100 روز پس از فيدل كاسترو
محمود فاضلي
100 روز از درگذشت فيدل كاسترو، رهبر سابق كوبا گذشت. آنچه در اين مدت در اين كشور 4 ميليوني برجسته‌تر بود چگونگي روابط كوبا و امريكا بود. كوبا و امريكا 54 سال پيش روابط خود را قطع كردند اما اوباما رييس‌جمهور پيشين امريكا دسامبر 2014 تصميم گرفت با توسل به روشي متفاوت نسبت به گذشته، تعامل سازنده‌اي با اين جزيره داشته باشد. عادي‌سازي روابط با كوبا از موفقيت‌هاي تاريخي دوران رياست‌جمهوري اوباما محسوب مي‌شود اما ترامپ پس از پيروزي در انتخابات امريكا هشدار داد اگر رژيم هاوانا حاضر نشود توافق بهتري با امريكا منعقد كند، به توافقي كه دولت باراك اوباما براي گشايش در روابط واشنگتن و هاوانا منعقد كرده است، پايان خواهد داد. به گفته سخنگوي كاخ سفيد، رييس‌جمهور امريكا قصد دارد تمامي جنبه‌هاي توافقات امريكا با كوبا، «دشمن تاريخي‌اش» را بررسي كند. حقوق بشر يكي از اصول كليدي سياست اصلاح شده ترامپ نسبت به كوبا خواهد بود.
پس از انتخابات اخير امريكا، هاوانا ضمن ابراز اميدواري نسبت به عادي‌سازي روابط هاوانا و واشنگتن در دوران رياست‌جمهوري ترامپ، اعلام داشته است دولت جديد امريكا بايد به تماميت ارضي كوبا احترام بگذارد. كوبا و امريكا مي‌توانند با يكديگر همكاري كرده و حيات متمدني در كنار هم داشته باشند كه اين امر مستلزم احترام به اختلافات و توجه به همه مواردي است كه منافع مردم دو كشور را به دنبال دارد. اميدوارم دولت ترامپ نسبت به كشورهاي منطقه و البته كوبا با نگاه محترمانه برخورد كند. به باور رائول كاسترو كوبا براي ادامه گفت‌وگوهاي دوجانبه با امريكا براساس برابري، روابط متقابل و احترام به حاكميت و استقلال اين كشور آماده است. اگر كوبا و امريكا بتوانند «همكاري و همزيستي با شيوه متمدنانه» داشته باشند، نبايد انتظار داشته باشيم كه كوبا امتيازاتي در زمينه حق حاكميت و استقلالش بدهد.
پس از درگذشت كاسترو، برادرش در هاوانا ميزبان يك هيات شش نفره از نمايندگان دو حزب بزرگ امريكا بود. اين نمايندگان امريكايي علاوه بر كاسترو با وزراي خارجه، تجارت، سرمايه‌گذاري و كشاورزي ديدار و گفت‌وگو كردند. طرف كوبايي در رابطه با سفر اعلام داشته است در طول ديدار كاسترو با هيات امريكايي، دو طرف در مورد مسائل مورد علاقه دو كشور گفت‌وگو كردند. به اعتقاد هيات امريكايي، در امريكا جنبش قابل توجهي در حمايت از گفت‌وگوها با كوبا وجود دارد. به گفته وي، اين روند قوي‌ترين روند در دهه‌هاي گذشته است. در اين مدت هيات متشكل از تني چند از سناتورهاي كنگره امريكا در مجمع ملي قدرت خلق (پارلمان) با معاون رييس و رييس كميته روابط بين‌الملل پارلمان كوبا و پارلمان ديدار كردند. اداره بنادر كوبا و مديران بنادر «پاسكاگولا» و خليج دولت امريكايي «مي‌سي‌سي‌پي» در هاوانا دو تفاهمنامه براي ايجاد و تحكيم روابط تجاري خود امضا كردند. طرف كوبايي معتقد است ما اطمينان داريم كه هر دو طرف از اين اسناد بهره مند خواهند شد زيرا ما مي‌توانيم اطلاعات مربوط به زمينه فناوري، عمليات و زيرساخت‌هاي بندري را تبادل كنيم.
يكي از موضوعات مهم روابط دو كشور مهاجرت‌هاي غيرقانوني است. تعداد مهاجران غيرقانوني كه پس از امضاي قرارداد مهاجرتي بين كوبا و امريكا از كشورهاي مختلف به كوبا برگردانده شده‌اند به بيش از 680 نفر رسيد. از وقتي كه ترامپ سياست ضدمهاجرت خود را به اجرا گذاشت هزاران كوبايي كه قصد رفتن به امريكا را داشتند در كشورهاي امريكاي مركزي و حوزه درياي كاراييب گرفتار شدند. پيش‌تر نيز از طريق پروازهاي تجاري 40 نفر ديگر به دليل عدم رعايت الزامات قانوني مورد نياز براي ورود به امريكا به كوبا بازگردانده شدند. علاوه بر اين امريكا 75 مهاجران غيرقانوني ديگر را از طريق دريا به كوبا بازگرداند. همچنين از 12 ژانويه تا 15 فوريه 264 اتباع كوبايي از مكزيك (كشوري كه غالبا توسط كساني كه تلاش دارند بطور غيرقانوني وارد امريكا بشوند استفاده مي‌شوند) به كوبا مسترد شدند.
در موضوعات فرهنگي، قرار است مجسمه‌اي از «گابريل گارسيا ماركز»، نويسنده سرشناس كلمبيايي برنده نوبل ادبيات و خالق «صد سال تنهايي» در كوبا نصب شود. با تصويب مجمع ملي كوبا و بنا به درخواست شخص فيدل كاسترو، وي قانون منع نامگذاري اماكن عمومي و نصب مجسمه وي در اين كشور را تصويب كرد. كاسترو همواره معتقد بود به دنبال تبديل كردن خودش به يك مكتب فكري نيست. البته منتقدان وي مدعي‌اند نام و نشانه‌هاي كاسترو هر جايي وجود دارد و نام او در هر مراسم دولتي و مردمي آورده مي‌شود! رائول كاسترو در مجمع ملي كوبا تاكيد كرده است بهترين راه براي يادآوري و پيمودن مسيري كه فيدل كاسترو رفته، پيروي از مفهوم انقلاب است. در اين قانون جديد هنرمندان از به كار بردن شخصيت فيدل كاسترو در نمايشنامه‌ها، موسيقي، مطالب ادبي و سينما و ساير هنرهاي بصري منع نشده‌اند. تصاوير وي همچنان در دفاتر، اماكن مطالعه و نهادها و سازمان‌هاي دولتي نگهداشته مي‌شوند.
تغييرات اقتصادي در اين كشور با روند بسيار كندي روبه‌رو است و لغو ممنوعيت تجاري تنها اثرات اقتصادي اندكي بر وضعيت معيشتي مردم كوبا داشته و بعيد است كه آزادسازي اقتصادي به تغييرات سياسي در اين كشور بينجامد. كوبا كه به واسطه قطع كمك‌هاي مالي روسيه و ونزوئلا در سال‌هاي اخير با كاهش بودجه و مشكلات شديدي روبه‌رو بوده، براي برون رفت از اين بحران دست به انجام تغييراتي زده است. دولت كوبا با ايجاد 200 هزار شغل جديد براي كارآفرينان مشاغل و كسب و كارهاي كوچك همچون آرايشگري و رستوران داري توانست نرخ خوداشتغالي در اين كشور را افزايش دهد. همچنين دولت طي سال‌هاي اخير بخشي از فعاليت‌هاي اقتصادي بخش خصوصي را قانوني كرده است.