي سنتي در پنج سال گذشته سايه انداخته بود: تركيه. قرعه نخستين ديدار دو مقام روس و ايراني پس از سفر پرحاشيه رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه به روسيه و سفر كوتاه اما پرحديث محمد جواد ظريف به تركيه به نام انصاري و بوگدانف افتاد. بوگدانف از محتواي ديدار پشت درهاي بسته پوتين و اردوغان خبر داد و انصاري از آنچه در تركيه ميان مقام‌هاي ايراني و ترك گذشته بود، گفت. ايران و روسيه در پنج سال گذشته از عمر بحران سوريه با ديدگاه‌ها و غايت‌هاي متفاوت در سوريه همگام بودند تا زماني كه پاي كودتا در تركيه به ميان آمد. نظامي‌ها قصد براندازي دولت رجب طيب اردوغان را داشتند اما اين ائتلاف و اتحاد غرب با آنكارا بود كه در نتيجه اين قشون‌كشي نظامي به مسلخ رفت. اكنون تركيه به متفاوت بازي كردن در صحنه معادلات منطقه‌اي مي‌انديشد و البته به يارگيري‌هاي جديد. سياست‌هاي تركيه در قبال دولت مركزي سوريه و شخص بشار اسد كه هنوز تصوير مهماني‌هاي خانوادگي‌اش با اردوغان در فضاي مجازي موجود است درست در نقطه مقابل ايران و روسيه قرار داشته است. اگر سياست ايران و روسيه را در شمالي‌ترين نقطه اين صفحه شطرنج در نظر بگيريم بايد راهبرد تركيه در اين پرونده را جنوبي‌ترين نقطه بدانيم. در چنين فضايي قرار گرفتن كامل و صددر‌صدي ايران، روسيه و تركيه در كنار هم در بغرنج‌ترين و پيچيده‌ترين پرونده منطقه‌اي بسيار بعيد است اما به نظر مي‌رسد كه ثمره كودتاي نظامي‌ها در تركيه به هم نزديك شدن ديدگاه‌هاي كلان سه كشور است. اكنون حلقه مفقوده آغاز رايزني بر سر مشتركات هرچند حداقلي ميان بازيگران اصلي منطقه‌اي از لابه لاي خاكسترهاي كودتاي نافرجام تركيه پيدا شده است. جا پاي تركيه در بحث‌هاي ديروز انصاري و بوگدانف به اندازه‌اي پررنگ بود كه معاون عربي و آفريقايي وزير امور خارجه پس از ترك اتاق مذاكره به خبرنگاران گفت كه در آينده‌اي نزديك به تركيه و روسيه مي‌رود. بوگدانف پس از ديدار با معاون وزير امور خارجه به ديدار محمد جواد ظريف رفت.
تجديد ديدار در مسكو پس از تورهاي منطقه‌اي متفاوت
تحولات غرب آسيا و شمال آفريقا شامل آخرين تحولات سوريه، يمن، بحرين، فلسطين در زمره بحث‌ها و رايزني‌هاي بوگدانف و انصاري بود. روسيه و ايران هردو اعتقاد دارند كه ادامه بحران از هرجنسي در منطقه به ضرر هر دو كشور است و برهمين اساس انصاري در ادامه سخنانش به خبرنگاران گفت: سياست مشترك دو كشور بر حل مسالمت‌آميز بحران‌هاي موجود در منطقه است. هر دو كشور بر حل مسالمت‌آميز بحران‌هاي جاري در منطقه از طريق تسهيل و رجوع به مردم منطقه به عنوان خاتمه بخش نهايي بحران‌ها اعتقاد دارند. در ادامه همين رايزني‌ها در آينده نزديك سفري به مسكو خواهم داشت و در همين چارچوب با ديگر همتايان خود در ديگر كشورهاي منطقه رايزني و گفت‌وگو خواهيم كرد. همچنين ميخاييل بوگدانف رايزني‌هايي را با ديگر همتايان خود در منطقه خواهد داشت و ما در ديداري كه در مسكو خواهيم داشت يك ارزيابي از سفرها و گفت‌وگوهايي كه انجام داديم، خواهيم داشت.
در جست‌وجوي پايان فجايع انساني در حلب
داستان حلب چيست؟ ايران و روسيه چه نسخه‌اي را براي حلب در نظر دارند؟ انصاري در پاسخ به اين سوال گفت: حلب در طول چند سال گذشته داراي يك وضعيت خاص بوده و گروه‌هاي تروريستي تلاش كرده‌اند كه بر اين منطقه تسلط پيدا كنند كه بعضا بر بخش‌هايي نيز مسلط شده‌اند. در نتيجه چنين وضعيتي ما شاهد تخريب زيرساخت‌ها در اين شهر و آواره شدن تعداد زيادي از مردم هستيم. تلاش ايران و روسيه اين است كه وضعيت بحراني در حلب كه به فجايع انساني دامن زده است در مسيري قرار بگيرد كه هر چه زودتر خاتمه پيدا كند و امكان بازگشت حلب به وضعيت عادي و خروج مردم از محاصره گروه‌هاي تروريستي فراهم شود.
توافق ايران و تركيه بر سر چهار اصل در سوريه
در سفر وزير امور خارجه ايران به تركيه چه تصميم‌گيري در خصوص سوريه رخ داد؟ انصاري كه در آن سفر محمد جواد ظريف را همراهي كرده بود در اين خصوص گفت: تركيه كشوري مهم و موثر در منطقه است. همواره در طول بحران سوريه با مذاكرات فشرده‌اي با مقامات ترك داشته‌ايم و در سفر اخير آقاي ظريف به تركيه وضعيت جاري مورد بررسي قرار گرفت و در ارتباط با اصول اساسي حل بحران توافق كلي بين دو كشور وجود دارد. حفظ تماميت ارضي سوريه، حاكميت واحد در اين كشور و شكل‌گيري دولت ملي و فراگير در اين منطقه و تعيين سرنوشت سوريه توسط مردم اين كشور
از جمله اصول مورد توافق مشترك دو كشور است و دو كشور در زمينه اين چهار اصول كلي با يكديگر توافق دارند و اين خود مي‌تواند مقدمه‌اي براي اقدامات بعدي باشد.
تداوم بحران به نفع هيچ كس نيست
انصاري با اشاره به دعوت همتاي ترك از وي براي رايزني‌هاي دوجانبه بيشتر گفت: رايزني‌ها در اين زمينه با ديگر كشورها و بازيگران موثر در حل اين بحران ادامه پيدا خواهد كرد تا زمينه جهت فراهم شدن مقدمات لازم براي خروج از وضعيت جاري فراهم شود. البته حركت در اين مسير كار ساده‌اي نيست، چراكه در اين موضوع بازيگران متعدد و موثري وجود دارند. اميدواريم بر پايه بنيان‌هاي مشترك و با همكاري كشورهاي منطقه از جمله ايران، تركيه و روسيه زمينه براي حل شدن هرچه زودتر بحران جاري در سوريه فراهم شود. همان‌طور كه بارها گفته‌ايم ادامه بحران فعلي به نفع هيچ‌كس نيست و حتي بازيگراني كه فكر مي‌كنند ادامه وضعيت جاري در راستاي منافع آنهاست تصور اشتباهي دارند.
پرهيز از تحريك حساسيت ديگر بازيگران منطقه‌اي
آيا مثلث ايران، سوريه و تركيه براي حل مسائل منطقه‌اي شكل خواهد گرفت؟ از زمان كودتا در تركيه، انتقادهاي تند اردوغان و ديگر مقام‌هاي دولتي در اين كشور از اروپا و امريكا، سفر اردوغان به روسيه و سفر ظريف به تركيه احتمال شكل‌گيري چنين ائتلافي بسيار مطرح شده است. انصاري در پاسخ به اين سوال مي‌گويد: ما فكر مي‌كنيم به جاي اينكه به فكر شكل‌گيري قالب‌هاي بسته مثلا سه گانه يا چندگانه باشيم؛ موضوعي كه ممكن است حساسيت ديگر بازيگران را ايجاد كند، بايد به دنبال اجماع و اتفاق نظر بر اساس اصول مشترك مورد اشاره بين كشورهايي باشيم كه در حل اين بحران موثر هستند. اگر روي اين اصول مشترك تفاهم حاصل شود، مقدمات براي حل اين بحران نيز فراهم مي‌شود. بنابراين ما به دنبال شكل‌گيري ائتلاف‌ها و قالب‌هاي بسته نيستيم بلكه معتقديم بايد يك مفاهمه در چارچوب اصول مشترك بين غالب بازيگران موثر در اين بحران ايجاد شود، چرا كه اگر چنين اتفاق‌نظري حاصل شود زمينه امكان خروج از اين بحران هم فراهم مي‌شود. در همين چارچوب رايزني‌ها بين تركيه، ايران و روسيه و همچنين ديگر بازيگران منطقه مي‌تواند موثر باشد و سرعت بيشتري به روند كار دهد.
دو رويكرد ايران براي حل بحران
تلاش‌ها براي حل بحران در سوريه از چندكانال در حال پيگيري است. از مذاكره روسيه با امريكا تا رايزني‌هاي منطقه‌اي روسيه با ايران و تركيه، از تلاش‌هاي استفان دي ميستورا، نماينده دبيركل سازمان ملل در امور سوريه تا رايزني‌هاي درون سوري. هربازيگري هم منافع خود را دنبال مي‌كند و هم با تطويل بحران به نوعي بده و بستان يا راهبرد سخت‌تر برد – برد در اين پرونده مي‌انديشد. در چنين فضايي وقتي خبرنگاري از انصاري سوال كرد كه آيا رايزني‌هاي سه گانه ايران، روسيه و تركيه را مي‌توان به شكست تلاش‌هاي دي ميستورا تعبير كرد، با پاسخ كاملا منفي معاون عربي و آفريقايي وزير امور خارجه روبه رو شد. انصاري در اين خصوص گفت: در گفت‌وگوهاي اخير با استفان دي‌ميستورا به او گفتم كه دو رويكرد در ارتباط با حل بحران‌ها وجود دارد؛ يك رويكرد اين است كه در خصوص آنها مذاكره كنيم، براي اينكه مذاكره كرده باشيم، به نحوي كه خودمان نيز مي‌دانيم قرار نيست اتفاقي بيفتد كه اين رويكرد مبتني بر تاكتيك است. رويكرد دوم، راهبردي و استراتژيك است. اينكه هيچ راه‌حلي جز راه‌حل سياسي براي حل بحران‌هاي موجود وجود ندارد و به هر ميزان كه امكان توافق روي اين رويكرد مبتني بر اصول مشترك كه قبلا اشاره شد، ايجاد شود، راهبرد مناسب‌تري نيز براي حل بحران‌هاي موجود فراهم خواهد شد.
در يمن با نسل سوزي روبه رو هستيم
تحولات يمن با چشمان بسته هر بازيگر منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي روبه رو شود از تيررس نگاه ايران دورنخواهد ماند. علاوه بر سوريه، انصاري و بوگدانف در خصوص پرونده يمن و بحران انساني در اين كشور نيز گفت‌وگو كردند. انصاري در اين خصوص به خبرنگاران گفت: در يمن نيز با نسل‌سوزي و تخريب‌هاي گسترده‌اي مواجه هستيم و ادامه اين ماجراجويي و سياست‌هاي غيرمنطقي امكان‌پذير نيست.
طرح سه ماده‌اي تركيه براي سوريه
«در آينده‌اي نزديك شاهد نتايج اميدوار‌كننده‌اي درباره مساله سوريه خواهيم بود.» اين عبارت در چند روز گذشته به كرات از زبان مقام‌هاي متفاوت ترك شنيده شده است. روز گذشته نيز روزنامه حريت به نقل از بنعالي ييلدريم، نخست‌وزير تركيه از پيشنهاد سه مرحله‌اي وي براي حل و فصل بحران سوريه خبر داد. ييلدريم در اين خصوص گفت: دولت تركيه يك پيشنهاد سه ماده‌اي ارايه كرده است. براساس آن مرزها مورد حفاظت قرار مي‌گيرند و به حزب اتحاد دموكراتيك سوريه براي ايجاد يك دولت مستقل اجازه داده نخواهد شد و پس از حل تمامي مسائل، پناهجويان مستقر در كشورهاي همسايه به سوريه باز خواهند گشت. براساس ماده اول تماميت ارضي سوريه حفظ خواهد شد و به گروه‌هايي مانند حزب اتحاد دموكراتيك سوريه اجازه تشكيل دولت مستقل داده نخواهد شد. همچنين براساس ماده دوم، در دوره جديد ساختارهاي سياسي براساس مسائل منطقه‌اي، قومي يا مذهبي اولويت‌بندي نخواهند شد زيرا در حال حاضر يكي از دلايل بروز مشكلات همين اولويت‌بندي‌هاست. در اين كشور اولويت‌بندي دولت براساس مذهب انجام نخواهد شد و در دوره بلندمدت اصلا جايي نخواهد داشت. براساس ماده سوم، پس از اجراي كامل راهكار سياسي در سوريه تمام آوارگان و پناهجوياني كه در كشورهاي منطقه از جمله تركيه پناهنده شده‌اند براساس يك برنامه مشخص به كشورشان باز خواهند گشت. نه تنها پناهجويان مستقر در تركيه، بلكه پناهجويان سوري در اردن، لبنان و كشورهاي ديگر نيز بازخواهند گشت.