منشأ ويروس كرونا

با توجه به اينكه شناخت و تعيين منشأ ويروس كرونا (covid-19) مي‌تواند نقش مهمي در كنترل اين بيماري و نيز در جلوگيري از شيوع بيماري‌هاي مرگبار ديگر در آينده داشته باشد، مقامات بهداشتي و دانشمندان كشورهاي مختلف، به ويژه چين، از ابتدا تلاش‌هاي گسترده‌اي براي كشف منشأ كروناي جديد انجام داده و تاكنون بين دانشمندان اتفاق نظر حاصل شده كه اين ويروس از يك حيوان به انسان سرايت كرده است. در مورد بيماري سارس نيز يافته نهايي اين است كه ويروس سارس به خاطر مشابهت 8/ 99 درصدي ژنوم آن به ژنوم نوعي حيوان به نام سيوت( civet) در 2002 به انسان سرايت كرد. به گفته مقامات چيني ده‌ها نفر كه در ابتدا به كروناي جديد آلوده شدند در يك بازار حيوانات زنده در ووهان كار مي‌كردند. به اين خاطر دولت چين قانوني براي منع استفاده غذايي از موجودات غير اهلي در دست تصويب دارد.

نگراني‌هايي نيز در مورد مشكلات و تهديدهايي كه در برابر اين پژوهش‌ها و پژوهشگران وجود دارد، مطرح است. انتشار سريع نتايج تحقيقات بر روي اينترنت قبل از نهايي شدن و اعتبارسنجي توسط ديگر دانشمندان يكي از مشكلات است. شماري از اين مطالعات «علمي» نيز كرونا را به ايدز، مار و حتي عوامل بيماري‌زايي از فضا يا ويروس‌هاي نشست‌يافته از آزمايشگاه‌ها نسبت داده‌اند. انتشار اطلاعات غلط و اخبار جعلي به ايجاد ترس و آشفتگي در افكار عمومي و در مواردي تهديد پژوهشگران انجاميده است. مطابق برآورد خبرگزاري رويترز در 20 فوريه از ابتداي شيوع ويروس كرونا تا آن تاريخ حداقل 153 پژوهش در حوزه‌هاي تحليل ژنتيك، اپيدميولوژي و كلينيكال توسط حدود 675 پژوهشگر از كشورهاي مختلف انتشار يافته است. برخي از جدي‌ترين اين پژوهش‌ها در نشريات علمي معتبر نيز انعكاس يافته‌اند. به گزارش Nature در 26 فوريه سه تيم معتبر در چين با جديت مشغول كار در مورد منشأ كروناي جديد هستند. تاكنون شبيه‌ترين ويرس به covid-19 در خفاشي در استان يونان( Yunnan) چين يافته شده است. بر اساس يك پژوهش كه در 3 فوريه منتشر شد، مواد ژنتيكي اين دو ويروس تا 96 درصد به هم شبيه‌اند. اما با توجه به اينكه به گفته دانشمندان، ويروس موجود در خفاش نمي‌توانسته انسان را آلوده كند، ويروس موجود در خفاش احتمالا از طريق يك موجود ثالث به انسان سرايت كرده است. پيش از اين Nature در 7 فوريه به نقل از دانشمندان چيني از دانشگاه كشاورزي گوانگژو خبر داده بود كه سكانس‌هاي ژنتيك ويروس ايزوله شده از پانگولين (نوعي پستاندار مورچه‌خوار) تا حد 99 درصد شبيه ويروس مرگبار شايع در ووهان است. با اين حال اين فرضيه خيلي دوام نياورد و پژوهش‌هاي ديگر از شباهت كمتري بين اين دو ويروس خبر دادند. به‌رغم مطالعات متعددي كه تاكنون عمدتا در چين انجام شده، هنوز تا نتيجه‌گيري نهايي راه درازي در پيش است. تئوري‌هاي توطئه در دنياي شبكه‌هاي اجتماعي بي‌در و پيكر مشكل بزرگ ديگر است. تاكنون غربي‌ها در پس تئوري‌هاي توطئه بسياري عليه چين بوده و برخي چهره‌ها در امريكا به آن دامن زده‌اند. از جمله دو دانشمند چيني در امريكا با انتشار مقاله‌اي در سايت تجاري ResearchGate مدعي شدند كه ويروس كرونا در يك آزمايشگاه در ووهان ساخته شده و بعدا به علت خلاء‌هاي امنيتي در شهر منتشر شده است. اين مقاله بعدا حذف شد. برخي سايت‌ها مانند ZeroHedge تا آنجا پيش رفتند كه covid-19 را سلاحي بيولوژيك چيني دانستند كه از آزمايشگاه رها شده است. فاكس‌نيوز در امريكا و سناتور افراطي تام كاتن به اين شايعات غير مستند دامن زده‌اند. گوينده‌اي در فاكس‌نيوز مدعي شد كه آزمايشگاه مورد اشاره تنها چند مايل با بازار ماهي‌فروشان ووهان فاصله داشته و ... كاتن نيز طي توييتي نوشت: «... ما كساني كه اين ويروس را در جهان شايع كردند، پاسخگو خواهيم كرد. اين يعني چه؟ يعني چيني‌ها بهاي سنگيني خواهند پرداخت.» وي در جايي ديگر رذيلانه رد پيشنهاد دولت امريكا براي اعزام دانشمنداني به چين براي كمك به كشف منشأ ويروس را شبهه‌برانگيز دانست. بي‌دليل نيست كه پمپئو و ترامپ هم ويروس covid-19 را ويروس چين يا ويروس ووهان مي‌نامند. اگر چه مطلب ZeroHedge از توييتر حذف شد، اما موجب شد تا در فضاي مجازي چين نيز گروهي متقابلا امريكا را متهم به دستكاري ژنتيك covid-19 و رها كردن آن در ووهان توسط سربازان امريكايي شركت‌كننده در بازي‌هاي نظامي ارتش‌هاي جهان در آن شهر در 2019 بكنند. اين البته تنها مورد نبود برعكس در امريكا نيز ادعاي مشابهي شد و چيني‌ها مسبب معرفي شدند.  با توجه به اين شايعات، 27 دانشمند برجسته حوزه بهداشت عمومي از 9 كشور با انتشار بيانيه‌اي در نشريه معتبر Lancet كه در خبرگزاري رسمي چين (شينهوا) در 20 فوريه نيز منتشر شد، تاكيد كردند كه «شايعات و اطلاعات غلط در مورد منشأ ويروس موجب مي‌شود تا به اشتراك گذاشتن سريع، باز و شفاف داده‌ها در مورد اين بيماري با تهديد مواجه شود.» در اين بيانيه ضمن ابراز همبستگي با كليه دانشمندان و مقامات بهداشت عمومي چين، «شايعات موجود مبني بر اينكه ويروس منشأ طبيعي ندارد،» محكوم شده است. در بيانيه به شايعات مشابه در مورد سارس و مطالعاتي كه نهايتا در اين مورد انجام شد و حيات وحش به عنوان منشأ ويروس مشخص شد، نيز اشاره شده است. در اين نامه همچنين تاكيد شده كه شايعات تنها به ترس و كينه‌هاي قومي و نژادي دامن مي‌زند و همكاري بين‌المللي عليه كرونا را به خطر مي‌ا‌ندازد. انتشار اين نامه در شرايطي بود كه در پي شايعات و فرضيه‌هاي غير مستند، اخباري مبني بر تهديد دانشمندان چيني به خشونت منتشر مي‌شد. سازمان بهداشت جهاني نيز براي مقابله با شايعات و اخبار جعلي اقدام به ايجاد صفحه‌اي در سايت خود كرده و دبيركل اين سازمان خواستار مبنا قرار دادن شواهد علمي و اتحاد عمل در برابر اطلاعات غلط و حدس و گمان در مورد كرونا شد.