خشكسالي و توفان‌هاي گرد و غبار؛ چالش مهم پاييز 1400
مهدي زارع
در چهارم مهر ماه 1400 سازمان هواشناسي اعلام كرد افزايش فشار هوا روي سواحل درياي خزر باعث افزايش فشار روي منطقه شده و موجب بارندگي در سواحل درياي مازندران و وزش باد شديد در شهر تهران و استان البرز شده است. سرعت وزش باد در شهر تهران حدود ۴۰ كيلومتر بر ساعت و جهت آن غربي و شمال‌غربي بود كه موجب خيزش گرد و غبار در شهر تهران ديد افقي را تا ۲۵۰۰ متر كاهش داد. به اين ترتيب آلاينده «ذرات معلق كمتر از ۱۰ ميكرون» در هواي پايتخت به شدت افزايش يافت و با ميانگين ۱۸۶ و بيشينه 224، كيفيت هوا در محدوده ناسالم براي همه گروه‌هاي جامعه و شرايط بسيار ناسالم (خطرناك) شد. گرد و غبار از استان البرز و از منطقه 19 وارد تهران شد. توفان‌هاي گرد و غبار رويدادهاي هواشناسي متداول در مناطق خشك و نيمه خشك است. خشكسالي و توفان‌هاي گرد و غبار در منطقه ما به هم مربوطند. حوادث بزرگ گرد و غبار اغلب منجر به آسيب‌هاي گسترده به محيط‌هاي طبيعي و انساني مي‌شود. وقوع حوادث گرد و غبار تحت تاثير فعل و انفعالات پيچيده زمين و جوي است كه عمدتا به دليل سرعت زياد باد، كم بودن يا عدم پوشش گياهي، فرسايش زمين و رطوبت كم مربوط است. به گزارش نيمه شهريور 1400 شركت مديريت منابع آب ايران ارتفاع كل بارش‌هاي جوي از اول مهر 99 تا نيمه شهريور 155 ميلي‌متر بوده كه نسبت به مدت مشابه سال قبلش 50درصد و نسبت به دوره بلندمدت 52 ساله، 35درصد كمتر بود. اين كاهش نسبت به سال قبل تقريبا در همه جاي ايران مشاهده شد، به ويژه در شرق، مركز و شمال‌شرق و جنوب كشور: در حوضه آبريز مرزي شرقي 70درصد، قرهقوم 65درصد، فلات مركزي 57درصد و حوضه آبريز خليج‌فارس و درياي عمان 53درصد. در بازه 50 ساله نيز كاهش 88درصدي حوضه آبريز بندرعباس و كاهش 74درصدي در حوضه هامون شاخص‌تر است. حوضه‌هاي آبريز ارس، تالش، سفيدرود بزرگ، قره‌سو و گرگان، اترك، كرخه، كارون و درياچه اروميه، در شمال و غرب كشور هم دچار كاهش بارندگي بود. با كاهش بارندگي‌ها، با كاهش 30درصدي حجم آب مخازن سدهاي كشور رخ داد. سازمان هواشناسي براي مهر و آبان 1400كمترين ميزان بارندگي در 52 سال اخير را پيش‌بيني مي‌كند! ايران علاوه بر منابع نفت و گاز، پتانسيل قابل توجه انرژي تجديدپذير دارد. تحريم‌ها به طور قابل توجهي بر اقتصاد ايران اثر گذاشته و صادرات نفت را مختل كرده، ولي خشكسالي و كمبود آب، توفان گرد و غبار و آلودگي هوا از جمله مسائل زيست محيطي اكنون كشور ماست كه با تغييرات اقليمي ارتباط دارد.
اقتصاد ايران از نظر توليد ناخالص داخلي بيست و هفتم در جهان است و پس از عربستان سعودي دومين اقتصاد بزرگ در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا (MENA) است. نفت بخش مهمي از اقتصاد ايران است. بيشتر گازهاي گلخانه‌اي ايران از بخش انرژي آن ناشي مي‌شود. در سياست‌هاي كلان محيط‌زيستي كشور در سال 1394 بر مديريت تغييرات اقليمي، مقابله با تهديدات زيست محيطي، مانند بيابان‌زايي، ذرات گرد و غبار وخشكسالي تاكيد شده است.
مساله خشكسالي، مخاطره‌اي فوري است كه به تبعات مهمي مانند گرد و غبار و معضلات ديگر مي‌انجامد. در هر مساله اجرايي و توسعه، موضوع خشكسالي بايد اولويت اول براي تنظيم برنامه‌ريزي باشد .