گره مساله اوكراين پيچيده‌تر مي‌شود
ناهماهنگي دو سوي آتلانتيك در مهار روسيه
محمد‌حسين لطف‌الهي
در شرايطي كه امريكا و اروپا قادر به تفاهم بر سر يك موضع واحد در قبال تحريم روسيه نيستند، ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه مي‌گويد اين كشور حق دارد «به اقدامات غيردوستانه واكنش نشان دهد.»
كشورهاي غربي تجمع نظاميان روسيه در نزديكي مرز با اوكراين را گامي در راستاي «آماده‌سازي براي تهاجم گسترده به اوكراين در اوايل سال 2022» ارزيابي مي‌كنند. آنها تلاش مي‌كنند با استفاده از ديپلماسي و تشديد فشارها عليه مسكو، شرايطي به وجود آورند كه كرملين وادار شود نيروهاي خود را مرز اوكراين عقب بكشد و از اعمال فشار سياسي و نظامي بر جمهوري‌هاي استقلال يافته از شوروي سابق دست بردارد. ينس استولتنبرگ، دبيركل ناتو روز سه‌شنبه با اشاره به اين موضوع گفت كه هرچند ناتو آماده است تا «گفت‌وگو‌هايي معنادار» با روسيه را آغاز كند، اما همزمان به حمايت «سياسي و عملي» از اوكراين ادامه خواهد داد.
امريكايي‌ها نااميدي بيشتري نسبت به كارآمدي روش‌هاي ديپلماتيك دارند و پس از گفت‌وگوي مجازي و طولاني جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده و ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه كه بدون نتيجه‌اي مشخص به پايان يافت، ترجيح داده‌اند از «تهديد به تحريم‌هاي اقتصادي» و برنامه‌ريزي براي استقرار نيروهاي بيشتر در كشورهاي عضو گروه بخارست (B9) براي منصرف ساختن روسيه از تهاجم به اوكراين استفاده كنند.
كارن دانفريد، دستيار اروپاي وزير خارجه ايالات متحده روز گذشته گفت: «امريكا و كشورهاي اروپايي آمادگي دارند تا به سرعت، به هر اقدام تهاجمي روسيه عليه اوكراين در روزهاي آتي واكنش نشان دهند.» براساس گزارش شبكه خبري سي‌ان‌ان، دانفريد كه ارشدترين ديپلمات امريكايي در حوزه اروپا به حساب مي‌آيد حاضر نشد درباره گزينه‌هايي كه واشنگتن و كشورهاي اروپايي روي ميز دارند توضيح بيشتري ارايه دهد اما تاكيد كرد براي واشنگتن و متحدانش اعمال هيچ تحريمي خط قرمز نيست. او همچنين با اشاره به بيانيه‌هاي صادر شده ازسوي كشورهاي گروه 7، ناتو و شوراي اروپا در هفته‌هاي اخير، افزود: «فكر مي‌كنم اين سيگنال بسيار واضحي است كه از طريق اين بيانيه‌ها ارسال شده و مشخص است كه اگر روسيه تجاوز نظامي به اوكراين را در دستور كار قرار دهد، ما آماده هستيم تا به شيوه‌اي دراماتيك به اين تهاجم پاسخ دهيم.»
آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا در يك كنفرانس مطبوعاتي كه سه‌شنبه شب به وقت محلي برگزار شد، در پاسخ به سوالي پيرامون احتمال ديدار رو در روي بايدن و پوتين به منظور كاهش تنش‌ها گفت: «در حال حاضر هيچ برنامه‌اي براي اين ديدار وجود ندارد و امريكا ابتدا مي‌خواهد بداند آيا پيشرفت ديپلماتيكي وجود دارد يا خير.» بلينكن با تاكيد بر لزوم ادامه مذاكرات براي كاهش تنش پيرامون بحران اوكراين، عنوان داشت: «ما از روسيه مي‌خواهيم با عقب‌كشيدن نيروهايش از مرز اوكراين، تنش‌ها را كاهش دهد. مذاكره در چنين شرايطي بسيار مناسب‌تر از زماني است كه تنش‌ها رو به وخامت است.»
خبرگزاري رويترز روز سه‌شنبه به نقل از يك مقام دولت جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا، گزارش داد كه مقامات امريكايي در حال بررسي اقدامات سختگيرانه در زمينه كنترل صادرات براي اخلال در اقتصاد روسيه در صورت حمله آن كشور به اوكراين هستند. طبق اين گزارش، اقداماتي كه قرار بوده در نشست مقامات ارشد امريكايي مورد بررسي قرار گيرد، تدابيري هستند كه علاوه بر تحريم‌هاي اقتصادي اجرا خواهند شد. اين مقام امريكايي كه خواست نامش فاش نشود، گفته است اقداماتي كه قرار است در يك نشست كاخ سفيد مورد بحث قرار گيرد شامل اقدامات «فوق‌العاده» در زمينه كنترل صادرات خواهد بود كه مي‌تواند فعاليت‌هاي بخش وسيعي از فناوري‌هاي صنعتي و مصرفي روسيه را متوقف كند. اين اقدامات از جمله متوقف كردن توانايي روسيه براي واردات گوشي‌هاي هوشمند همراه، قطعات اصلي هواپيما و قطعات خودرو و واردات مواد لازم بسياري از بخش‌هاي ديگر را شامل مي‌شود. اين مقام گفت كه هدف قرار دادن اين توانايي‌ها مي‌تواند تاثير عمده‌اي بر مصرف‌كنندگان، عمليات صنعتي و اشتغال در روسيه بگذارد. اين مقام اقدامات احتمالي عليه روسيه را «بي‌سابقه» خواند.
اروپايي‌ها اما موضع واحدي درخصوص مساله تحريم ندارند. در شرايطي كه فشار امريكا براي اتخاذ مواضع سرسختانه‌تر كشورهاي اروپايي عليه روسيه به دليل تنش‌ها بر سر موضوعاتي از قبيل اوكراين ادامه دارد، نخست‌وزير ايتاليا گفت: «اروپايي‌ها توانمندي لازم براي اعمال تحريم عليه روسيه در حوزه گاز را ندارند. وي كه قبل از نخست‌وزير شدن در ايتاليا رياست بانك مركزي اروپا را برعهده داشت، در كنفرانس خبري به مناسبت آخرين روزهاي سال ۲۰۲۱ ميلادي درباره برخي اظهارات براي اعمال تحريم‌هاي گازي اتحاديه اروپا عليه روسيه اظهارنظر كرد. طبق گزارش اسپوتنيك، ماريو دراگي گفت: «بياييد ما اروپايي‌ها از خودمان اين سوال را بپرسيم اگر ما مي‌خواهيم در حوزه گازي (عليه روسيه) تحريم‌هايي اعمال كنيم آيا ما واقعا قادر به انجام اين كار هستيم و ما به اندازه كافي قوي هستيم و اينكه آيا در اين برهه فعلي، اين كار درستي است؟» نخست‌وزير ايتاليا سپس ادامه داد: «واضح است كه جواب‌ها (به اين سوالات) منفي خواهند بود.» دراگي با بيان اينكه اتحاديه اروپا بايد گفت‌وگو با روسيه را حفظ كند، افزود كه ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه «مي‌خواهد در يك وضعيت براي مذاكرات باشد؛ وضعيتي كه طبق آن روند تحولات به عواقب غيرقابل بازگشت منجر نخواهد شد.» هشدار نخست‌وزير ايتاليا در شرايطي مطرح شده كه عمليات ساخت و ساز پروژه خط لوله انتقال گاز «نورد استريم ۲» در ماه سپتامبر پايان يافت و در حال حاضر اين پروژه در مراحل دريافت مجوز توسط آلمان و كشورهاي اروپايي است.
ديپلماسي نااميدانه
ولاديمير پوتين خواستار ارايه تضمين از سوي ناتو و ايالات متحده است. براساس پيش‌نويس دو سندي كه در روزهاي گذشته از سوي وزارت امور خارجه روسيه منتشر شد، ناتو بايد متعهد شود كه به سمت شرق گسترش نمي‌يابد و اوكراين نبايد به اين ائتلاف بپيوندد. در اين پيش‌نويس بندي وجود دارد كه عنوان مي‌كند، كشورهايي كه عضو ناتو هستند بايد از انجام هرگونه فعاليت نظامي در خاك اوكراين، همچنين ساير كشورهاي اروپاي شرقي، در قفقاز جنوبي و در آسياي ميانه خودداري كنند. همچنين در متن پيش‌نويس تاكيد شده طرف‌ها براي حمله به يكديگر نبايد از خاك ساير كشورها استفاده كنند.
ولاديمير پوتين روز سه‌شنبه در همين خصوص با اولاف شولتز، صدراعظم جديد آلمان به بحث و تبادل‌نظر پرداخت. در بيانيه‌اي كه كاخ كرملين درخصوص گفت‌وگوي رهبران روسيه و آلمان منتشر كرد، آمده است: «ولاديمير پوتين، اولاف شولتز را درمورد پيشنهادهاي روسيه براي تضمين‌هاي امنيتي الزام‌آور و بلندمدت كه شامل ممنوعيت هرگونه پيشروي بيشتر ناتو به شرق و همچنين ممنوعيت استقرار سامانه‌هاي تهاجمي در كشورهاي مجاور روسيه مي‌شود، مطلع كرد.» او به‌رغم درخواست تضمين‌هاي امنيتي در اين پيش‌نويس‌ها كه تحليلگران آن را «پيش‌نويسي براي نپذيرفتن» مي‌دانند و معتقدند نه ائتلاف ناتو و نه ايالات متحده نمي‌توانند خواسته روسيه را پذيرند، به صدراعظم آلمان گفته حتي به اين تضمين‌هاي امنيتي و حقوقي نيز نمي‌توان اطمينان داشت، چراكه ايالات متحده به آساني از هر توافق بين‌المللي كه از آن خوشش نيايد خارج مي‌شود.»
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه روز سه‌شنبه همزمان با تنش‌ها بر سر اوكراين گفت كه كشورش در صورت تداوم «سياست تهديدآميز» كشورهاي غربي واكنش «نظامي و فني» نشان خواهد داد. رييس‌جمهوري روسيه اظهار داشت: «ما در يك قدمي خاك‌مان هستيم و جايي براي عقب‌نشيني نداريم.» وي افزود: «در صورت تداوم خط‌مشي همكاران غربي‌مان كه به وضوح بسيار خصمانه است تدابير نظامي و فني مناسبي را براي تلافي اتخاذ خواهيم كرد.»
پيشتر بازه زماني مشخصي براي آغاز گفت‌وگوهاي امنيتي روسيه با اروپا و امريكا درنظر گرفته نشده بود اما به گفته سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه، اين كشور در ماه ژانويه ۲۰۲۲ مذاكرات جداگانه‌اي را با ناتو براي بررسي پيش‌نويس‌هاي ارايه شده از سوي مسكو آغاز خواهد كرد.
هشدار روسيه درباره فعاليت‌هاي امريكا
در اوكراين
در روز سه‌شنبه سرگئي شويگو اعلام كرده بود كه كانتينرهايي حامل مواد شيميايي ناشناس براي انجام اقدامات تحريك‌آميز به شهرهاي «آوديوكا» و «كراسني ليمان» منتقل و تحويل شده است. طبق اعلام وزارت دفاع روسيه، حدود ۱۲۰ كارمند شركت‌هاي نظامي خصوصي امريكا در حال آموزش نيروهاي ويژه اوكرايني در منطقه دونتسك هستند.
جان كربي سخنگوي وزارت دفاع امريكا گفت كه اظهارات سرگئي شويگو وزير دفاع روسيه «نادرست» است. كربي در اين باره گفت: «اظهارات مطرح شده توسط شويگو كاملا نادرست هستند.» وقتي مجددا از وي در اين باره سوال شد كه او چگونه به اين مساله آگاه است، كربي تكرار كرد: «آنها نادرست هستند.» ند پرايس سخنگوي وزارت خارجه امريكا نيز در توييتي نوشت: «ما از روسيه مي‌خواهيم تا از لفاظي‌هاي آتش‌افروزانه و تحريك‌كننده و نادرست دست بردارد و به دنبال اقداماتي معنادار براي كاهش تنش‌ها به منظور ايجاد يك شرايط مثبت و سازنده براي گفت‌وگو باشد.»