«اعتماد» با نگاهي داده‌كاوانه به كانال‌هاي خبري-تحليلي تلگرام، از ميزان نفوذ اين رسانه‌ها گزارش مي‌دهد
زورآزمايي جريان‌هاي سياسي در آوردگاه تلگرام
محمد رهبري
پيام‌رسان تلگرام با وجود آنكه نزديك به 4 سال است كه در ايران فيلتر شده، همچنان يكي از پرطرفدارترين اپليكيشن‌هاي ارتباطي در ايران است. اين اپليكيشن، با امكانات كم‌نظيري كه در اختيار كاربرانش قرار داده، توانسته بخش اعظمي از مخاطبانش را در طول اين سال‌ها حفظ كند و به يكي از مهم‌ترين و پايدارترين ابزارهاي ارتباطي در جامعه ايران در اين سال‌ها تبديل شود. مطابق آخرين نظرسنجي ايسپا در مورد رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي، در تيرماه سال جاري بيش از 40 درصد از شهروندان همچنان از تلگرام استفاده مي‌كرده و همين امر نشان‌دهنده نفوذ اين پيام‌رسان در جامعه ايران است.
جريانات سياسي و رسانه‌هاي تحليلي-خبري نزديك به آنها نيز در طول اين سال‌ها همواره براي انتقال پيام خود به جامعه، از تلگرام استفاده كرده‌اند. هر يك از نگاه‌ها سياسي موجود در فضاي سياسي و جامعه ايران، اعم از نيروهاي انقلابي و اصولگرايان، ميانه‌روها و اصلاح‌طلبان و مخالفان جمهوري اسلامي و براندازان، در تلگرام رسانه نزديك به خود را داشته و همواره كوشيده‌اند تا از طريق اين بستر بر حاميان خود اثرگذار باشند. از سوي ديگر، كاربران تلگرام، مانند ساير كاربران رسانه‌هاي اجتماعي، ترجيح مي‌دهند رسانه‌اي را دنبال كنند كه بيشتر به ديدگاه و باورهاي اجتماعي-سياسي آنها نزديك باشد. همين امر، اهميت تحليل كانال‌هاي تلگرامي و ميزان رجوع به آنها را نشان مي‌دهد. اين كانال‌هاي تلگرامي كه با رويكردهاي سياسي خاصي به انتشار خبر مي‌پردازند، چقدر مخاطب دارند؟ مطالب‌شان چقدر ديده مي‌شود و نفوذ دارد؟
تحليل كانال‌هاي تلگرامي بر مبناي تعداد فالوئرهاي‌شان امري فريبنده است؛ چراكه امكان خريد فالوئر جعلي همواره براي اين كانال‌ها فراهم بوده و تحليل مبتني بر آن واقعي نخواهد بود. اما ميانگين بازديدهاي مطالب يك كانال، معيار مناسب‌تري براي تحليل اثرگذاري، نفوذ و محبوبيت آن رسانه است. بدين‌ترتيب هر چه ميزان بازديد مطالب يك كانال تلگرامي بيشتر باشد، يعني ميزان نفوذ آن در ميان كاربران تلگرامي بيشتر است يا آنكه رويكرد اجتماعي-سياسي آن كانال پذيرش بيشتري دارد. به همين جهت مقايسه ميانگين بازديد كانال‌هاي تلگرامي كه ديدگاه اجتماعي-سياسي خاصي را نمايندگي مي‌كنند، مي‌تواند مفيد باشد. در اين نمودار، 10 كانال تلگرامي از اين منظر قياس شده است.
همان‌گونه كه در اين نمودار نيز مشخص است، دو كانال خبري «خبري فوري» و «بي‌بي‌سي فارسي» بيشترين ميانگين بازديد را در ميان 10 كانالي كه مورد بررسي قرار گرفته، داشته‌اند؛ امري كه تا حدي به دليل ماهيت خبري اين دو كانال و شناخته شدن‌شان در ميان كاربران تلگرامي در طول ساليان گذشته، طبيعي است. با اين حال نكته جالب توجه آن است كه ميانگين بازديد هر دو كانال از ارديبهشت‌ماه تا بهمن‌‌ماه كاهش يافته است.
كانال «مملكته» كه يكي از كانال‌هاي حامي براندازي است، سومين كانال پربازديد در ميان كانال‌هاي بررسي شده است؛ اين كانال توانسته مانند كانال تلگرامي تلويزيون ايران‌اينترنشنال - كه در رده رسانه‌هاي حامي براندازي دسته‌بندي مي‌شود- در طول ماه‌هاي گذشته بازديدهاي بيشتري كسب كند. به عبارت ديگر، در حالي مخاطبان كانال بي‌بي‌سي فارسي در اين مدت افت كرده كه مخاطب 2 كانال مملكته و ايران‌اينترنشنال رشد داشته است. مشابه همين امر براي كانال‌هاي دو خبرگزاري فارس و تسنيم نيز رخ داده است. مخاطبان اين دو كانال نزديك به جناح محافظه‌كار و اصولگرايان، در مدت اخير افزايش داشته‌اند؛ حال آنكه مخاطبان كانال «خبر فوري» كه نزديك به همين جريان است، در همين مدت و در بازه زماني مشابه، افت كرده است.
در ميان كانال‌هاي تلگرامي اصلاح‌طلب، مخاطبان هر 3 كانال «اصلاحات‌نيوز»، «اصلاحات‌پرس» و «فرداي بهتر» نسبت به گذشته رشد داشته است. هرچند تعداد مخاطبان هر 3 كانال، به وضوح از مخاطبان كانال‌هاي تلگرامي نزديك به اصولگرايان و براندازان كمتر است. امري كه نشان مي‌دهد ضريب نفوذ رسانه‌هاي اصلاح‌طلب در قياس با رقباي‌شان پايين‌تر است. كانال تلگرامي «عصر ايران» نيز كه يك كانال خبري ميانه‌رو به حساب مي‌آيد، نسبت به گذشته با افت نسبي تعداد مخاطبان مواجه شده است؛ هرچند اين افت چندان محسوس نيست.
به‌طور كلي اين نمودار به خوبي نشان مي‌دهد كه ضريب نفوذ رسانه‌هاي انقلابي و ارزشي و رسانه‌هاي برانداز و مخالف جمهوري اسلامي، از رسانه‌هاي ميانه‌رو و اصلاح‌طلب -چه پيش از انتخابات رياست‌جمهوري و چه پس از آن- به مراتب بيشتر بوده است، اما رسانه‌هاي اصلاح‌طلب پس از انتخابات رياست‌جمهوري توانسته‌اند تا حدودي به تعداد مخاطبان‌شان بيفزايند. هرچند بايد گفت كه همچنان فاصله چشم‌گيري با رقبا دارند.
نكته‌اي كه در پايان بايد مدنظر داشت، آن است كه اين تحليل مبتني بر داده‌كاوي، صرفا با تمركز بر كانال‌هاي تلگرامي انجام شده و ممكن است ميزان مخاطب اين رسانه‌ها در ديگر شبكه‌هاي اجتماعي نظير اينستاگرام، كاملا متفاوت باشد.
پژوهشگر شبكه‌هاي اجتماعي مجازي