درگيري در هيماليا
اردوان اميراصلاني
در دوران نارندرا مودي هند ديگر يك كشور صلح‌طلب به شمار نمي‌آيد؛ علاوه بر تنش‌هاي شديد جامعه كه سياست فراملي‌گرايانه نخست‌وزير هند در سطح داخلي ايجاد مي‌كند، همچنين سبب كدورت در روابط فيمابين با كل كشورهاي همسايه و بروز اختلافات مرزي شده است. چين و پاكستان هر دو همانند هند قدرت‌هاي هسته‌اي محسوب مي‌شوند.
مشاجره از تابستان سال 2019 با حمله هند به كشمير آغاز شد كه منطقه‌اي است با اكثريت مسلمان و از زمان استقلال دو كشور در سال 1947 حاكميت آن با پاكستان مورد اختلاف بوده است. اندكي كمتر از يك‌سال بعد هند وارد كشمكش ديگري با كشور چين بر سر سرزمين لداخ واقع بين كشمير و تبت شد.
در ماه مه در حالي كه دو كشور در بحبوحه مبارزه با بيماري همه گير كوويد 19 بودند، پكن و دهلي‌نو مجددا درگيري قديمي خود را بر سر مرزبندي هيماليا به طول 3500 كيلومتر كه در سال 1962 طراحي شده بود از سر گرفتند. بعد از سه سال آرامش در امتداد نوار كنترل مرزي كنوني، درگيري دو روزه نزديك به 250 سرباز چيني و هندي حدود يكصد زخمي براي دو طرف بر‌جاي گذاشت. 20 روز بعد، هند نيروهاي تقويتي به منطقه ارسال كرد. از دست دادن استقلال جامو و كشمير و تقسيم آن به دو بخش در 31 اكتبر 2019 توضيح‌دهنده ناراحتي چين به عنوان متحد پاكستان و اين تنش تازه است.
علاوه بر اين، از زمان صدور اين فرمان لداخ جزو قلمرو هند به حساب مي‌آيد كه از كشمير جدا شده است و دهلي‌نو به نام توسعه منطقه اقدام به ساخت جاده و زيرساخت در روستاهاي نزديك به آن مي‌كند، ولي اين اقدامات بيشتر از اين جهت است كه موقعيت استراتژيك خود را در مقابل همسايه قدرتمندش تقويت كند. با اين حال، براي پكن اين پروژه‌ها به منزله نقض توافق براي حفظ وضع موجود تا زمان حل و فصل مساله مرزهاست. در حاشيه جلسه پارلماني كه در پايان ماه مه برگزار شد، «شي جين پينگ» رييس‌جمهور چين بدون نام بردن از كسي اعلام كرد: «تشديد آمادگي براي جنگ مسلحانه، انجام آموزش‌هاي رزمي انعطاف‌پذير و ارتقاي ظرفيت سربازان ما براي انجام ماموريت‌هاي نظامي ضروري بوده است.»
اما اين اظهارات به سرعت سبب نگراني هند شد، خصوصا هنگامي كه نپال نقشه كاملا جديدي از مرزهاي خود را كه دربرگيرنده سرزمين‌هاي مورد ادعاي هند بود براي عموم منتشر كرد.
كشور كوچك نپال كه اورست و لومبيني در آن قرار دارد و زادگاه بوداست همواره قرباني انزواي خود بوده و در محاصره دو غول بزرگ يعني هند و چين قرار دارد. كاتماندو كه از گذشته دور به واردات هند وابسته بوده است در سال‌هاي اخير تصميم به نزديك شدن به پكن گرفته و اين امر اين كشور را به يك شريك كليدي در پروژه جاده ابريشم جديد تبديل كرده است. در حالي كه هند نفوذ خود را در اين كشور از دست مي‌دهد، چين سرمايه‌گذاري گسترده‌اي را در زيرساخت‌هاي نپال انجام مي‌دهد. اين واقعيت كه مجلس ملي نپال به اتفاق آرا به اين پيشنهاد جديد راي داده است، نزاع ديپلماتيك ديگري براي دهلي‌نو آغاز كرده است كه چين را در آن دخيل مي‌بيند.
رقابت هند و چين در بوتان يكي ديگر از كشورهاي پادشاهي كوچك در هيماليا نيز قابل مشاهده است؛ كشوري كه تمايل دارد خود را از قيموميت خفه‌كننده هند برهاند و به سمت چين كه در چند سال گذشته به سومين تامين‌كننده اين كشور تبديل شده ميل كند. در تابستان سال 2017، بوتان صحنه تقابل دو قدرت بوده و دهلي‌نو به دنبال جلوگيري از ساخت جاده نظامي در ارتفاعات توسط پكن است.
به نظر مي‌رسيد چين و هند در دهم ژوئن به يك توافق كلي حداقل مبهم در مورد مواضع خود در لداخ رسيده باشند. هيچ يك از كشورها نمي‌خواستند جزييات عقب‌نشيني نيروهاي خود را در امتداد نوار كنترل مرزي كنوني ارايه دهند. روزنامه هندوستان تايمز با استناد به منابع ناشناس از عقب‌نشيني يك و نيم كيلومتري ارتش چين خبر داد. اما نشريه ديلي‌تلگراف به نوبه خود اظهار داشت كه چين از تنش هفته‌هاي گذشته استفاده كرد تا چهل الي شصت كيلومتر از سرزمين هند را در سه منطقه مورد مناقشه تحت سلطه خود دربياورد.
6 روز بعد، آتش‌بس شكننده كه قرار بود آغازگر يك فرآيند عقب‌نشيني نظامي باشد، به دنبال كشته شدن 20 سرباز هندي متوقف شد. مسوول امور هند در وزارت امور خارجه چين گزارش مي‌دهد كه سربازان هندي به‌طور جدي توافق 15 ژوئن را نقض كرده و قبل از اقدام به فعاليت‌هاي غيرقانوني و تحريك و حمله به سربازان چيني كه منجر به درگيري شديد شد دو بار از مرز عبور كردند.
مدت‌هاست كه هيماليا عرصه رقابت بين هند و چين بوده است. اما امروز شتاب جاه‌طلبي‌هاي اقتصادي و سياسي چين از زمان به قدرت رسيدن شي جين پينگ هر چه بيشتر با سياست فرا ملي‌گرايانه نارندرا مودي در هند در تضاد است. ملي‌گرايي نخست‌وزير هند در مقابل موضع‌گيري يك كشور غيرمتعهد كه نهرو زماني ترسيم كرده بود را نمي‌توان به رفتار خصمانه دهلي‌نو براي حفظ سياست عدم تعهد در برابر ايالات متحده امريكا و چين نسبت داد يا به واسطه آن به استقلال استراتژيك در منطقه دست يافت.
اما واضح است اين تاكتيك كه در ذهن مودي قابل ستايش است با تعرض به كشورهاي همسايه فقط سبب ايجاد آثار مخرب مي‌شود. با اين حال، هند داراي ابزار دستيابي به جاه‌طلبي‌هاي خود نيست. خطر درگيري جديد مسلحانه با چين بعد از 60 سال صلح نسبي، بسيار واقعي است و نگراني بيشتر از آنجاست كه شكاف قدرت بين نيروهاي نظامي هند و چين بسيار قابل توجه است.
بنابراين هند بايد به سرعت احتياط پيشه كند يا خواستار كمك از امريكا بشود و احتمالا دونالد ترامپ دوست نارندرا مودي در حالي كه توسعه روابط كشورش با چين روز‌به‌روز بدتر مي‌شود از اعطاي اين كمك بسيار خوشحال خواهد شد. فعلا به نظر مي‌رسد كه روند كاهش درگيري به بن بست رسيده است، در حالي كه خطر به آتش كشيدن منطقه بين سه كشور هند، چين و پاكستان كه داراي تسليحات هسته‌اي هستند بيشتر از هميشه حايز اهميت شده است. اين موضوع تاييدي بر اين ضرب‌المثل قديمي است: «هر كس باد بكارد، توفان درو مي‌كند».