در چهارشنبه‌سوري مراقب طبيعت باشيم
شينا انصاري
چهارشنبه سوري؛ سنت نيك پدران ما سال‌هاست كه از اصل خود براي بخشيدن سرخي و گرفتن زردي دور شده است. سور و حلاوت جشن چهارشنبه‌سوري با ابزار محترقه و آتش‌زاي جديد به سوز ترسناك معركه جنگ بدل شده است. مواد محترقه و منفجره، ترقه‌هاي جورواجور، فشفشه‌هاي رنگارنگ و آتش زدن لاستيك خودروها جايگزين پايكوبي و جشن، قاشق‌زني و آتش نرم بوته‌هاي خشك شده‌اند. در اين وانفسا طبيعت مهجور و مظلوم بيش از هميشه نيازمند توجه ماست. چهارشنبه‌سوري به سبك و سياق كنوني چه بر سر محيط زيست و طبيعت سرزمين‌مان مي‌آورد؟
آلودگي هوا؛ انفجار مواد محترقه باعث افزايش غلظت آلاينده‌هاي هوا مي‌شود. پايش‌ها و بررسي‌هايي كه طي سال‌هاي گذشته در اين روز انجام شده بيانگر اين است كه غلظت آلاينده‌ها به ويژه ذرات معلق با قطر كوچك‌تر از دو ونيم ميكرون (كه به دليل ريز بودن مي‌توانند اثرات خطرناكي بر سلامتي انسان داشته باشد) در اين روز افزايش پيدا مي‌كند. اين آلودگي براي همه افراد جامعه به ويژه گروه‌هاي حساس مانند كودكان، زنان باردار و افراد سالمند و داراي بيماري‌هاي قلبي و تنفسي اثرات مخرب‌تري دارد. از آنجا كه متاسفانه طي سال‌هاي اخير استفاده از مواد آتش‌زاي غيرمتعارف و مواد محترقه شيميايي افزايش پيدا كرده است، آتش گرفتن اين مواد مي‌تواند باعث انتشار آلاينده‌هاي شيميايي و گازهاي خطرناك آلاينده بشود كه تاثيرات بسيار نامطلوبي را بر سلامت انسان و ساير موجودات زنده برجاي مي‌گذارد.
آلودگي صدا؛ سروصداي ناشي از انفجار مواد محترقه هم باعث آزار و اذيت انسان‌ها به خصوص افراد بيمار مي‌شود و هم بر موجودات زنده‌اي كه در محيط‌هاي شهري در جوار ما زندگي مي‌كنند، عوارض منفي دارد. به عنوان مثال اين صداها در مكانيسم رفتار طبيعي پرندگان ايجاد اختلال مي‌كند و بعضا آنها را فراري مي‌دهد، فراري دادن پرندگان به اين معنا نيست كه آنها مجددا به محل زندگي‌شان برمي‌گردند، در واقع اين پرندگان با اين صداها از محل زادآوري‌شان مي‌گريزند، چون احساس ناامني كرده و ممكن است آن منطقه را براي هميشه ترك كنند. نكته مهم اين است كه زمان براي زادآوري حيات وحش از اهميت بسيار زيادي برخوردار است، مثلا گونه‌اي پرنده در زمان فعلي قادر به تخمگذاري است؛ بنابراين اگر اين فرصت از دست برود، به اين معني است كه نسل جديدي از پرنده در سال پيش‌رو وجود نخواهد داشت. البته فقط پرندگان، قربانيان آلودگي‌هاي صوتي چهارشنبه‌هاي آخر سال نيستند. گربه‌ها و سگ‌ها هم در اين ميان آسيب‌هاي فراواني مي‌بينند. قوه شنوايي حيوانات به خصوص سگ و گربه به مراتب قوي‌تر از انسان‌هاست. بنابراين صداي وحشتناك ترقه براي اين حيوانات به مراتب بيشتر از انسان‌ها آزاردهنده و آسيب‌زاست.
آلودگي نوري؛ استفاده از مواد آتش‌زايي كه توليد نور شديد مي‌كنند، مي‌تواند اثرات غيرقابل جبراني بر سيستم عصبي موجودات زنده داشته باشد. معيوب كردن سيكل خواب گونه‌هاي جانوري يكي از پيامدهاي نور مصنوعي مواد محترقه است.
آتش زدن لاستيك‌ها با انتشار آلاينده‌هاي آلي پايدار؛ يكي از خطرناك‌ترين گازهاي آلاينده دي‌اكسين‌ها و فوران‌ها هستند كه با اثر سرطان‌زايي بالا از آتش زدن ضايعات به خصوص لاستيك‌ها ايجاد مي‌شود. اين گازها از سمي‌ترين آلاينده‌هاي محيط زيست هستند. بنابراين براي حفظ سلامت خود در چهارشنبه‌سوري از آتش زدن لاستيك‌ها و ضايعات پلاستيكي جداً خودداري كنيم. اختلال در مسير مهاجرت پرندگان؛ تهران و بسياري از شهرهاي كشورمان از كريدورهاي عبوري پرندگان مهاجر هستند و اين روزها دقيقا زماني است كه خيلي از پرندگان در حال مهاجرت بهاره از عرض‌هاي جنوبي به سمت عرض‌هاي شمالي پرواز مي‌كنند و آلودگي صدا و نور باعث اختلال در روند طبيعي حركت اين پرندگان مي‌شود.
تقارن زماني جشن چهارشنبه‌سوري با بيداري طبيعت؛ پدران ما بسيار داهيانه اين همزماني را جشن مي‌گرفتند، زماني كه طبيعت در حال بيدار شدن است و درختان جوانه مي‌زنند و پرندگان تخمگذاري و پستانداران زادوولد مي‌كنند. واضح است كه جشن باستاني نياكان ما هرگز موجب مرگ و نابودي موجودات زنده نمي‌شد.
پس چه كنيم كه اين جشن باستاني بر مدار سنت پدران ما بازگردد؟ بياييم در حد توان، خسارت‌هاي محيط زيستي چهارشنبه‌سوري را كاهش دهيم، به جاي استفاده از مواد آتش‌زاي نوظهور، ايجاد سروصداهاي رعب‌آور و استفاده بي‌محابا از مواد منفجره به رسم و سنت ديرين، چهارشنبه‌سوري را با حفظ طبيعت و آموزه‌هاي محيط زيستي همراه كنيم. به جاي شكستن تنه و شاخ و برگ درختان براي آتش زدن، نهالي بكاريم و مراقب سلامت خانواده، همسايگان و موجودات زنده‌اي كه در جوار ما زندگي مي‌كنند، باشيم.