سخنرانان مراسم رونمايي از كتاب «در جست و جوي مصلحت» به نقد آيت‌الله هاشمي پرداختند
نيك و بد مصلحت‌انديشي
گروه سياسي
مسيح مهاجري به سكوت مصلحت‌انديشانه هاشمي نقد دارد. او كه ازجمله نزديك‌ترين چهره‌ها به هاشمي بوده و همچنان نيز او را «قهرمان اعتدال و گذشت و مصلحت‌جويي و فداكاري» مي‌خواند اما بر اين نقش معتقد است كه «افراط در مصلحت‌سنجي» مي‌تواند «زمينه‌ساز استبدادي» شود كه به گفته او امروز درحال حركت به سوي اين نوع مصلحت‌سنجي هستيم. او اين نكات را در همايش «توسعه ايران از اميركبير تا هاشمي» مطرح كرده است. مراسمي كه در آن حسين كمالي، دبيركل حزب اسلامي كار، عليرضا علوي‌تبار فعال سياسي اصلاح‌طلب و دكتر ناصر مهدوي استاد دانشگاه درباره روند توسعه ايران از اميركبير تاكنون سخن گفتند سپس محسن هاشمي و مسيح مهاجري مديرمسوول روزنامه جمهوري اسلامي به بيان نكاتي پرداختند. در حاشيه اين مراسم همچنين آيين رونمايي از كتاب «در جست‌وجوي مصلحت» هم كه خاطرات سال 77 آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني است، برگزار شد كه در آن سيدحسن خميني، پيروز حناچي شهردار تهران، علي مطهري، حسين علايي و مجيد انصاري هم حضور داشتند.
مسيح مهاجري در اين مراسم با اشاره به اينكه «گاهي مواردي پيش مي‌آمد كه در مواجهه با آنها، آن مرد بزرگ گذشت مي‌كرد و اصلا درصدد انتقام از هيچ‌كس نبود» از واقعه‌اي تكان‌دهنده خبر داد كه آيت‌الله هاشمي در گفت‌وگويي در سال ۹۳ از آن پرده برداشته بود. مسيح مهاجري البته از بيان جزييات آن واقعه به دليل آنچه «شرايط امروز كشور» خوانده، خودداري كرد اما وعده داد كه در بخشي از خاطرات مرحوم هاشمي مربوط به سال ۹۳ كه در آينده منتشر مي‌شود، آمده است. او با ابراز اميدواري نسبت به اينكه اين بخش از خاطرات آيت‌الله سانسور نشود، تشريح كرد:«آن واقعه اتفاق نيفتاد ولي به كساني مربوط مي‌شد كه مرحوم هاشمي آنها را از مرگ نجات داده بود. يعني قرار بود بلايي سر آنها بيايد يا اعدام شوند كه هم فيلم و صداي آن موجود است و هم در خاطرات هاشمي اشاراتي به آن شده است اما هاشمي مانع آسيب رسيدن به آن افراد شد. همين افراد مي‌خواستند عليه آيت‌الله هاشمي اقداماتي كنند كه فعلا جزييات آن را نمي‌گويم. روحيه‌اش اينگونه بود و براي مصلحت افراد هم اين كارها را نمي‌كرد بلكه براي مصلحت نظام بود.»
انتقاد به مصلحت‌انديشي
قهرمان اعتدال و گذشت و مصلحت‌جويي
مديرمسوول روزنامه جمهوري در ادامه اجازه خواست از مرحوم هاشمي انتقاد كند:«درخصوص مصلحت‌انديشي او دو انتقاد داشته و دارم كه به خودشان هم مي‌گفتم. يكي اينكه حرف‌هايي كه بايد مي‌زد، نزد.» به عقيده او امروز اگر انتشار يك فايل صوتي از محمدجواد ظريف به جامعه شوك مي‌دهد براي اين است كه سخناني كه بايد طول ۸ سال زده مي‌شد، يكجا در يك فايل چند ساعته زد. كار بدي بود، نه از اين جهت كه نبايد اين حرف‌ها را مي‌زد بلكه چرا اين حرف‌ها را زودتر، علني و آشكار در طول ۸ سال گذشته نگفت. او همين انتقاد را در مورد مرحوم هاشمي هم وارد دانست و ادامه داد:«به خود آن مرحوم هم گفتم، مطالب را بگوييد. وقتي سكوت مي‌كنيد، اتفاقات بدي مي‌افتد. وضعي كه در كشور داريم، نتيجه همين نگفتن‌هاست. اين رويه از نظر من هميشه برخلاف مصلحت بوده و گاهي افراط در مصلحت‌خواهي و مصلحت‌انديشي و گاهي تفريط در آن زيان‌بار است.» مسيح مهاجري دومين نقد خود به مصلحت‌انديشي‌هاي هاشمي را اينگونه عنوان كرد:«اگر مقداري داريم به سوي استبداد مي‌رويم با همين مصلحت‌جويي‌ها بوده است. زماني به آقاي هاشمي هم گفتم و در مقاله اولين سالگرد آقاي هاشمي هم نوشتم كه يك فرد را مستبد نكنيد، زير بار نرويد، چه لزومي دارد خواسته نامعقول بعضي را بپذيرد و آنها فكر كنند حق دارند. ما انقلاب كرديم كه آزاد باشيم و اگر امروز استبداد و استعمار استبداد را داريم همين مصلحت‌خواهي‌هاي نادرست باعث شد. البته آقاي هاشمي نظرشان اين نبود كه استبداد رخ دهد، بارها نگراني‌شان را از جنگ داخلي مطرح مي‌كردند و به خاطر اينها بود كه هر چيزي را مطرح نمي‌كردند.» مهاجري تاكيد كرد: «بايد بگويم كه مرحوم هاشمي قهرمان اعتدال و گذشت و مصلحت‌جويي و فداكاري بود. فداكاري پيش از انقلاب در زندان و زمان جنگ كمتر اهميت داشت. فداكاري‌هاي‌شان نسبت به ظلم‌هايي كه به خودشان مي‌شد. آقاي هاشمي مظلوم‌تر از بهشتي بود. بهشتي توسط دشمن ترور شد ولي آقاي هاشمي توسط نزديك‌ترين دوستان مورد هجمه بود و اين مظلوميت خيلي بيشتر است. ولي تا آخر عمر برخلاف كساني كه مي‌خواستند آقاي هاشمي مقابل نظام بايستد، آقاي هاشمي اين كار را نكرد.»
روحانيون و نظامي‌ها
كانديداي انتخابات ۱۴۰۰ نشوند
اين سياستمدار در پايان، علت وضعيت امروز جامعه را كنار گذاشتن فرهنگ انتقاد خواند و با اشاره به انتخابات ۱۴۰۰ تاكيد كرد:«وقتي نظامي‌ها سر كار باشند، ديگر كسي نمي‌تواند آنها را پياده كند و از طرفي اگر رفتار نظامي‌گري برجسته شود، مشخص است كه دنيا نيز چگونه رفتار خواهد كرد.» او در مورد روحانيت هم گفت كه «در ساليان گذشته اين روحانيت بوده كه مديريت جامعه را برعهده داشته لذا بايد عنان كار را به ديگران بسپارند. مشكل اصلي ما امروزه اين است در اعمال قانون اساسي بد عمل كنيم. بازگشت به قانون اساسي بايد محور اصلي برنامه كسي باشد كه مي‌خواهد رييس‌جمهوري شود اما من هنوز چنين فردي را نديدم. ما قانون اساسي خوبي داريم اما بايد بدان عمل شود.»
جاي خالي پشتيبان ديپلماسي و ميدان
سخنران ديگر بخش رونمايي از كتاب جديد آيت‌الله رفسنجاني، فرزند ارشد محسن هاشمي بود كه اين روزها آخرين روزهاي حضورش در قامت رييس شوراي شهر پنجم را مي‌گذراند. او با اشاره به شفافيت به عنوان يكي از وجوه منحصربه‌فرد خاطرات هاشمي، سخنان خود را به موضوع روز مرتبط با فايل صوتي وزير امورخارجه و چالش «ميدان و ديپلماسي» اختصاص داد و گفت: «توجه داشته باشيم كه بايد هم شخصيت و كارنامه برجسته سردار سليماني مورد تكريم قرار گيرد و هم خدمات و زحمات فراوان دكتر ظريف مورد احترام باشد اما جاي اين پرسش وجود دارد كه چرا اين نوع عدم هماهنگي و تفاوت در نگاه ديپلماسي و ميدان در اين مقطع به وجود آمده است؟» او در ادامه از جاي خالي آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني كه هم براي ظريف و هم براي حاج قاسم پشتيبان، مشاور و دوستي امين و معتمد بود، ياد كرد. محسن هاشمي از اين تريبون براي اشاره به اهميت مشاركت انتخابات ۱۴۰۰ و لزوم حفظ چندصدايي و «تاييد صلاحيت متكثر» تاكيد كرد و با انتقاد از ردصلاحيت حداكثري در انتخابات شوراي ششم، آن را يك نشانه منفي براي انتخابات پرشور خواند.
كم‌توجهي به توسعه سياسي
در بخش آغازين اين همايش كه به همت حزب اسلامي كار ترتيب داده شده بود، عليرضا علوي‌تبار، فعال سياسي اصلاح‌طلب و روزنامه‌نگار و حسين كمالي، دبيركل حزب اسلامي كار هم نكاتي را مطرح كردند. علوي‌تبار نام آيت‌الله هاشمي را گره خورده با توسعه خواند و البته درباره نقد الگوي توسعه هاشمي گفت:«اگر كسي بخواهد به الگوي توسعه آقاي هاشمي نقد وارد كند، اين است كه چرا ايشان روي دو فرآيند افزايش مشاركت و سازمان‌يابي نيروهاي اجتماعي تاكيد نداشت. بخشي از پاسخ‌ها در خاطرات ايشان هست. سياست لزوما با آرمان‌ها پيش نمي‌رود بلكه چيزي محقق مي‌شود كه قدرت پشت آن باشد. درست است كه بعد از دولت آقاي هاشمي، ما متوجه دو فرآيند ديگر توسعه سياسي بوديم اما نبايد فراموش كرد كه آقاي هاشمي با اتكا با اعتماد به نفسي كه داشت اين فرصت را در مركز تحقيقات استراتژيك نهاد رياست‌جمهوري ايجاد كرد تا روشنفكران در آن جمع شده و او و دولتش را از درون همان نهاد، نقد كنند. چون به عقيده خود آنقدر دليل براي ايده‌هاي خود داشت كه از مواجهه و گفت‌وگو با روشنفكران نمي‌ترسيد.» او در پايان با بيان اينكه ايران بارها افتاده اما باز هم بلند شده و نيرويي حياتي در ايران هست كه معتقدم بر همه مشكلات غلبه خواهد كرد، ابراز اميدواري كرد كه روزي كه تاريخ اين روزها را مي‌خوانيم مثل زماني كه آقاي هاشمي با خواندن تاريخ اميركبير اشك ريخت، به‌خاطر عدم تحقق آرمان‌ها، اشك نريزيم. حسين كمالي، دبيركل حزب اسلامي كار هم با انتقاد از ناهماهنگي در بخش‌هاي مختلف حاكميت، وضعيت كنوني را ناشي از «عدم اعتقاد بعضي دست‌اندركاران به توسعه همه‌جانبه» عنوان كرد.