روستا براي نوآوري
سيد ابوالفضل ميرقاسمي
در تقويم رسمي كشور، 15 مهرماهي كه گذشت به عنوان «روز روستا و عشاير» نام‌گذاري شده است تا به اين بهانه، توجه بيشتري به اين قشر مهم و نقش‌آفرين معطوف شود و از اين تلاشگران سختكوش و بي‌ادعا، به طرق ممكن، تقدير و تشكر به عمل آيد.
ظاهرا، مهاجرت‌هاي گسترده روستاييان و خالي از سكنه شدن بعضي روستاها، توجه اكثر مسوولان دولتي و غيردولتي را به روستاها جلب و هر دستگاهي سعي مي‌كند مداخله‌اي در روستا كرده و به بهبود وضعيت زندگي روستاييان كمك كند. از طرف ديگر، بعضي انديشمندان نگران هستند كه مبادا مسوولان دولتي و حاكميتي يا بعضي مداخله‌گران (از طيف‌هاي مختلف موسسات خيريه، سازمان‌هاي مردم‌نهاد، دانشگاه‌ها، اردوهاي جهادي و نظاير آن)، نگاه درست و شايسته‌اي نسبت به هموطنان روستايي نداشته و بعضا با نگاه‌هاي ترحم‌آميز و دلسوزانه، حرمت روستا و شأن و منزلت روستاييان را آن‌طوركه بايد و شايد، رعايت نكنند.
روستا از رُستن و رشد و شكوفايي مي‌آيد و تا چند دهه پيش، روستاها داراي نظام توليدي كارآمد و نسبتا مستقلي بودند و نه تنها به شهرها وابسته نبودند بلكه سهم مهمي در تامين نيازهاي غذايي شهرها داشتند.
در گذشته و قبل از ورود و مداخله نهادهاي مختلف در روستا، جو روستا مملو بود از صفا، صميمت، سادگي، صداقت، همدلي، همياري، وفاق و دوستي ولي كم‌كم از طرق مختلف (به‌خصوص از طريق پخش برنامه‌هاي صدا و سيما و ساير رسانه‌ها) فرهنگ شهري به روستاها نفوذ كرد و آن روحيات و ساده‌زيستي‌ها دچار تغيير شد. به دليل بعضي دلسوزي‌هاي بي‌مورد و مداخلات نادرست بعضي نهادهاي حمايتي، هويت و منزلت روستاها دچار آسيب شد و بعضي روستاييان بدعادت شده و به كمك‌هاي بيروني و حمايتي وابسته شدند.
هرچند در مداخلات بعضي نهادها، شعار توسعه درون‌زا و متوازن داده مي‌شود ولي اكثر رويكردها بالا به پايين است و به دانش بومي، پتانسيل‌ها و استعدادهاي اهالي روستا، كمتر توجه مي‌شود. غافل از آنكه روستاها به دو دليل مي‌توانند منشا نوآوري‌ها و بروز و ظهور خلاقيت‌ها و كارآفريني‌ها باشند:
دليل اول آن است كه اكثر روستاها (به خصوص روستاهاي دورافتاده از شهرها) داراي محيط سالمي (هواي پاك، آب و غذاي سالم و طبيعي، مناظر زيبا و روح‌بخش و ...) هستند و آرامش و آسايش در آنجا حكمفرماست و از آنجايي كه عقل سالم در بدن سالم است، پس روستا مي‌تواند محيطي براي خلق ايده و ظهور نوآوري‌ها باشد همان‌طوركه طبيعت و محيط آرام روستا، الهام‌بخش بسياري از دانشمندان و هنرمندان بوده است و خيلي از بزرگان جهت دستيابي به آرامش نسبي و تمركز بيشتر به محيط روستا پناه برده‌اند.
دليل دوم آن است كه اخيرا خيلي از روستاها دچار مشكلات اقتصادي - اجتماعي و محيط زيستي شده‌اند و از آنجايي كه مادر اختراع، احتياج است چه بسا روستاييان باهوش و سختكوش، راه‌هايي را جهت حل مشكلات خويش يا سازگاري با تغيير شرايط محيطي ابداع كنند كه به ذهن خيلي از محققان و دانشمندان ساكن شهرها نرسد. در طول تاريخ، روستاييان شاهد بروز اتفاقات و ناملايمات زيادي (بروز بلاياي طبيعي نظير زلزله، سيل و خشكسالي يا جنگ يا تغييرات سياسي و امنيتي و ...) بوده‌اند ولي همواره با آن هوش سرشاري كه دارند، مناسب‌ترين استراتژي را جهت تامين معيشت خويش و تطبيق با شرايط جديد اتخاذ كرده‌اند.
به منظور شناسايي نوآوران روستايي و تقدير و تشكر از آنها و پرورش و تكميل ايده‌هاي خلاقانه و نوآورانه آنها و بسترسازي جهت سهولت تعميم آن نوآوري‌ها و تجربيات موفق و استفاده از ظرفيت آن نوآوران به عنوان عوامل تغيير و دستيابي به شكوفايي و رونق توليد در محيط روستا، كانون تكرا (يك NGO فعال در حوزه توسعه كارآفريني روستايي) اقدام به برگزاري «جشنواره روستايي شو» در آبان ماه سال جاري كرده است تا در راستاي مسووليت اجتماعي خويش، گام كوچكي در اين زمينه برداشته باشد.
انتظار مي‌رود با توجه جدي مسوولان ذي‌ربط به نوآوران روستايي به خصوص نوآوري‌هاي بازارآفرين، بستر شكوفايي و تحقق توسعه درون‌زا و آباداني هرچه بيشتر روستاها فراهم شود.