جان كري و سرگئي لاوروف به برنامه كاري جديدي دست يافتند
آغاز آتش‌بس جديد در سوريه
سارا معصومي
14 ساعت مذاكره، دوئل سخت و نفسگير سياسي و فني، باز شدن درهاي اتاق مذاكرات و وزراي امور خارجه‌اي كه با بسته‌هاي پيتزا و نوشيدني به جمع خبرنگاران آمدند. 60 خبرنگار پشت درهاي بسته منتظر بودند تا شايد پنجمين ديدار وزراي امور خارجه امريكا و روسيه در دو هفته گذشته اين‌بار به نتيجه برسد. ظهور وزراي امور خارجه آنهم در حالي كه لبخند بر لب داشتند و از تطويل جلسات عذرخواهي مي‌كردند نشان از موفقيت ابتدايي داشت. نتيجه بيش از 10 ساعت رايزني دوجانبه مستمر توافق يا سندي بود معروف به «برنامه كاري». سندي با بندهاي متفاوت كه البته اصلي‌ترين بند آن به آتش‌بس آزمايشي اختصاص داشت. قرار است آتش‌بس همزمان با عيدقربان (صبح فردا) آغاز شود.
بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي دو وزير كه گفته مي‌شود حمايت طرف‌هاي مورد حمايت خود در صحنه ميداني سوريه را هم جلب كرده‌اند، در ساعات نخستين آغاز آتش‌بس تمامي طرف‌ها از جاده كاستيلو در شمال حلب عقب‌نشيني مي‌كنند و توقف درگيري‌ها در جنوب و غرب حلب تضمين مي‌شود. توافق در خصوص آتش‌بس در سوريه در حالي از سوي وزراي امور خارجه دو بازيگر خارجي اعلام شد كه روسيه مي‌گويد طرح را به اطلاع بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه و متحد خود در اين بحران رسانده و امريكايي‌ها هم مي‌گويند كه جريان معارضه موافقت خود با اين طرح را اعلام كرده است.
در حالي كه برخي مقام‌هاي امريكايي پيش از شروع مذاكرات نيز تهديد به ترك ميز مذاكره در صورت سرسختي روسيه كرده بودند، به گفته سرگئي لاوروف، اين طرف امريكايي بود كه روسيه را معطل رايزني‌هاي داخلي خود كرده بود. در شرايطي كه خبرنگاران در انتظار نتيجه بودند، لاوروف به تنهايي به تالار محل انتظار آنها رفت و تاكيد كرد كه مذاكرات درباره توافق آتش‌بس در سوريه، معطل تصميم‌گيري امريكاست. لاوروف به شوخي گفت: به نظر مي‌رسد كارها در نظام عمودي قدرت در يك نظام دموكراتيك، كند پيش مي‌رود و روسيه پنج ساعت است منتظر پاسخ مقام‌هاي واشنگتن به آخرين نسخه پيش‌نويس توافق بوده است.
يك مقام امريكايي هم در گفت‌وگو با خبرنگاران تاييد كرده بود كه بررسي‌هاي مقام‌هاي واشنگتن درباره جزييات پيش‌نويس توافق، مذاكرات را منتظر نگه داشته است.
بيم و اميدهاي امريكا
مصاحبه مطبوعاتي مشترك را جان كري، وزير امور خارجه امريكا آغاز كرد. وي از صبوري اهالي رسانه در يك روز بسيار طولاني قدرداني كرد و تاكيد كرد كه ريزه كاري‌هاي بسيار زيادي وجود داشت كه بايد پاسخي براي تمامي آنها پيدا مي‌شد. وي در ادامه سخنانش گفت: امروز (جمعه) امريكا و روسيه طرحي را اعلام مي‌كنند كه اميدوار هستند به كاهش خشونت‌ها بينجامد، از درد و رنج مردم سوريه بكاهد، مسير را به سمت صلح مذاكره شده هموار كند و مقدمات انتقال و گذار سياسي در سوريه را فراهم سازد. ما اعتقاد داريم كه اگر اين طرح جلو برود و اجرايي شود مي‌تواند مركز ثقلي در بحران سوريه باشد و بسياري چيزها را تغيير دهد.
كري در ادامه سخنان خود با اشاره به بحران انساني در سوريه كه اكنون پنج ساله شده است، گفت: همه ما تصاوير رسيده از سوريه را مي‌بينيم، تصاوير كودكان و زنان، بمب‌ها و گازهاي شيميايي. جهان از آنچه نظاره‌گر آن در سوريه است شوكه شده است. ما اعتقاد داريم كه روسيه و همكاران من اين توانايي را دارند كه دولت اسد را به توقف حملات راضي كرده و به پاي ميز مذاكره بياورند.
وزير امور خارجه امريكا در سخنان خود چندين بار براي بيان قطعي نبودن هيچ توافقي به كلمه «اگر» متوسل شد و تاكيد كرد كه اگر طرف‌هاي داخلي در سوريه به مفاد اين توافق پايبند باشند مي‌توان از لحظه‌اي متفاوت در اين بحران سخن گفت. وي در ادامه گفت: اين توافق به منزله موفقيت نيست اما وضعي را ايجاد مي‌كنيم كه اين‌بار با دفعات قبل فرق دارد. در صورت تمديد يك هفته‌اي آتش‌بس نيروهاي امريكايي در زمينه همكاري با ارتش روسيه در سوريه توافق خواهند كرد. امريكا موافق انجام گام‌هاي بيشتر است چرا كه معتقديم روسيه و لاوروف توان فشار بر نظام سوريه را براي پايان درگيري‌ها دارند. اين توافق شامل فشار روسيه بر نيروهاي سوريه جهت توقف درگيري‌ها در مرزهايي است كه آنها اكنون در آن قرار دارند و امريكا و ديگر كشورها نيز بر مخالفان فشار خواهند آورد تا دست از پيشروي در ميدان بردارند.
به گفته جان كري، جاده كاستيلو «منطقه امن» براي تضمين ارايه كمك‌هاي انساني به غيرنظاميان در مناطق مختلف حلب خواهد شد.
كري در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود تاكيد كرد كه ميزان موفقيت اين طرح به اراده مردم در سوريه بستگي دارد و اينكه هم دولت و هم مخالفان به تعهدهاي روسيه و امريكا در اين توافق پايبند باشند. كري در ادامه سخنانش روايت امريكايي‌ها از آنچه در صحنه ميداني سوريه مي‌گذرد را بيان كرد و گفت: قلب توافق انجام گرفته اين است كه نظام سوريه به نقطه‌اي برسد كه ديگر دست به حملات هوايي در مناطق مخالفان مورد توافق دو طرف روسيه و امريكا نزند. در چنين شرايطي ارتش سوريه نمي‌تواند مانورهايي كه عليه مخالفان در گذشته را داشت و به اسم هدف قرار دادن النصره در حقيقت جبهه‌هاي معارضه را مي‌زد، ادامه دهد. اين مساله اصلي‌ترين و حياتي‌ترين نقطه اين توافق است. وي مدعي شد، اسد مسوول كشته شدن شهروندان غيرنظامي، آواره شدن سوري‌ها و تشديد خشونت‌ها در سوريه است. هنوز داعش و النصره در سوريه فعال هستند و بنابراين ما از ارتش سوريه نمي‌خواهيم كه حمله به تمام نقاط را متوقف كند بلكه بايد حمله به نقاط مورد توافق كه معارضان مشروع در آن حضور دارند متوقف شود. مساله دوم در اين توافق ميان روسيه و امريكا اين است كه دو طرف بر سر گام‌هايي به توافق رسيده‌اند كه در نتيجه آن، دوره مشخص و ثابتي از كاهش خشونت وجود خواهد داشت و پس از اين دوره ثابت، ما با هم كار خواهيم كرد تا حمله نظامي عليه النصره را پيش ببريم.
وزير امور خارجه امريكا در ادامه سخنانش تاكيد كرد كه مبارزه با النصره امتيازدهي به يك طرف در اين درگيري‌ها نيست و هدف قرار دادن القاعده و شاخه‌هاي آن در سوريه كه النصره يكي از آنها است و تن به پروسه سياسي براي پايان دادن به بحران نمي‌دهد، در راستاي منافع امريكا است.
رييس دستگاه ديپلماسي امريكا در ادامه افزود: نكته سوم اين است كه ما به هفت روز مداوم توقف خصومت‌ها نياز داريم تا مردم سوريه و اپوزيسيون متقاعد شوند كه سخنان رژيم و طرفداران آن با آنچه بر روي كاغذ نوشته شده، هماهنگي دارد. كلمه بر روي كاغذ هم معنا ندارد مگر زماني كه با عملگرايي همراه شود.
كري با ابراز اميدواري كه عيد قربان براي مردم سوريه نيز به معناي عيدواقعي و همراه با توقف خشونت‌ها باشد، بر اهميت منطقه حلب و آتش‌بس در آن تاكيد كرد و يادآوري كرد كه اگر آرامش و صلح در حلب برقرار شود، دورنماي صلح ديپلماتيك در ساير مناطق سوريه هم به دست خواهد آمد و اگر حلب همچنان چندپاره و نابسامان باشد، دورنماي آينده براي مردم سوريه همچنان مبهم خواهد بود.
بي اعتمادي كه هنوز باقي است
پس از سخنان مبسوط جان كري وزير امور خارجه امريكا، سرگئي لاوروف همتاي روس وي نيز تاكيد كرد كه امريكا و روسيه با اجراي حملات هماهنگ با يكديگر در صورت تمديد و پايداري آتش‌بس پيشنهادي توافق كردند.
لاوروف در اين خصوص گفت: ما بر سر حملات به تروريست‌ها توسط نيروي هوايي روسيه و امريكا توافق خواهيم كرد و بر سر مناطقي كه اين حملات انجام خواهد شد نيز هماهنگي‌هايي را پيش خواهيم برد.
اين هماهنگي از سوي مركز روسي – امريكايي كه در اين زمينه تشكيل خواهد شد، صورت مي‌گيرد. وجود طرف‌هاي بسيار دخيل چه در سوريه و چه در خارج از آن و نيز بي‌اعتمادي روسيه و امريكا در مساله سوريه هيچ كمكي به ما نكرد و بي‌اعتمادي همچنان ميان طرف‌هاي درگيري وجود دارد. گام اول تاكيد بر آتش‌بس و اتخاذ گام‌هايي لازم براي اطمينان از توقف ۴۸ ساعته درگيري‌ها سپس تدوام آن است.
به گفته وزير امور خارجه روسيه، پنج سند براي شناسايي گام‌هاي لازم براي شكست تندروها و ارسال كمك‌ها و آتش‌بس براي زمينه‌سازي براي آغاز مذاكرات صلح به دست آمده است. لاوروف در ادامه افزود: هفت روز بعد از آتش‌بس ما مركزي نظارتي براي اجراي توافق توقف درگيري‌ها و بازنگري در جدا كردن گروه‌هاي تندرو و ميانه‌رو تشكيل خواهيم داد و حملات تنها عليه تروريست‌ها خواهد بود و امريكا و روسيه اين حملات را انجام خواهند داد. واشنگتن و مسكو مناطقي را كه شاهد حملات خواهد بود با هم هماهنگ خواهند كرد و اين مناطق تنها شاهد حضور نيروهاي روس و امريكا بوده و نيروهاي نظام خارج از آن خواهند بود.
لاوروف با تاكيد برجدايي گروه‌هاي تروريستي از مخالفان ميانه‌رو، افزود: اسنادي كه به دست آورده‌ايم دربرگيرنده جزييات ارايه كمك‌ها با هماهنگي سازمان ملل به شرق و غرب حلب است و تدابير براي تعامل با نقض آتش‌بس را نيز تعيين كرده‌ايم.
همكاري وسيع‌تر روسيه و امريكا
تحليل‌ها در خصوص توافق جديد ميان روسيه و امريكا با موجي از خوش‌بيني و بدبيني روبه‌رو شده است. بحران در سوريه پنج ساله شده است و شكست آتش‌بس ماه فوريه ميان امريكا و روسيه نيز به تجربه تلخي در ذهن بسياري از ناظران بدل شده است. يكي از اصلي‌ترين برداشت‌ها از توافق روز جمعه اين است كه روسيه و امريكا براي همكاري بيشتر نظامي در مبارزه با تروريست‌ها به توافق رسيده‌اند. القاعده و داعش نيز نخستين هدف‌هاي اين دو كشور در اين همكاري نظامي اعلام شده‌اند. در حالي كه خبرنگاران حاضر در نشست خبري كري و لاوروف نيز اين سوال واحد را داشتند كه چه تفاوتي ميان اين آتش‌بس با آتش‌بس فوريه وجود دارد، وزير امور خارجه امريكا آن را دقيق‌ترين و سنجيده‌ترين توافق ممكن خواند. برخي از تحليل‌گران مي‌گويند كه آتش‌بسي كه طبق قرار بايد از صبح امروز آغاز شود مي‌تواند در صورت موفقيت به همكاري‌هاي نظامي وسيع‌تر ميان روسيه و امريكا بدل شود و اين در حالي است كه دو كشور در پنج سال گذشته اهداف متفاوتي را در سوريه دنبال كرده‌اند.
در حالي كه مقام‌هاي امريكايي و روسي نسبت به پايداري اين توافق خوش‌بين هستند اما به نظر مي‌رسد كه موانع بسياري همچنان پابرجا است. در حال حاضر ده‌ها گروه تروريستي و شبه نظامي در سوريه در حال نبرد هستند و راضي كردن آنها به توافق ميان روسيه و امريكا آسان نيست. برخي از تحليل‌گران مي‌گويند كه اين توافق بسيار جاه‌طلبانه‌تر از قبل است چرا كه در آن بر لزوم همكاري‌هاي وسيع اطلاعاتي و نظامي امريكا و روسيه در سوريه تاكيد شده است.
البته پنتاگون تاكيد كرده است كه ابتدا توقف خشونت و خصومت بايد به مدت هفت روز ادامه پيدا كند تا بعد از اين پروسه زماني همكاري‌هاي گسترده‌تر امريكا و روسيه وارد فاز اجرا شود. لاوروف به نيابت از دولت سوريه هم اعلام كرد كه بشار اسد موافقت خود را با توافق انجام گرفته اعلام كرده است. يو اس‌اي تو دي در خصوص اين توافق مي‌نويسد: توافق وسيع‌تر براي همكاري مي‌تواند به اين معنا باشد كه دو طرف اندك اندك اطلاعات را با هم قسمت كنند و بر سر اينكه كجا را كدام يك هدف قرار دهند، به توافق برسند.
جزييات توافق جديد روسيه و امريكا
در اين پيش‌نويس به جاده كاستيلو پرداخته شده است و در آن اشاره‌اي به مسير راموسه نشده است كه تحت تصرف مخالفان بود اما نيروهاي نظام سوريه اخيرا آن را تحت كنترل خود درآورد. در اين پيش‌نويس جنوب غرب حلب ناديده گرفته شده است
مركز امريكايي - روسي براي مقابله با القاعده از جمله النصره تشكيل مي‌شود
مسوولان امريكايي در پيام‌شان به گروه‌هاي مخالف تاكيد كرده‌اند كه هدف نهايي ايجاد فضايي از مذاكره براي حل و فصلي است كه شامل رفتن بشار اسد، رييس‌جمهوري سوريه مي‌شود
توقف حملات هوايي و حملات توپخانه‌اي سوريه و روسيه
صدور مجوز وارد كردن كمك‌هاي انساني
ايجاد فضايي از مذاكره براي سازشي بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴ شوراي امنيت
اتخاذ تمامي تدابير لازم براي جلوگيري از كشتار غيرنظاميان و تلاش براي پايبندي به قوانين حقوق بشر
اجراي كامل توافق آتش‌بس
پيگيري فعاليت‌ها از طريق «گروه اجرا» براي هماهنگ كردن عمليات نظامي عليه القاعده و انجام بيشترين تلاش‌ها به صورت مشترك ميان روسيه و امريكا
چه گام‌هاي اجرايي برداشته خواهد شد؟
در روز نخست اجرايي شدن توافق آتش‌بس بايد تمامي طرف‌هاي ذي‌ربط مجددا تعهد دهند كه به توافق به صورت كامل پايبند هستند و بندهاي آن را به صورت كامل بر اساس توافق در فوريه گذشته به مدت ۴۸ ساعت اجرا مي‌كنند تا در صورت موفقيت‌آميز بودن، تمديد شود
توقف تمامي حملات از جمله حملات هوايي، موشكي، حملات خمپاره‌اي و موشك‌هاي هدايت‌شونده ضد تانك. اجتناب از تلاش براي كنترل بر مناطق تحت تصرف طرف‌هاي ديگر
صدور مجوز براي آژانس‌هاي امدادرساني تا به صورت امن و با سرعت و بدون ايجاد مانعي به صورت ادامه‌دار وارد مناطق تحت تصرف طرف‌ها شوند
مركز رسمي هماهنگي‌هاي روسيه و امريكا به صورت رسمي فقط با گذشت هفت روز از زمان آشكار شدن نتايج ملموس و كم شدن درگيري‌ها در ساير مناطق سوريه تشكيل مي‌شود
واشنگتن از مسكو خواسته است تا به شرط توقف حملات هوايي نظام سوريه در مناطق مشخص وفادار بماند. اين مركز در مناطقي تشكيل مي‌شود كه مخالفان در آن قدرت بيشتري دارند و همچنين در مناطقي كه القاعده حضور گسترده‌اي در سوريه دارد و همچنين مناطقي كه مخالفان در آن كفه سنگين‌تر را تشكيل مي‌دهند و در آن مناطق اعضايي از القاعده نيز حضور دارند و استثناهايي نيز در مورد تخليه مناطق با اهداف درماني و غيره وجود دارد
روسيه به امريكا تعهد مي‌دهد كه جنگنده‌هاي نظام هيچ حملات هوايي جنگي نخواهند داشت اما نيروهاي نظام مي‌توانند حملات هوايي عليه القاعده در سوريه در خارج از دامنه مناطق مشخص داشته باشند
مخالفان چه كنند؟
نيروهاي مخالف نيز در انتهاي شرقي جاده كاستيلو بر اساس نقشه‌اي مستقر مي‌شوند كه در آينده بر اساس اقدامات يگان‌هاي شبه نظامي كرد تحويل داده مي‌شود. اين امر بدين معناست كه اگر كردها در شمال جاده كاستيلو حضور داشته باشند، مخالفان نيز در پايگاه‌هاي خود مي‌مانند. اما اگر كردها به مسافت ۵۰۰ متري جنوب اين جاده عقب‌نشيني كنند، اين منطقه كه از آن عقب‌نشيني صورت گرفته است، منطقه عاري از سلاح به شمار مي‌آيد و مخالفان بايد به ۵۰۰ متري شمال اين جاده عقب‌نشيني كنند
در انتهاي غربي كاستيلو، در نقطه تلاقي كه در شمال مجتمع تجاري كاستيلو كشيده شده است، عقب‌نشيني مخالفان سوري همزمان با عقب‌نشيني نيروهاي حامي نظام سوريه صورت مي‌گيرد. اما نيروهاي مخالف كه در شمال اين مجتمع در مربع ۱۵/ ۳۱ از نقشه مورد توافق حضور دارند، تمامي سلاح‌هاي سنگين خود را مانند نيروهاي سوري خارج مي‌كنند
در بخشي كه از مجتمع تجاري كاستيلو به نزديكي ميدان ليرمون كشيده مي‌شود، گروه‌هاي مخالف بايد نيروها و تجهيزات خود را تا مسافت ۵۰۰ متر شمال از جاده كاستيلو خارج كنند كه اين امر به صورت منطبق با عقب‌نشيني نيروهاي نظام سوريه به مسافت ۵۰۰ متر جنوب جاده كاستيلو ميان دو مركز ايست مذكور صورت مي‌گيرد
نظام سوريه چه كند؟
نيروهاي نظام بايد اين اقدامات را انجام دهند: تمامي سلاح‌هاي سنگين چون تانك‌ها، توپخانه، موشك‌هاي مورتر و خودروهاي زرهي جنگي و خودروهاي جنگي نيروهاي پياده نظام (به جز دستگاه بي‌تي آر – ۶۰ و بي‌ام بي– ۱ كه مجهز به موشك‌هاي هدايت شونده ضد تانك نيستند) را تا مسافت 5/3 كيلومتري شمال كاستيلو خارج كنند و سلاح‌هاي قابل حمل بر خودروها و بي‌تي آر – ۶۰ و بي‌ام بي-1 را كه مجهز به موشك‌هاي هدايت شونده ضد تانك نيستند، تا مسافت 5/2 كيلومتري شمال اين مسير خارج كنند و تمامي نيروها به جز نيروهاي مستقر در دو مركز ايست بازرسي را تا مسافت يك كيلومتري شمال اين جاده خارج كنند تا فقط افراد مسلح با سلاح‌هاي سبك يا مسلسل‌هاي سبك بمانند
در جنوب جاده كاستيلو نيز تمامي نيروها و سلاح‌ها و تجهيزات به ۵۰۰ متري از اين جاده بروند و دو مركز ايست بازرسي در مسافت كمتر از ۵۰۰ متر در شمال اين جاده ايجاد شود و توافق متقابلي در مورد مكان دو مركز ايست نظارتي صورت خواهد گرفت و يك گروه نظارت بر اين دو ايست بازرسي را برعهده خواهد داشت كه تعدادشان بيشتر از ۱۵ تن نخواهد بود و آنها به تجهيزات نظارتي و سلاح‌هاي سبك با هدف دفاع از خود مجهز هستند و همچنين بر سر حركت هيچ اقدام انساني يا مدني يا تجاري در جاده كاستيلو مانع تراشي صورت نمي‌گيرد و هيچ يك از مناطقي كه گروه‌هاي مخالف از آنها عقب‌نشيني مي‌كنند، تحت تصرف درنمي‌آيد و پايگاه‌هايي در مناطق عاري از سلاح به جز دو مركز ايست بازرسي ايجاد نمي‌شود