سارا معصومي/ حلقه نمايندگان ايران در مذاكرات هسته‌اي با 1+5 گسترده‌تر از پيش شده است. اين‌بار چهره‌هاي جديدي علنا به شطرنج مذاكراتي ايران با شش كشور مقابل اضافه شده‌اند. اگر در دور پيشين مذاكراتي پس از حضور نماينده‌اي از جانب رييس‌جمهور ايران بود كه خبر در رسانه‌ها علني شده و مشخص مي‌شد كه اميني از جانب رييس‌جمهور ايران در حاشيه مذاكرات حضور داشته است، اين‌بار خبر حضور حسين فريدون، دستيار ويژه رييس‌جمهور در ژنو علنا اعلام شد. هرچند دليل رسمي حضور فريدون در ژنو حضور براي مشورت‌ها و هماهنگي‌هاي لازم در طول مذاكرات جاري اعلام شده است اما نگاه تحليلگران اندكي فراتر از اين جمله كليشه‌اي رفته است. اين تنها حضور حسين فريدون نبود كه به جنجالي خبري در اين دور از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 بدل شد بلكه ديگر همراه وزير امور خارجه ايران در پرواز به ژنو، علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي و معاون رييس‌جمهور ايران بود. مردي كه سابقه حضور در راس دستگاه ديپلماسي ايران را در دولت دهم در پرونده دارد و دانش‌آموخته ايالات متحده است. تحليل دليل حضور رييس سازمان انرژي اتمي ايران در ژنو با توجه به جنس مذاكراتي كه در جريان است چندان سخت نيست اما اين حضور را مي‌توان به فال نيك و تلاشي جدي براي رسيدن به توافق جامع هسته‌اي دانست. دليل حضور صالحي در ژنو ديدار با وزير انرژي امريكا كه وي نيز در پايتخت سوييس به سر مي‌برد، اعلام شده است. ديداري كه روز گذشته با حضور معاونان سياسي و كارشناسان دو طرف ايراني و امريكايي در دو نوبت جداگانه تا لحظه تنظيم اين خبر صورت گرفت. بهروز كمالوندي، سخنگوي سازمان انرژي اتمي در گفت‌وگوي روز گذشته خود با «اعتماد» به‌صراحت اعلام كرد كه سازمان انرژي اتمي مهيا است كه در سطوح مختلف در مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 وارد شده و به اين روند كمك كند. به نظر مي‌رسد كه حضور علي اكبر صالحي در اين دور از مذاكرات هم در حقيقت در‌راستاي همين عزم سازمان براي كمك به مذاكرات و تسريع حل و فصل اختلاف‌هاي فني است. پس از بيش از يك سال مذاكره فشرده سياسي و فني ميان ايران و 1+5 در حال حاضر دو طرف به طرح‌هاي ملموسي براي كنار گذاشتن اختلاف‌هاي فني رسيده‌اند و حضور رييس سازمان انرژي اتمي در اين دور از مذاكرات مي‌تواند به بحث‌هاي رودررو در اين خصوص كمك كرده و البته به روند حل و فصل اختلاف‌ها هم سرعت ببخشد.منابع غربي ادعا مي‌كنند كه ايالات متحده زماني تصميم به اعزام وزير انرژي خود به ژنو گرفت كه تيم مذاكره‌كننده ايران اعلام كرد كه صالحي تيم را همراهي خواهد كرد.
حضور صالحي در اين دور از مذاكرات را بسياري از رسانه‌هاي غربي به نشانه‌اي براي بالارفتن شانس رسيدن به توافق تعبير كرده‌اند. بحث در خصوص تعداد سانتريفيوژهايي كه در نتيجه توافق جامع هسته‌اي در ايران به فعاليت خود ادامه خواهند داد، ميزان ذخيره اورانيوم ايران، حجم و ميزان تحقيق و توسعه پس از توافق جامع و سرانجام راكتور آب سنگين اراك در زمره مباحثي است كه مي‌تواند در مذاكرات ميان صالحي و همتاي امريكايي مطرح شود. تنها حضور رييس سازمان انرژي اتمي ايران در اين دور مذاكرات در ژنو نيست كه مصداق پررنگ‌تر شدن مباحث فني در مذاكرات است بلكه سفر روز سه‌شنبه سيد عباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده به وين و ديدار با يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم از ديگر مصاديق جدي‌تر شدن ابعاد فني است. در شرايطي كه محمدجواد ظريف از سوي تيم ايران و ديگر وزراي امور خارجه شش كشور مقابل ايران تاكنون بارها اعلام كرده‌اند كه رسيدن به توافق جامع هسته‌اي به اراده‌اي سياسي نيازمند است. ورود طرفين به مباحث فني به شكل جدي‌تر مي‌تواند اين پيام خوش را بدهد كه طرفين با برداشتن گام سياسي لازم به رسيدن به توافق جامع نزديك‌تر شده‌اند. خبر اميدوار‌كننده از حضور صالحي و همتاي امريكايي وي در ژنو اين است كه شايد با پايان اين دور از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5، از اختلاف‌هاي فني ميان دو‌طرف كاسته شده باشد. بلومبرگ در گزارش كوتاه خود از ديدار ميان صالحي و ارنست مونيز به اين مساله اشاره مي‌كند كه هر دو اين مقام‌ها در دهه 70 در ماساچوست از رشته فيزيك هسته‌اي فارغ‌التحصيل شده‌اند. علي واعظ، تحليلگر مسائل ايران در گروه بين‌المللي بحران در اين خصوص به بلومبرگ مي‌گويد: حضور صالحي و مونيز را مي‌توان به نزديك شدن به توافق دو‌طرف تعبير كرد. اين حضور نشان مي‌دهد كه مباحث فني در حال اتمام است و مواضع دو طرف به هم نزديك شده است.
چانه‌زني‌هاي سياسي موازي با مذاكرات فني
امروز وزراي امور خارجه ايران و امريكا بار ديگر در ژنو در قالب مذاكرات هسته‌اي تجديد ديدار مي‌كنند. بر اساس برنامه مذاكراتي كه تا لحظه تنظيم اين خبر در اختيار رسانه‌ها قرار گرفته است، ديدار محمد‌جواد‌ظريف با جان كري علاوه بر امروز، فردا نيز ادامه خواهد داشت. اين در حالي است كه امروز مديران سياسي ايران و 1+5 هم ديداري عمومي را برگزار خواهند كرد. ديداري كه هرچند از حضور وزراي امور خارجه هفت كشور در آن خبري نيست اما پس از وقفه‌اي كه در سال نوي ميلادي ايجاد شده بود مي‌تواند نشانه‌اي از پيشرفت‌هايي هرچند سطحي در مذاكرات باشد. شش كشور مقابل ايران در اين مذاكرات و تهران در ماه نوامبر توافق كردند كه تا پايان ماه مارس ميلادي به چارچوب يك توافق دست پيدا كرده و تا ماه ژوئن هم با حل جزييات فني به توافق جامع هسته‌اي پس از 13 سال مذاكره دست پيدا كنند. مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در دولت يازدهم تاكنون دو بار تمديد شده و توافقنامه موقت ژنو موسوم به برنامه مشترك اقدام در حال حاضر از سوي دو طرف اجرا مي‌شود. مذاكرات جاري در حالي به شكل فشرده ادامه دارد كه هم طرف ايراني و هم مقام‌هاي امريكايي تاكنون بارها به صراحت اعلام كرده‌اند كه تمديد سوم نمي‌تواند معناي خاصي داشته باشد و ضرورتي هم ندارد.
نوآوري در نحوه و شكل مذاكرات
مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 در ژنو ادامه دارد و گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي از آنچه پشت درهاي بسته مي‌گذرد هم در فضاي مجازي. نزديك شدن مذاكرات به گرداب زماني مارس، بيش از پيش محتواي توافق‌ها و اختلاف‌هاي موجود را پشت پرده قرار داده است. در اين بازه زماني درز هر خبري از مذاكرات مي‌تواند به تخريب مسير طي شده و افزايش خرابكاري‌هاي مخالفان توافق منتهي شود. بر همين اساس شايد چندان نتوان اظهارنظرهاي رسمي و عمدتا تكراري مقام‌هاي دو طرف در خصوص نتيجه دور جاري را با واقعيت پشت درهاي بسته منطبق دانست. در دو روز گذشته اظهارات سيدعباس عراقچي، معاون وزير امور خارجه و رييس هيات مذاكره‌كننده هسته‌اي در خصوص اين دور با اظهارنظرهاي گذشته تنها يك تفاوت اساسي داشت. عراقچي در سخنان خود با اشاره به اينكه توافق دومرحله‌اي نخواهيم داشت ،گفت: در شرايطي هستيم كه بايد وارد جزييات شويم به ويژه اينكه قصد ما اين است كه در توافق نهايي كليات و جزييات يكپارچه باشد. معاون وزير امور خارجه با تكرار اين نكته كه بحث‌ها به شكل نزديك و فشرده دنبال مي‌شود، گفت: فضاي حاكم بر مذاكرات مثبت و جدي است اما اين به معني آن نيست كه پيشرفت‌هاي فوق‌العاده‌اي داشته‌ايم. شاه كليد سخنان عراقچي كه از سوي رسانه‌هاي غربي نيز مورد توجه قرار گرفت اين جمله متفاوت از اظهارنظرهاي گذشته بود: به دنبال نوآوري و تحولات در نحوه و شكل مذاكرات هستيم تا به كارها در مذاكرات سرعت دهد.
اعتماد، حلقه‌اي همچنان فراموش شده
بيش از 12 سال از عمر مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و غرب مي‌گذرد. در اين مدت ايران در تمام دورهاي مذاكراتي بايد اثبات مي‌كرد كه برنامه هسته‌اي آن صلح‌آميز است و همزمان غرب هم بايد از فشارهاي تحميل شده بر ايران مي‌كاست. تيم مذاكراتي كه در حال حاضر اختيار پرونده هسته‌اي ايران را در دست دارد پيش از اين هم در سال‌هاي 2003 تا 2005 با سه كشور اروپايي درخصوص چگونگي پايان دادن به اين پرونده فني رودررو شده بود كه آن رويارويي ره به جايي نبرد و در اين سال‌ها بر توانايي هسته‌اي ايران چه از منظر كيفي و چه كمي هر روز افزوده شد. آنچه امروز رسيدن به توافق را چنين سخت و در مقاطعي غيرممكن مي‌كند ديوار بي‌اعتمادي است كه ميان دو طرف بالا رفته است. ايران در سال 2005 ميلادي هم حاضر به اثبات صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي خود بود اما زياده‌خواهي امريكا كه بازيگر غيرمستقيم در آن مذاكرات بود مانع از رسيدن به اين توافق شد. امروز نيز آنچه مانع از نزديكي مواضع دو طرف مي‌شود بي‌اعتمادي سياسي است كه بر روابط سايه انداخته است. مساله حجم و اندازه غني‌سازي در ايران و نحوه برداشته شدن تحريم‌ها از اصلي‌ترين گره‌هاي موجود در مذاكرات است و به نظر مي‌رسد كه دو طرف به دليل نبود اطمينان به يكديگر به دنبال مشخص كردن تمام جزييات گام‌هايي هستند كه بايد پس از امضاي توافق جامع هسته‌اي به شكل همزمان از سوي هر دو آنها برداشته شود. در شرايطي كه تيم مذاكره‌كننده امريكا در ژنو به سر مي‌برد، جن ساكي، سخنگوي وزارت خارجه امريكا در كنفرانس خبري روزانه خود اعلام كرد كه در بحث مذاكره هسته‌اي با ايران، موضوع اعتماد مطرح نيست بنابراين هرگونه توافق نهايي احتمالي شامل اقدامات راستي‌آزمايي خواهد شد. اين مقام امريكايي در سخنان خود تاكيد كرد كه نگراني‌هايي در بين اعضاي گروه 1+5 در خصوص برخي موضوعات خاص وجود دارد. سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا در حالي از لزوم وجود اقدام‌هاي اعتماد‌ساز از سوي ايران سخن مي‌گويد كه تيم مذاكره‌كننده ايراني تاكنون بارها به صراحت اعلام كرده است كه در راستاي مسووليت‌هاي خود به عنوان عضو پيمان منع تكثير تسليحات هسته‌اي موسوم به ان پي تي حاضر به شفاف‌سازي كامل در خصوص برنامه هسته‌اي خود است.
تاكيد كري بر موضع واحد 1+5
وزير امور خارجه امريكا پيش از راهي شدن به ژنو و آغاز ديدارها با محمد جواد ظريف، در نشست خبري پس از ديدار با فيليپ هاموند، وزير امور خارجه انگليس در لندن وجود اختلاف ميان اعضاي گروه مذاكره‌كننده با ايران را رد كرده و گفت: هيچ اختلافي ميان اعضاي گروه 1+5 وجود ندارد. من از اينجا راهي مذاكرات مربوط به ايران مي‌شوم. در مساله ايران، 1+5 متحد است. در اعتقاد به اينكه ايران بايد ثابت كند كه برنامه هسته‌اي اين كشور در آينده صلح‌آميز خواهد بود، به هيچ‌وجه اختلافي وجود ندارد.
خيز مذاكره‌كنندگان براي توافق
شكل و جنس مذاكرات اين دور ايران با 1+5 در ژنو تغييرات تاكتيكي بسياري داشته است. صف‌كشي عيان ايران در اين دور از مذاكرات به شكل سياسي با حضور دستيار ويژه رييس‌جمهور و به شكل فني با حضور رييس سازمان انرژي اتمي در حقيقت سيگنالي به افكار عمومي براي به تصوير كشيدن جديت فني و حسن نيت سياسي ايران براي رسيدن به توافق است. كمتر از 10 روز تا رسيدن به ماه مارس ميلادي زمان باقي است و اين در حالي است كه نخست‌وزير رژيم صهيونيستي بنيامين نتانياهو هم براي سخنراني در كنگره و تخريب روند مذاكرات ايران با 1+5 در نخستين روزهاي ماه مارس عزم خود را جزم كرده است. هرچند حضور نتانياهو در كنگره امريكا در حال حاضر با اما و اگرهاي فراواني روبه‌رو شده است و برخي منابع هم از احتمال به‌تاخير افتادن آن سخن مي‌گويند اما حقيقت ماجرا اين است كه عدم تفاهم سياسي شفاهي ايران و 1+5 تا پايان ماه مارس مي‌تواند ادامه مذاكرات در سايه تهديدهاي موجود را سخت‌تر كند. از سوي ديگر تعطيلات نوروزي دو هفته‌اي در ايران مي‌تواند عامل محركي براي اعلام تفاهم سياسي پيش از تعطيلات نوروز در ايران باشد. در همين راستا روزنامه امريكايي پيتسبرگ گزت نيز پيش بيني كرد تا قبل از 30 مارس پيش‌نويس توافقنامه تكميل و سرانجام تا 30 ژوئن توافق نهايي حاصل شود. در شرايطي كه ايران و 1+5 بتوانند تا ماه مارس به تفاهم سياسي براي عبور از كليات و ورود به جزييات دست پيدا كنند، تدوين متن توافق جامع هسته‌اي و گام‌هاي برابر و همزمان دو طرف به حداقل دو ماه بازه زماني نياز خواهد داشت. به نظر مي‌رسد با توجه به پررنگ شدن حاشيه‌هايي نظير ابراز نگراني‌هاي مداوم متحدان عرب امريكا در خصوص برنامه هسته‌اي ايران و توافق احتمالي، اصرارهاي بي‌بي براي بر هم زدن توافق هسته‌اي و همچنين اصرار تندروهاي امريكايي براي تصويب تحريم‌هاي مشروط پس از 24 مارس، ايران و امريكا به عنوان دو ضلع اصلي اين مذاكرات عزم خود را براي رسيدن به توافق سياسي كه مكتوب نخواهد شد جزم كرده‌اند. دو طرف با در دست داشتن اين پايه سياسي مي‌توانند مذاكرات را تا ماه ژوئن براي رسيدن به توافق جامع هسته‌اي ادامه دهند و البته گزينه توسل به ديپلماسي براي حل پرونده هسته‌اي ايران را زنده نگاه دارند.
خبر آخر
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان پس از ورود به ژنو در گفت‌وگو با واحد مركزي خبر با اشاره به ديدارهاي معاونان خود با همتاي امريكايي در دو روز گذشته گفت: معاونان بحث‌هاي خوبي داشته‌اند البته روي موضوعات توافق خاصي صورت نگرفته است.
وزير امور خارجه كشورمان در پاسخ به سوالي در خصوص علت حضور رييس سازمان انرژي اتمي در اين دور از گفت‌وگوها افزود: به مراحلي رسيده‌ايم كه نياز است فردي با اشراف كامل به موضوعات هسته‌اي ايران در سطح دكتر صالحي در مذاكرات حضور داشته باشند.
رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان در خصوص حضور حسين فريدون در ژنو و همزمان با برگزاري اين دور مذاكرات نيز گفت: حضور جناب آقاي فريدون دستيار ويژه رييس‌جمهور در گذشته هم مسبوق به سابقه بوده و از حضور ايشان براي هماهنگي با رياست‌جمهوري و سران كشور استفاده مي‌كرديم و در حال حاضر هم به اين هماهنگي به شكل ويژه نياز داريم.
ظريف در پايان با تاكيد بر اينكه ما توافقي كه ناقص و مبهم باشد را نمي‌پذيريم، گفت: به همين دليل لازم است كه براي رسيدن به توافق هر زمان كه در خصوص موضوعي بحث مي‌شود، اين را در نظر داشته باشيم كه تا زمان رسيدن به يك توافق كامل هيچ توافق ديگري صورت نمي‌گيرد.