انزواي عربستان
محمود محمدي
از مدت‌ها قبل نشانه‌ها در روابط ميان رياض-تهران حاكي از آن بود كه اگر طرفين به يك تفاهم در راستاي حل مشكلات منطقه نرسند اين جريان به كشدار شدن جنگ منتهي خواهد شد. اين موضوع از آن جهت است كه عربستان تصميم خود را گرفته و مدت‌ها است كه در اين مسير (عراق و سوريه و يمن) گام برمي‌دارد. اما حج امسال فرصتي بود تا تغييري در شرايط ايجاد شود. اين شرايط مي‌توانست با يك ديپلماسي پويا به يك نتيجه منتهي شود كه تنها معطوف به حج نباشد، بلكه حج مبناي يك تفاهم و همكاري سياسي، امنيتي شود. اما اين اتفاق رخ نداد، اكنون نيز در مجموع روند به سمتي سوق پيدا كرده است كه وقتي سعودي‌ها به نزديكان خود رحم نمي‌كنند و اينگونه به خود خنجر مي‌زنند چه انتظاري وجود دارد كه با ساير كشورهاي عربي نظير قطر و لبنان علاوه بر عراق و سوريه و يمن و به ويژه ايراني كه يك نوع كينه ايدئولوژيك، ژئوپولتيك اقتصادي و سياسي نظامي نسبت به آن دارد رفتاري متفاوت را اتخاذ كند. از همين رو اگر اين چارچوب را مدنظر قرار دهيم مشاهده مي‌شود كه در اين بين يكسري فرصت‌ها وجود داشت كه تا حدودي از بين رفت. زيرا بخش زيادي از تمركزها معطوف به برجام و حتي بعد از برجام شد كه همين موضوع باعث شد تا به صورت جدي وارد مذاكرات ديپلماتيك با كشورهاي عربي در حاشيه خلج فارس نشويم در حالي كه اگر آن‌سوي خليج فارس نيز در توافق برجام به بازي گرفته مي‌شد معادلات سياسي امروز منطقه متفاوت از آنچه هست مي‌شد. اما نكته مهم ديگر اين است كه به صورت طبيعي عربستان سعودي تحمل مشاهده كاربردي شدن قدرت نظامي جمهوري اسلامي در منطقه را ندارد. حالا اين قدرت چه عليه تروريست‌هاي داعش فعال شود كه عربستان سعودي به همراه سرويس‌هاي امنيتي غربي و ناتو در شكل‌گيري و كمك مالي آن نقش داشتند و چه مي‌خواهد اين قدرت در تقويت موضع دفاعي سوريه، يمن يا عراق عمل كند، هر دو رويكرد برخلاف منافع عربستان و راهبرد مشترك‌شان با اسراييل و امريكا است. اما در حال حاضر عربستان خود را عقاب منطقه مي‌بيند كه به منقار اسراييل و چنگال امريكا مسلح است، اما عقاب كور است و به سوي كوه در حركت كه قطعا به صخره‌ها برخورد مي‌كند. اگر جمهوري اسلامي قصد ندارد عربستان را در مخمصه بيشتري قرار دهد كه طبعا آثار منفي بر ثبات و امنيت در خاور ميانه و آسيب امت اسلامي دارد؛ مي‌تواند با اقتدار اسلامي و پويايي ديپلماسي آنها را ناچار به تغيير رفتار كند، ايران مي‌تواند از مزيت امنيت‌سازي در منطقه كه به نابودي و پاكسازي داعش در عراق و سوريه و حفظ استقلال يمن و پرستيژ قطر منجر شده است، به يك ديپلماسي پوياتر در صحنه بين‌الملل براي بازسازي منطقه روي بياوريد. از همين رو بايد تلاش كرد براي بازسازي سوريه، عراق و يمن كشورهاي بزرگ آسيايي از جمله چين، روسيه، هند و حتي كشورهاي اروپايي را با خود همراه كنيم. در چنين شرايطي بايد يك جنبش بازسازي با محوريت جمهوري اسلامي در كشورهاي عراق و سوريه و يمن، شكل بگيرد كه لازمه اين بازسازي اقتصادي، بازسازي ثبات و امنيت است زيرا لازم و ملزوم يكديگرند و تا زماني كه امنيت و ثبات وجود نداشته باشد نمي‌توان بازسازي اقتصادي را آغاز كرد. از همين رو ممكن است ايران با در پيش گرفتن چنين سياستي كشورهايي اروپايي و كشورهاي منطقه را با خود همراه كند و شرايط را به سمتي سوق دهد كه نه‌تنها بازسازي امنيت و ثبات صورت گيرد بلكه بازسازي اقتصادي و توسعه‌اي نيز آغاز شود. در چنين شرايطي عربستان يا با اين رويكرد امت‌پسند همراه مي‌شود يا به عنوان عامل بي‌ثباتي و تخريب معرفي مي‌شود و در موضع انفعالي قرار خواهد گرفت. از همين رو نه تنها عربستان بلكه هر كشوري كه با عربستان همكاري كند نيز درچنين موضعي قرار مي‌گيرد. اين موضوع مي‌تواند تبديل به نقطه قوت جمهوري اسلامي شود كه سياست خارجي به موازات پيشبرد اهداف ژئوپولتيكي در منطقه كه ثبات و امنيت بوده است پويايي داشته باشد و اين موضوع نيز مورد استقبال تعداد زيادي از كشورها قرار گيرد. اكنون هركشوري از جمله عربستان سعودي مخالف ثبات و بازسازي باشد هم از لحاظ مقررات و قوانين بين‌الملل و به خصوص مساله حقوق بشر كه ملت‌هاي منطقه را به ناامني، بي‌ثباتي و مهاجرت كشانده است و هم به لحاظ همكاري‌هاي جمعي در منطقه به سمت انزوا حركت مي‌كند.
سخنگوي پيشين وزارت امورخارجه