نظام سراسر بين
سعيد عابدپور
جورج اورول در رمان 1984 از نظام سياسي‌اي سخن مي‌گويد كه در آن برادر بزرگ ناظر بر همه است. در اين نظام سياسي، وزارت صلح عهده‌دار جنگ، وزارت عشق مامور محو مخالفان، پليس فكر مامور مميزي، ماشين رمان‌نويسي هدفش سرگرم كردن مردم و بيش از همه برادر بزرگي كه ناظر همه چيز است، همه چيز را مي‌داند و همه را كنترل مي‌كند، صفحات تلويزيون نيز شما را مي‌بينند. رمان 1984 را بايد پيشگويي هوشمندانه‌اي از آينده خواند. اين رمان متاسفانه در حال تحقق است. خطاست اگر فكر كنيم كه تنها شوروي مصداق اين رمان بود. مساله فراتر بود و هست. در شهري چون كينگ، بزرگ‌ترين شهر در منطقه مركزي چين، بيش از دو ميليون و ششصد هزار دوربين در خيابان‌ها نصب شده است، يعني براي هر هزار نفر 168 دوربين. پيش‌بيني مي‌شود عنقريب كار به جايي برسد كه براي هر نفر يك دوربين نصب بشود. در حال حاضر در چين هشت شهر و در غرب شهرهاي لندن و آتلانتا،داراي چنين وضعيتي هستند. برادر بزرگ مراقب و مواظب رفتار شماست. در شهرهاي پكن و شانگهاي هم از دوربين‌ها در خيابان‌ها به شكلي گسترده استفاده مي‌شود. فناوري جديد اين دوربين‌ها با هوش مصنوعي، چهره افراد را تشخيص مي‌دهد. اگر راننده‌ا‌‌ي خطا مي‌كند، بي‌درنگ برگ جريمه به صورت خودكار به نام او صادر مي‌شود. در شهر شنزن اگر عابري خطايي بكند، چهره او روي صفحه بزرگ تلويزيون ظاهر شده و برايش برگ جريمه ارسال مي‌شود. نصب دوربين‌هاي زياد در شهرهايي چون كينگ و شنزن بخشي از برنامه دولت چين براي ارزيابي كارآمدي دوربين‌ها و تاثير آن بر رفتار اجتماعي مردم است. هدف نظارت بر رفتار كارمندان دولتي، فعاليت‌هاي تجاري، اجتماعي، امنيتي و قضايي است. در واقع نقش كنوني دوربين‌هاي شهري از حالت ثبت خطاهاي رانندگي يا دوربين‌هاي امنيتي در جلوگيري از دزدي به تدريج تغيير كرده و وارد حوزه اجتماعي وسيعي مي‌شود كه هدف آن كنترل رفتار فردي مردم در حين كار، موقع پياده‌روي و در روابط اجتماعي و حتي عاطفي است. يعني ورود به عصري كه پيش‌تر اورول آن را پيش‌بيني كرده بود. دولت چين در سال 2016 بخشنامه‌اي درباره نحوه مجازات افراد با نمره پايين صادر كرده است. اين نمره پايين تنها شامل تبهكاران يا مقصران تصادفات رانندگي نمي‌شود، بلكه شامل بخش وسيع‌تري از مردم مي‌شود كه در زندگي روزمره دچار خطا مي‌شوند. در وهله اول افرادي كه نمره پاييني به دليل خطاهاي رانندگي يا تبهكاري دريافت كنند، از بسياري مزاياي اجتماعي و ...
كار در بخش توليد صنعتي، بازرسي خاص مالياتي، لغو بيمه‌هاي اجتماعي، محدود كردن اقامت اين افراد در هتل‌ها و رستوران‌ها، عدم صدور بليت هواپيما يا قطار يا ممنوعيت تحصيل فرزندان‌شان در مدارس خصوصي محروم مي‌شوند. دولت چين با اين اقدام مجازات‌ها را تعميم مي‌دهد. فردي كه مجازات نقدي يا زندان شده، بعدا نيز با كسب نمره پايين مجازات بدتر و از كار و فعاليت و حتي مزاياي بيمه و غيره و تحصيل فرزندان محروم مي‌شود. كمي تا قسمتي اين نوع مجازات‌ها شبيه به «مجازات‌هاي نسل» در كره شمالي است. در اين نوع مجازات نه‌تنها فرد بلكه پدر و مادر و فرزندان فرد خاطي به زندان مي‌افتند يا جريمه مي‌شوند. وقتي اين همه دوربين شهروندان را در محل كار، در محل سكونت و در خيابان‌ها مراقبت كنند، خود به خود اين مساله منجر به بروز نوعي رفتارهاي دوگانه و متظاهرانه در بين شهروندان مي‌شود. مردم در مقابل دوربين‌ها يك شكل رفتار مي‌كنند و همين كه دوربين در بين نباشد طور ديگر بلكه آزادتر رفتار مي‌كنند. شايد هدف دولت چين از نصب اين همه دوربين برقراري نظم و امنيت تا حد ممكن است ولي اين دولت با چنين رويه‌اي جامعه را وارد روابط متفاوت اما پيچيده مي‌كند. اين عمل دولت چين بارها به عنوان برادر بزرگ اورول مورد نقد قرار گرفته است. پروژه ناسا در امريكا در زمينه كنترل رفتار اجتماعي از طريق نصب دوربين‌هاي اسكاي پروژه مشابه همين چيزي است كه دولت چين انجام مي‌دهد. پروژه ناسا با انتقاد اجتماعي وسيع در حد پروژه پيلوت باقي مانده و امريكا از طريق غربال اطلاعات شبكه‌هاي اجتماعي بيشتر ناظر بر رفتار اجتماعي و نحوه تفكر افراد است.
در سيستمي كه چيني‌ها آن را در بعضي از شهرهاي مدرن خود اجرا مي‌كنند، احتمال سوءاستفاده از آن نيز زياد است. چندي قبل بو جيلايي منشي حزب كمونيست در شهري چون كينگ به اتهام سوءاستفاده از مقام خود، اختلاس، روابط نامشروع و غيره محكوم و راهي زندان شد. افرادي كه اطلاعات كسب شده دوربين‌ها را بررسي مي‌كنند، امكان سوءاستفاده از اين اطلاعات را دارند و نصب دوربين‌هاي زياد تنها بي‌هويتي و بي‌اعتمادي افراد را در جامعه افزايش مي‌دهد و چه‌بسا منجر به برقراري يك نظم دروغيني شود كه مورد انتظار برادر بزرگ است، اما به محض غفلت برادر بزرگ اتفاق ديگري رقم مي‌خورد.