ترديد دراثربخشي ناتو
محمود فاضلي
گفت‌وگوي اخير «امانوئل ماكرون» رييس‌جمهور فرانسه با نشريه انگليسي «اكونوميست» كه اعلام داشته بود «باتوجه به بي‌تعهدي امريكا در قبال پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو)، كشورهاي اروپايي نبايد براي دفاع از خود به امريكا اتكا كنند و اكنون در حال گذران مرگ مغزي ناتو هستيم»، بازتاب وسيعي در محافل اروپايي داشت. با اعتقاد او، امريكا در حال پشت كردن به ماست كه اين موضوع را مي‌توان در خروج ناگهاني نيروهاي امريكايي از شمال شرق سوريه بدون مشورت با متحدان ناتو مشاهده كرد. ماكرون در پاسخ به اين سوال كه آيا هنوز به ماده پنجم پيمان ناتو باور دارد يا خير، گفت: «نمي‌دانم. اما در آينده ماده پنج چه معنايي خواهد داشت؟ ماده پنج با عنوان «دفاع جمعي» اعلام مي‌كند حمله به يك متحد ناتو، حمله به كل كشورهاي ناتو است. ترديد ماكرون درباره اثربخشي ناتو و پيشنهاد او مبني بر اينكه كشورهاي اروپايي عضو اين ائتلاف بايد درباره وضعيت موجود به ارزيابي‌هاي مجدد بپردازند با واكنش‌هاي مختلفي روبه‌رو شده است. مركل صدراعظم آلمان و استولتنبرگ دبير كل «سازمان پيمان آتلانتيك شمالي»، از سخنان ماكرون انتقاد كرده‌اند. مركل در كنفرانس خبري مشترك با «ينس استولتنبرگ»، دبير كل ناتو مدعي شد: «سخنان تند ماكرون غيرضروري بود، حتي اگر مشكلاتي داشته باشيم بايد در كنار هم باشيم. همكاري دو سوي آتلانتيك (امريكا و اروپا) براي ما ضروري است.» دبيركل ناتو نيز كه آلمان را «قلب ناتو» خواند، تاكيد داشت: «من با گفته آنگلا مركل موافقم. ائتلاف قوي است، ايالات‌متحده، امريكاي شمالي و اروپا با هم همان كاري را انجام خواهند داد كه طي چند دهه انجام داده‌اند. ما با كمك دفاع جمعي خود توانستيم بزرگ‌ترين «جنگ سرد» قرن را اجرايي كنيم. متحدان اروپايي به افزايش آمادگي نيروهاي مسلح مي‌پردازند و بودجه بيشتري براي دفاع اروپا اختصاص مي‌يابد. وحدت اروپا نمي‌تواند جايگزين وحدت دو سوي آتلانتيك شود. ناتو يك ائتلاف نيرومند باقي مي‌ماند و امريكا و اروپا به‌طور مشترك دفاع جمعي را شدت خواهند بخشيد. اتحاديه اروپا بدون دريافت كمك از بيرون نمي‌تواند از اروپا دفاع كند. با خروج انگليس از اتحاديه اروپا، حدود 80درصد از بودجه دفاعي ناتو توسط كشورهاي غيرعضو اتحاديه اروپا تامين خواهد شد. سخنان ماكرون با استقبال ماريو زاخارووا، سخنگوي وزارت خارجه روسيه روبه‌رو شد.
به گفته او «ناتو به مرگ مغزي دچار شده. اين مساله تعجب‌آوري نيست، اما آنچه تعجب‌آور است اين است كه يكي از سران ناتو آن را بر سر زبان آورده.
مسكو از مدت‌ها پيش همين واقعيت را البته به زباني ديپلماتيك‌تر بر سر زبان آورده است. ناتو و اتحاديه اروپا با «بحران هويت، بحران وجودي، نداشتن چشم‌اندازي براي آينده و بحران نداشتن راهبرد» مواجه هستند. پيشنهاد وزير دفاع آلمان مبني بر تشكيل نيروي حافظ صلح براي شمال سوريه بدون پرداختن به جزييات آن اگرچه از سوي كارشناسان، سازمان‌هاي غيردولتي و حتي رييس سابق كنفرانس امنيتي مونيخ به عنوان يك ايده خوب مورد تحسين قرار گرفته است، اما هيچ اقدام عملي در اين زمينه صورت نگرفت و فقط دبير كل ناتو گفته است كه ما درباره اين پيشنهاد صحبت خواهيم كرد. فرانسوي‌ها نيز عصباني هستند كه چرا آلمان بدون رايزني با پاريس اقدام به چنين كاري كرده است. امريكا هم بر اين عقيده است كه آلمان، فرانسه و انگليس بايد در شمال سوريه براي حفاظت از مردم غيرنظامي فعال شوند، اما امريكا خود اصلا حاضر به فعال شدن در اين زمينه نيست. براي پيشنهاد آلمان ترديدهاي زيادي وجود دارد ولي اگر شركاي آلمان در پيمان ناتو بخواهند اين پيشنهاد وزير دفاع آلمان را عملي كنند و اين پرسش كه آيا آلمان مي‌تواند نظر سازمان ملل را جلب كند و آيا روسيه مانند گذشته در شوراي امنيت سازمان ملل آن را وتو خواهد كرد، پاسخ قانع‌كننده‌اي ارايه نشده است. ترديدي نيست كه نيروهاي حافظ صلح از كشورهاي ناتو مورد پذيرش روسيه نخواهند بود. اين نيروي حافظ صلح از سوي سازمان ملل مي‌تواند از نيروهاي ناتو هم تشكيل شود، ولي بدون موافقت روسيه هرگز نمي‌تواند وارد خاك سوريه شود. به‌نظر مي‌رسد روسيه، تركيه، سوريه و ايران بر اين عقيده‌اند كه نيازي به نيروي حافظ صلح براي شمال سوريه نيست. «كارنبائر» وزير دفاع آلمان نيز در يك كنفرانس امنيتي فراكسيون احزاب دموكرات/سوسيال مسيحي در پارلمان آلمان، بر شراكت نزديك با امريكا نيز تاكيد و مدعي شده است: «توسعه همكاري نظامي در اروپا بايد به تقويت شاخه اروپايي پيمان فراآتلانتيكي كمك كند. ناتو بنيان و اساس ساختار امنيتي ما بوده و خواهد بود. بدون مشاركت قوي امريكا، اين پيمان آن چيزي نبود كه امروز هست، اما اروپا بايد حاضر باشد و بتواند، قوي‌تر عمل كند و از شدت باري كه بر دوش امريكاست، بكاهد.» بي‌شك يكي از نگراني‌هاي كنوني ناتو كه حتي در دوران جنگ سرد هم تصورش نمي‌رفت، تمايل تركيه به عنوان عضو ناتو به روسيه است. آنكارا اجازه داده تا روسيه اين كشور را مجهر به سلاح‌هاي مورد نياز خود كند. تركيه حتي سپر دفاع موشكي نوع اس-400 را از روسيه با وجود مخالفت جدي شركاي غربي آن در ناتو خريداري كرده است. واشنگتن در ماه ژوئن سال گذشته و پس از ورود اولين بخش از موشك‌هاي روسي، فروش هواپيماهاي اف-35 به آنكارا را كه از همپيمانان قديمي امريكا و غرب بود، لغو و همكاري با تركيه در زمينه قطعات و آموزش را متوقف كرد. اين موضوع كه روسيه به يك كشور عضو ناتو سلاح مي‌فروشد، موضوع جديدي براي پيمان ناتو است و موجب مخالفت‌هاي بيشتري براي حضور تركيه در پيمان ناتو شده است، اما اينكه چگونه مي‌توان تركيه را از ناتو خارج كرد، حتي در اساسنامه ناتو نيز پيش‌بيني نشده است.