ايران و امريكا از لنز چين

در حال حاضر روابط ايران و امريكا يكي از موضوعات داغ جامعه جهاني است. هر دو كشور درگير مشاجره شديدي بر سر توافق هسته‌اي ايران (برجام) هستند. همزمان، پس از امضاي برنامه همكاري جامع 25 ساله بين ايران و چين در تاريخ 27 مارس، روابط اين دو كشور نيز مورد توجه رسانه‌هاي بين‌المللي قرار گرفت. علاوه بر اين، روابط ايران و امريكا و روابط ايران و چين اغلب براي بحث در كنار يكديگر قرار داده مي‌شوند.  در واقع، ايالات متحده چه قبل و چه بعد از انقلاب اسلامي عامل مهمي در توسعه روابط بين چين و ايران در بلندمدت بوده است. در اين لحظه حساس، روابط سه جانبه امريكا، ايران و چين بار ديگر به‌طور طبيعي مورد توجه مردم بسياري از كشورها قرار گرفته است. با اين حال، من با چند مورد از اين ديدگاه‌ها مخالفم.  اين ديدگاه وجود دارد كه بهبود روابط چين و امريكا بر نگرش چين نسبت به ايران تاثير مي‌گذارد. اين ديدگاه نمي‌تواند ماهيت روابط چين و ايران را نشان دهد، بنابراين با شرايط واقعي مطابقت ندارد. دليل اساسي امضاي برنامه همكاري جامع 25 ساله چين و ايران، نيازهاي متقابل دو كشور است، من در اين سه مقاله‌اي كه منتشر كرده‌ام به اين نكته بارها تاكيد كرده‌ام: «چين شريك ايده‌آل ايران است» (تهران‌تايمز، 27 مارس)، «چرا سفر وزير خارجه چين به ايران مهم است؟» (انتخاب، 27 مارس) و «چرا چين و ايران به يكديگر احتياج دارند؟» (همشهري، 4 آوريل). البته مقاله‌اي كه من در چين نيز منتشر كرده‌ام، تاكيد دارد كه نيازهاي متقابل چين و ايران نيروي محركه اساسي توسعه روابط بين دو كشور است.

پيگيري ايران براي ايجاد تنوع ديپلماتيك و سرمايه‌گذاري خارجي و پيگيري چين براي نفت و شركاي خاورميانه‌اي با بهبود روابط ايران و امريكا از بين نخواهد رفت. از آنجا كه عوامل اساسي كه موجب پيشرفت روابط چين و ايران مي‌شوند تغييري نكرده‌اند، بنابراين من فكر مي‌كنم تغييرات در روابط چين و ايالات متحده تاثيري در نگرش دوستانه چين نسبت به ايران نخواهد داشت.   اين ديدگاه وجود دارد كه چين دوست ندارد شاهد بهبود روابط بين ايران و ايالات متحده باشد. در حقيقت، اين ديدگاه به اين نكته توجه نكرده كه بهبود روابط امريكا و ايران به روابط چين و ايران كمك مي‌كند. به نظر من، چين نه تنها با بهبود روابط ايران و امريكا مخالفت نخواهد كرد، بلكه همچنين به ايران و امريكا كه مدت‌هاست با هم درگير بوده‌اند در برقراري روابط دوجانبه بهتر كمك خواهد كرد. به عنوان مثال، چين به‌طور فعال از ايران و ايالات متحده در حل اختلافات در مورد توافق هسته‌اي ايران حمايت مي‌كند. بنابراين، بهبود روابط ايران و امريكا چه مزايايي براي چين دارد؟ تقابل طولاني‌مدت بين ايران و ايالات متحده به‌طور جدي بر همكاري‌هاي اقتصادي، تجاري، سرمايه‌گذاري و مالي طبيعي چين و ايران تاثير جدي گذاشته است. تحريم‌هاي ايالات متحده مانع از همكاري بسياري از شركت‌هاي چيني مطابق برنامه‌هاي خود با ايران شده است.  خريد نفت ايران توسط چين نيز به ‌شدت تحت تاثير تحريم‌هاي ايالات متحده قرار دارد. علاوه بر اين، تحريم‌هاي اعمال شده توسط ايالات متحده عليه ايران بر امنيت شخصي برخي شهروندان چيني تاثير گذاشته است. به عنوان مثال، خانم منگ وانژو، دختر رييس مشهور شركت هوآوي چين؛ دليل اينكه منگ وانژو تا به امروز آزاد نبوده، اين است كه او توسط واشنگتن به نقض تحريم‌هاي امريكا عليه ايران متهم شده است. در واقع چين نيز قرباني تحريم‌هاي امريكا عليه ايران است. توسعه همكاري جامع بين چين و ايران در آينده مستلزم ايجاد فضاي خارجي مناسب از جمله رفع تحريم‌هاي امريكا عليه ايران است. لغو تحريم‌هاي بين‌المللي به بهبود روابط ايران و امريكا بستگي دارد. بنابراين، من فكر مي‌كنم چين از بهبود روابط ايران و امريكا استقبال خواهد كرد.  اين ديدگاه وجود دارد كه ايران پس از بهبود روابط با ايالات متحده چين را ترك خواهد كرد. اين ديدگاه نه تغييرات عمده‌اي كه در جهان اتفاق افتاده است را مي‌بيند و نه با منافع ملي ايران مطابقت دارد.  ما در جهاني زندگي مي‌كنيم كه تغييرات شگرفي داشته و هم‌اكنون نيز در حال تغيير است و چندقطبي شدن جهان هر چه بيشتر در حال آشكار شدن است. ايالات متحده نه‌تنها ديگر به تنهايي قدرت هدايت جامعه بين‌المللي را ندارد، بلكه قدرت‌هاي غربي ديگر نمي‌توانند جهان را كنترل كنند. من متوجه شده‌ام كه سياستمداران و انديشمندان ايراني نيز متوجه اين تغييرات در جهان شده‌اند. ايران به‌طور فزاينده‌اي از تنوع ديپلماتيك آگاه است و خوب مي‌داند كه تنوع ديپلماتيك مي‌تواند منافع ملي ايران را بهتر حفظ كند.  دوگانگي ساده در توسعه روابط خارجي ديگر براي اين دوره و زمان مناسب نيست. من معتقدم كه سياستگذاران ايراني تنوع در ديپلماسي را بر‌اساس نيازهاي منافع ملي اجرا خواهند كرد. علاوه بر اين، در اين روند، ايران مطمئنا متوجه ارزش چين كه به سرعت در حال افزايش است، مي‌شود. بنابراين من نگران نيستم كه ايران پس از بهبود روابط خود با ايالات متحده، همكاري با چين را كنار بگذارد. چين و ايران هر دو كشورهايي با تاريخ و تمدن و تفكر فلسفي ديرين‌اند و همچنين كشورهايي هستند كه تاثير زيادي بر جهان و منطقه دارند. در آينده، دو كشور هنگام توسعه روابط دوجانبه نبايد توجه زيادي به عوامل شخص ثالث داشته باشند. تحولات تاريخي ثابت كرده است كه ديپلماسي مستقل مي‌تواند منافع ملي را بهتر حفظ كند.
موسسه مطالعات خاورميانه دانشگاه مطالعات بين‌المللي شانگهاي
مترجم: سعيده زرين