جنايتي كه نبايد فراموش شود

دوم اكتبر كه گذشت اولين سالروز وقوع جنايت خاشقجي روزنامه‌نگار و منتقد رژيم عربستان در سركنسولگري اين كشور در استانبول است. گفت‌وگوي اخيرمحمدبن سلمان، با تلويزيون امريكايي «پي‌بي‌اس» كه براي اولين‌بار اعتراف كرد كه «اين قتل، يك اشتباه بوده است، اين جنايت محكوم است، روزنانه‌نگاران خطري براي كشور نيستند و مسووليت قتل خاشقجي با وي است، چون در زمان فعاليت وي صورت گرفته است»، موضوع را وارد مرحله جديدي كرده است. وليعهد با گفت‌وگوي اخير خود به هيچ‌وجه به مسووليت شخصي خود يا دست داشتن در اين قتل اعتراف نمي‌كند. وليعهد عربستان به اين زودي‌ها از اين اتهام كه مستقيما دستور قتل اين خبرنگار را داده، رها نخواهد شد.ترديدي نيست آنچه كه در كنسولگري بر سر جمال خاشقجي آمد، از قبل برنامه‌ريزي شده بود. ماموران در رياض و در كنسولگري عربستان در استانبول، از 28 سپتامبر براي دستگيري خاشقجي و قتل او در قالب اعزام گروهي براي به قتل رساندن وي برنامه‌ريزي كرده بودند. پس از ورود خاشقجي، وي‌ را به دفتر كنسولگري در طبقه دوم برده و آنجا با افرادي، از جمله فردي به نام «ماهر عبدالعزيز» روبرو مي‌شود كه به گفته سعودي‌ها رهبر گروه اعزامي براي قتل وي بوده است. پس از آن، بين خاشقجي و احتمالاً سه مامور گفت‌وگويي صورت مي‌گيرد كه بيش از ده‌دقيقه طول نمي‌كشد. ماموران از خاشقجي مي‌خواهند، به عربستان بازگردد. جو گفت‌وگو به سرعت، بد و با تنش همراه مي‌شود. خاشقجي در گذشته به دوستانش گفته بود به‌شدت از محمدبن سلمان مي‌ترسد و بازگشت به عربستان بسيار براي او خطرناك است. وحشت خاشقجي از مقامات سعودي بي‌دليل نبوده است. از زماني كه محمدبن سلمان، ماه ژوئن سال 2017 به عنوان وليعهد انتخاب شد، رژيم سعودي مستبدتر و سركوبگر‌تر شده و دستگيري‌ مخالفين افزايش يافته است. اما چندين فاكتور وجود دارد كه نشان مي‌دهد كه اين قتل هدفمند و برنامه‌ريزي‌شده بوده است. مي‌توان تصور كرد كه در ابتدا قصد بر اين بوده كه وي فقط ربوده شود، اما به قتل نرسد. اما حداقل يك روز قبل از اين قتل، مقدمات آن فراهم شده است. از آن زمان به بعد، شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد، تعداد ديگري از ماموران يك گروه ويژه براي قتل خاشقجي از جمله يك كارشناس پزشك قانوني در استانبول گرد هم آمده‌اند. در اين مدت اگر مراجع تركيه، اطلاعاتي را كه درباره اين قتل دارند، را به صورت كامل منتشر مي‌كردند و دستور يك بررسي علني از اين جنايت را مي‌دادند يا امريكا جايي كه خاشقجي قبل از مرگش آنجا زندگي مي‌كرد بررسي مستقل را مي‌داد و «سي‌آي‌اي» و «اف‌بي‌آي» اطلاعات خود را براي عموم منتشر مي‌كردند اين مساله مي‌توانست به نتيجه‌گيري درباره مسووليت هر يك از عاملان اين قتل در دايره رهبري خانواده پادشاهي سعودي كمك كند و شايد كاخ سفيد مجبور مي‌شد از خود واكنش نشان دهد. صداهاي ضبط‌شده در اختيار سرويس مخفي تركيه قرار داشته است و اين گمان وجود دارد برخي از اين صداها، اطلاعات بيش از حدي را درباره شيوه‌هاي شنود آنها به دست دهد. اما هيچ سرويس مخفي در جهان مايل نيست، چنين اطلاعاتي را منتشر كند. شايد آنها قصد دارند، مابقي اطلاعات را براي خود نگه دارند تا در آينده، براي دادگاه خود استفاده كنند. به نظر مي‌رسد كه رهبران كشورهاي غربي مايلند، دوباره روابط عادي با عربستان سعودي را از سرگيرند. قتل جمال خاشقجي به ويژه براي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا هيچ تغييري در اينكه وليعهد عربستان را از مهم‌ترين هم‌پيمانانش در جهان عرب برشمرد، ايجاد نكرد. دولت‌هاي اروپايي، از جمله آلمان نيز مايلند روابط خود با عربستان را عادي كنند. اين سيگنال بسيار بدي است و نشان مي‌دهد كه كشوري مانند عربستان با پول مي‌تواند خود را از شر يك قتل خلاص كند. بي‌ترديد محاكمه بالاترين سطح رهبري در رياض در دادگاه چيزي است كه خيلي طول خواهد كشيد. اما پي‌بردن به واقعيت و در نظر گرفتن پيامدهاي سياسي براي كساني كه دست داشتن آنها در اين قتل قابل اثبات است، امكان‌پذير است.اين قتل نشان مي‌دهد كه چه نواقصي در جامعه بين‌المللي براي تحقيق درباره چنين جناياتي و مجازات عاملان آن وجود دارد. مرگ خاشقجي نمونه‌‌اي براي قتل‌هاي هدفمند روزنامه‌نگاران، فعالان حقوق بشر و فعالان سياسي در كل جهان است. چون جهان دايما در برخورد با عقايد متفاوت، مداراي كمتري از خود نشان مي‌دهد. كشورهاي عضو يا شوراي حقوق بشر سازمان ملل، بايد يك شوراي كارشناسي مستقل بين‌المللي را تعيين كند كه از چنين تحقيقاتي در هر كشوري حمايت كند و بتواند، تحقيقات مستقل انجام دهد كه دبيركل سازمان ملل تاكنون چنين شورايي را تشكيل نداده و خود را پشت رويه قانوني و اداري پنهان كرده است. يك سال پس از اين قتل، رياض براي بازگشت به صحنه جهاني تقلا مي‌كند اما اين بحران، ادعاي اصلاحات بلندپروازانه اين كشور را به‌شدت تضعيف كرده است. پس از قتل خاشقجي، يك‌باره سياست‌هاي وليعهد مورد انتقاد واقع شد. جنگ رياض عليه يمن وارد پنجمين سال خود شده است. يمن كه يكي از فقيرترين كشورهاي منطقه در همسايگي عربستان است در آستانه گرسنگي مطلق قرار گرفته است. رياض محاصره اقتصادي شديدي عليه قطر اعمال كرده تا امير آن را به مسير سياست‌هاي خود در آورد. رياض در رقابت با ايران هم يك خط‌مشي سختي را در پيش گرفته بدون آنكه خود ابزار نظامي لازم ‌را داشته باشد. تركيه و اردوغان هم از اين قتل براي پيشبرد اهداف خود استفاده كرده‌اند. اين قتل براي اردوغان به دليل اينكه در خاك كشورش صورت گرفته، همچنان يك اهانت به حساب مي‌آيد.