پتانسيل‌هاي پررنگ گردشگري مذهبي در كشور
الهام معيني جزني
تعطيلات منتهي شده به تاسوعا و عاشوراي حسيني، فرصتي به وجود آورد تا بعد از سال‌ها بتوانم به شهر اجداي سري بزنم. مكاني كه پسوند فاميلي‌ام را از آن وام گرفتم و همواره خود را متعلق به آن مي‌دانم. نطنز، شهري كه در چندسال گذشته، نامش را بيشتر در مناسبات سياسي شنيده‌ايم، هرسال در دهه اول محرم، با مراسمي چون نخل‌گرداني و تعزيه‌خواني همراه با سنت‌ها و آيين خاص كه بيشتر به شهرهاي مركزي ايران مانند يزد و كاشان مي‌ماند، ميزبان عزاداران است. مراسمي كه برخلاف برخي كلانشهرها، از سبك برگزاري گرفته تا موسيقي و اشعار، كمتر درگير تغييرات شده و به سبك و سياق باستاني خود باقي مانده است.
به‌هرحال در شهرهاي ديگري چون مشهد، يزد، نايين، كاشان و مشهد اردهال، ري، شيراز، قم، قزوين، شاهرود، شوش، بسطام، لاهيجان، آمل، اردبيل، گنبد كاووس و ماهان، مراسم و آيين‌هاي مذهبي در اديان مختلف وجود دارد كه هريك قابليت‌هاي فراواني براي گردشگري مذهبي داشته و اگر براي اين مراسم تبليغات موثري شود، هر ساله مي‌توانند تعداد زيادي از گردشگران داخلي و خارجي را به سوي خود جلب كنند. خالي از لطف نيست كه بدانيد اين پتانسيل زياد با بيش از 3هزار مكان مذهبي مقدس ثبت شده كه شامل حسينيه‌ها، مساجد، مدارس مذهبي، كليساها، كنيسه‌ها، آتشگاه‌ها و نيايشگاه‌ها مي‌شود كه از لحاظ آماري رقم قابل توجهي را شامل مي‌شود.
هر چند كه بايد ميان گردشگري مذهبي و زيارتي تفاوت‌هايي قايل شد و به اين نكته توجه كرد كه اين دو، هريك تعريف خود را دارند كه گاه به اشتباه به‌جاي يكديگر مورد استفاده قرار مي‌گيرند. در گردشگري مذهبي با مسافراني روبه‌رو هستيم كه علاوه بر حضور در فعاليت‌هاي مذهبي از مكان‌هاي ديگر گردشگري هم بازديد مي‌كنند؛ در حالي كه گردشگران زيارتي كه در واقع زيرمجموعه‌اي از گردشگري مذهبي هستند، تنها به هدف زيارت مكاني خاص سفر مي‌كنند (بسياري از زايران امام هشتم عليه‌اسلام در مشهد مقدس و خواهر گرامي‌‍‌‌شان در قم، در اين گروه
قرار مي‌گيرند.)
از آنجا كه مذاهب گوناگون، علاوه بر مراسم‌هاي معنوي كه در تاريخ‌هاي خاصي برگزار مي‌شوند، باعث شكل‌گيري بسياري از ميراث‌هاي معماري و هنري هم هستند، لذا خالي از لطف نيست كه گردشگري مذهبي را با گردشگري فرهنگي بي‌ربط ندانسته و توسعه آن را از دو بعد مذهب و فرهنگ موردمطالعه جدي قرار داد؛ كاري كه ساليان متمادي است، واتيكان به عنوان يكي از نقاط گردشگري مذهبي، از آن نهايت استفاده را برده و بر اساس آمار اعلام شده در ۱۰ سال گذشته، رشد گردشگري دوبرابري را تجربه كرده است.
توليد و پخش برنامه‌هاي مستند گردشگري، عكاسي از مراسم، مكان‌ها و ابنيه تاريخي و انتشار آن در سطح بين‌المللي، از جمله راهكارهايي است كه گردشگري مذهبي را در كشور تثبيت خواهد كرد؛ راهي كه بايد دركنار ساماندهي اقامتگاه‌ها، وسايل نقليه، مسائل بهداشتي و امنيتي و ديگر اركان موثر درگردشگري، موردتوجه ويژه قرار گيرند.