تكليف حضانت فرزندان
پس از ازدواج مجدد مادر
احسان جعفري‌ثاني
حضانت، از واژگان حقوق خانواده است و به‌طور خلاصه، به معناي حق يا تكليف در نگهداري و سرپرستي كودك است. اين مساله كه ماهيت حضانت چيست، همواره مورد اختلاف فقها بوده است . برخي بر اين عقيده‌اند كه حضانت فرزندان حق است. در صورت پذيرش اين معنا، مادر و پدر كودك مي‌توانند اين حق را از خود سلب كنند و چه بسا كه هيچ يك از والدين حضانت كودك را نپذيرند.
در مقابل، برخي ديگر بر اين عقيده‌اند كه حضانت فرزندان تكليفي است برعهده پدر و مادر و به اين معناست كه هيچ كدام از آنها نمي‌توانند از انجام اين تكليف سر باز بزنند. با مداقه در مواد قانون مدني ما قانون درخصوص ماهيت حضانت فرزندان چنين پيش‌بيني كرده است: مطابق ماده 1168 قانون مدني نگهداري اطفال هم حق و هم تكليف ابوين است.
مطابق ماده 1172 قانون مدني هيچ يك از والدين حق ندارند در مدتي كه حضانت طفل برعهده آنان است از نگهداري او امتناع كنند. در صورت امتناع يكي از والدين، دادگاه مي‌تواند كسي كه حضانت برعهده اوست را به انجام اين كار الزام كند. در صورتي كه اين الزام كردن او ممكن يا موثر نباشد، حضانت كودك را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامين مي‌كند. لذا مي‌توان نتيجه گرفت كه مطابق قانون مدني، ماهيت حضانت فرزندان حق و تكليفي برعهده والدين است و حضانت حق و در عين حال تكليفي است كه قانون براي حفظ و نگهداري كودك به والدين سپرده است. وظيفه حفظ و نگهداري فرزندان زندگي مشترك برعهده والدين است، قانون حضانت فرزندان تا سن هفت سالگي را وظيفه مادر و بعد از آن را به عهده پدر گذاشته است، البته در اين ميان تفاوتي بين دختر و پسر وجود دارد. به اين وصف كه دختر بعد از 7 سالگي تا 9 سالگي كه سن بلوغ است به مدت 2 سال نزد پدر مي‌ماند و پس از آن به تشخيص خود پدر يا مادر را جهت ادامه زندگي انتخاب مي‌كند، درخصوص پسر پس از سن 7 سالگي تا سن 15 سالگي با پدر زندگي كرده و پس از آن به انتخاب خود ادامه زندگي با پدر يا مادر را انتخاب مي‌كند. لذا سن بلوغ شرعي را مي‌توان پايان دوران حضانت طفل دانست.
يكي از سوالاتي كه مطرح مي‌شود، اين است كه اگر پس از جدايي زوجين و در مدتي كه مادر همچنان حق حضانت دارد، او اقدام به ازدواج مجدد كند، تكليف حضانت فرزند چه خواهد شد؟
با دقت در مواد قانون مدني مشخص مي‌شود كه درخصوص اين موضوع در ماده 1170 قانون مدني تصميم‌گيري شده است. براساس اين ماده اگر مادر در مدتي كه حضانت طفل با اوست مبتلا به جنون شود يا به ديگري شوهر كند حق حضانت با پدر خواهد بود. بنابراين، هرگاه مادري كه حضانت طفل با اوست، با ديگري ازدواج كند، نگهداري طفل به پدر واگذار مي‌شود.
با وجود اين، قانون حمايت خانواده جديد مصوب سال 1392، در ماده 45 حكمي جديد مقرر كرده است كه براساس آن، رعايت غبطه و مصلحت كودكان و نوجوانان در كليه تصميمات دادگاه‌ها و مقامات اجرايي الزامي است. براساس اين ماده، اگر دادگاه تشخيص دهد مادر به‌رغم ازدواج مجدد براي نگهداري طفل مناسب‌تر از پدر است، حضانت را به عهده مادر مي‌گذارد. سوال ديگري كه مطرح است، اين است كه در فرضي كه پدر فوت كند آيا با ازدواج مجدد مادر مي‌تواند حضانت را از مادر سلب كند؟
در اين مورد قانونگذار ساكت است ولي با استنباط از ماده ۱۱۷۱قانون مدني و نظر فقها و همچنين نظرات حقوقدانان مي‌توان چنين نظر داد در صورت فوت پدر، مادر اولويت در حضانت دارد بنابراين، در صورت فوت پدر، در هر حال حضانت با مادر است و شوهر كردن مجدد، در آن اثر ندارد.