افغانستان در معبر بين‌المللي
ابوالقاسم دلفي
در حالي كه تحولات افغانستان در پرتو آخرين تلاش‌‌هاي ايالات متحده براي خروج قطعي از اين كشور و واگذاري اداره آن به گروه طالبان و هجوم بخشي از مردم افغانستان به فرودگاه كابل براي فرار از كشور تحت سلطه طالبان، دچار نابساماني‌هاي بيشتر و تحمل تلفات انساني فراوان گرديده و با مشكلات پيش روي دوران انتقال در افغانستان روبروست، شوراي امنيت سازمان ملل متحد و كشورهاي نگران مواجهه با سيل پناهندگان افغاني، در تلاش براي كنترل اوضاع و فرصت‌گيري جهت اقدامات متناسب با شرايط مورد نظر خود، دست به كار ابتكاراتي براي مقابله با شرايط جاري شده‌اند. شوراي امنيت سازمان ملل در جلسه دوشنبه گذشته خود با تصويب قطعنامه‌اي خواستار تعهد طالبان براي «خروج مطمئن» كساني كه مي‌خواهند افغانستان را ترك كنند گرديد. اين قطعنامه كه با سيزده راي مثبت و آراي ممتنع روسيه و چين به تصويب رسيد، برخلاف انتظار هيچ‌گونه اشاره‌اي به ايجاد منطقه «امن و حفاظت» شده‌اي كه مورد نظر فرانسه و انگليس بود نكرده است . رييس‌جمهور فرانسه در روز قبل از تشكيل جلسه شوراي امنيت طي اظهاراتي در عراق اعلام داشت كه پاريس و لندن از سازمان ملل خواسته‌اند تا در ايجاد منطقه «امن و حفاظت» شده در كابل و به خصوص براي ارايه كمك‌هاي بشردوستانه بين‌المللي مساعدت نمايد. امانوئل ماكرون در توضيح خواسته فرانسه اضافه كرده بود كه طرح منطقه امن كاملاً قابل تحقق بوده و وي اميدوار است كه بتواند به سرانجام خوبي برسد. به زعم رييس‌جمهور فرانسه چه كسي مي‌تواند با تامين امنيت براي عمليات‌هاي انسان‌دوستانه مخالفت نمايد. اين پروژه به سازمان ملل اجازه مي‌دهد كه سريعاً وارد فاز عملياتي شده و هر كسي مسووليت خويش را به عهده بگيرد و در اثر آن فشار بر طالبان نيز ايجاد گردد. به گفته ديپلمات‌‌هاي مستقر در سازمان ملل، طرح فرانسه در واقع به مفهوم ايجاد منطقه حفاظت شده نبوده بلكه اروپا طالبان را به سمت مسووليت‌پذيري بيشتر سوق مي‌دهد تا اين گروه منطقه «عبور مطمئن» براي داوطلبان خروج از افغانستان را فراهم سازد. به عقيده آگاهان تحولات بين‌المللي، قطعنامه فوق در واقع براي عملياتي شدن طراحي نگرديده و در اصل شامل اصول مبنايي، پيام‌هاي سياسي كليدي و هشدار مي‌باشد. ريچارد گووان كارشناس مسائل سازمان ملل در تشكيلات پيشگيري بحران‌هاي بين‌المللي «گروه بحران» ، قطعنامه شوراي امنيت حداقل حاوي يك پيام براي طالبان در موضوع ضرورت باز نگه داشتن فرودگاه كابل و كمك به سازمان ملل براي شروع كمك‌رساني‌ها مي‌باشد. ناظران تحولات افغانستان، متن قطعنامه مصوب شوراي امنيت را به حد كافي الزام‌آور ندانسته و معتقدند آقاي ماكرون رييس‌جمهور فرانسه نيز دچار اشتباه گرديده كه موضوع ايجاد منطقه حفاظت شده در فرودگاه كابل را زودهنگام مطرح يا اصولا نبايد به صراحت آن را عنوان مي‌‌ساخت . اين قطعنامه همچنين بر احترام به حقوق بشر، حقوق زنان، كودكان و اقليت‌ها و نيز تشويق به دستيابي به راه‌حل سياسي در افغانستان با مشاركت معني‌دار بانوان افغان در اين پروسه سياسي تاكيد داشته و خواستار آن است كه خاك افغانستان به عنوان تهديد يا محل حمله عليه ساير كشورها و مامن تروريست‌ها قرار نگيرد. از سوي ديگر اتحاديه اروپايي كه نگران ورود موج غير قابل كنترل پناهندگان افغاني به خاك اروپاست در نظر دارد كه به كشورهاي منطقه و هم‌جوار افغانستان كه احتمالا پذيراي پناهندگان افغاني خواهند بود، در چارچوب طرحي كه در هفته جاري به شوراي وزيران كشور اتحاديه اروپايي ارجاع مي‌گردد كمك نمايد .كشورهاي اروپايي با توجه به تجارب گذشته در مورد سرا‌زير شدن سيل پناهندگان به اروپا كه مشكلات امنيتي فراواني براي شهروندان كشورهاي عضو اين اتحاديه به همراه داشت، مترصد هستند كه در فرصت مناسب، كنترل‌هاي امنيتي افراد خارج شده از افغانستان را به اجرا در‌آورند . در چارچوب «پروژه اعلام» اتحاديه اروپايي و كشورهاي عضو در نظر دارند كه مشتركا از بازگشت پناهندگان غيرقانوني و غيرقابل كنترل در مقياس‌هاي وسيع به اروپا ممانعت به عمل آورده و از تكرار آن چه در سال ۲۰۱۵ در اروپا و با ورود تقريبا يك ميليون پناهنده فراري از شرايط جنگي در سوريه رخ داد، اجتناب نمايند. بر اساس پيش‌بيني‌هاي سازمان ملل متحد انتظار مي‌رود كه در سال ۲۰۲۱ نيم ميليون پناهنده افغاني ديگر به جمع پناهندگان فعلي اضافه شود. اتحاديه اروپايي در سال ۲۰۱۶ و در كوران بحران سوريه طي موافقت‌نامه‌اي با تركيه، متقبل گرديد كه در ازاي بازگرداندن پناهندگاني كه در جزاير يونان پناه گرفته‌اند، به تركيه كمك‌هاي مالي ارايه دهد. گفته مي‌شود تركيه در حال حاضر پذيراي نزديك به ۴ ميليون پناهنده است كه اكثريت آنها سوري هستند . در حالي كه مردم افغانستان تحت شرايط دشوار دوران انتقال سياسي در اين كشور و نگران از تكرار تجربه قبلي سلطه طالبان در افغانستان، دچار مشكلات فراواني هستند، و بخشي از اين مردم زجر كشيده در سال‌هاي اشغال و جنگ در كشورشان تصميم به گريز از معركه دارند، كشورهاي غربي و اروپايي به منظور جلوگيري و ممانعت از ورود آنها به خاك اروپا، قصد تشويق و ترغيب كشورهاي همسايه افغانستان و خصوصا كشورهاي آسياي ميانه را كه يكي از معبرهاي عبوري اين مهاجرين به غرب را تشكيل مي‌دهند، داشته و فارغ از اينكه در فرداي افغانستان پس از خروج اشغالگران اين مردم تحت چه شرايطي قرار خواهند داشت، درصدد انتقال مشكلات پناهندگان به كشورهاي همسايه افغانستان و محصور نمودن هر چه بيشتر راه‌هاي عبوري آنها به كشورهاي غربي و به خصوص اروپايي هستند.