اثر تغييرات
ا قليمي
بر ايران
مهدي زارع
در آخر فروردين 1401 رييس مركز ملي خشكسالي سازمان هواشناسي از آغاز مهاجرت ساكنان جنوب و جنوب‌شرق و كوير مركزي ايران به‌دليل تغيير اقليم خبرداد. ايران به دليل قرار گرفتن در عرض‌هاي مياني، در فصول مختلف سال تحت اثر پادسيكلون‌ها يا جبهه هواي مسدود قرار مي‌گيرد. پاد سيكلون يك پديده آب و هوايي است كه به عنوان گردش باد در مقياس بزرگ در اطراف يك منطقه مركزي با فشار اتمسفر بالا، در جهت عقربه‌هاي ساعت در نيمكره شمالي و در خلاف جهت عقربه‌هاي ساعت در نيمكره جنوبي تعريف مي‌شود. پادسيكلون‌ها مراكز پرفشاري است كه حركت هوا در آنها از بالا به پايين و از مركز به اطراف است. در تابستان، پادسيكلون‌ها هواي خشك و گرم را به ارمغان مي‌آورند. در زمستان، آسمان صاف ممكن است شب‌هاي سرد و يخبندان را به همراه داشته باشد. مناطق كوهستاني غرب ايران (محدوده رشته كوه‌هاي زاگرس) تحت اثر توفان‌هاي مديترانه‌اي و حاشيه‌هاي جنوب شرقي ايران تحت اثر پديده‌هاي جوي موسمي قرار دارند. همچنين، نوسانات ال‌نينو- جنوبي مسوول تشديد سيل‌هاي اسفند- فروردين در مقايسه با شرايط عادي است. وقتي يك جبهه سرد به يك جبهه گرم مي‌رسد و از آن جلو مي‌زند يك جبهه مسدود متولد مي‌شود. وقتي هواي سرد به زير هواي گرم فشار مي‌آورد، هواي گرم را از زمين بالا مي‌برد و آن را پنهان يا مسدود مي‌كند. انسداد باعث تغيير الگوهاي اقليمي مي‌شود كه منجر به سيل، خشكسالي، دماي غيرمعمول و ساير تغييرات شديد آب و هوايي مي‌شود. اقليم آينده در ايران با تصويري از دوره‌هاي مرطوب و خشك شديدتر، دوره‌هاي طولاني‌تر دماي بسيار گرم و فراواني سيل‌ها در سراسر كشور شكل مي‌گيرد. با تركيب اين رويدادها، به ويژه در منطقه اقليم بياباني، ممكن است زندگي غيرممكن شود. ايران با مشكلات بي‌سابقه‌اي مرتبط با اقليم از جمله خشك شدن درياچه‌ها و رودخانه‌ها، توفان‌هاي گرد و غبار، دماي بي‌سابقه، خشكسالي و سيل مواجه است. در دوره بيست و پنج ساله پيش رو ايران احتمالاً دوره‌هاي طولاني‌تري از بيشينه دماي شديد را در قسمت جنوبي كشور تجربه خواهد كرد.
تقاضاي جهان براي آب در چند دهه آينده افزايش خواهد يافت. رشد سريع جمعيت باعث افزايش مصرف مردم خواهد شد. تعداد بيشتري از مردم به شهرها نقل مكان خواهند كرد و منابع را تحت فشار بيشتر قرار خواهند داد. اقدام طبقه متوسط جديد با آگاهي و به روز، براي نوآوري براي توليد برپايه دانش نوين مواد غذايي با مصرف آب كمتر ضروري است. تغييرات اقليمي برخي از مناطق را خشك‌تر و برخي ديگر را مرطوب‌تر مي‌كند. با افزايش شديد بارش در برخي از مناطق، جوامع آسيب‌پذير با تهديدات بيشتري ناشي از خشكسالي و سيل مواجه هستند. موسسه جهاني منابع WRI در سال 2015 نتيجه تحقيق جالبي را در اين مورد منتشر كرد. اين موسسه با استفاده از مجموعه‌اي از مدل‌هاي اقليمي و سناريوهاي اقتصادي- اجتماعي، تنش آبي آينده را – به عنوان معياري براي رقابت و كاهش آب‌هاي سطحي - در 167 كشور تا سال‌هاي 2020، 2030 و 2040 رتبه‌بندي و رتبه‌بندي كرد. در اين رده‌بندي ايران در رتبه 13 از 33 كشوري كه احتمالاً در سال 2040 با بيشترين تنش آبي مواجه هستند، قرار دارد. 14 كشور از اين فهرست 33 تايي خاورميانه‌اي هستند و 9 كشور با بيشترين تنش آبي همگي خاورميانه‌اي هستند: بحرين، كويت، فلسطين، قطر، امارات متحده عربي، فلسطين اشغالي، عربستان سعودي، عمان و لبنان. اين كشورها در حال حاضر كمترين امنيت آب در جهان را دارند، به‌شدت از آب‌هاي زيرزميني و آب شيرين‌شده دريا استفاده مي‌كنند و براي آينده قابل پيش‌بيني با چالش‌هاي استثنايي مرتبط با آب مواجه خواهند بود. پايش جنگ‌هاي منطقه‌اي و آشفتگي سياسي، در منطقه، بروز و رشد داعش و القاعده – به موقعيت عربستان سعودي به عنوان زادگاه تفكرات سلفي توجه كنيد - نشان مي‌دهد كه با منطقه بيشترين بحران آب در جهان انطباق دارد. عراق در رتبه 21 و سوريه در جايگاه 25 از فهرست 33 كشور مزبور است. خشكسالي و كمبود آب در سوريه به ناآرامي‌هايي انجاميد كه به جنگ داخلي اين كشور در سال 2011 دامن زد. كاهش منابع آب و سوءمديريت مزمن، 1.5 ميليون نفر - عمدتاً كشاورز و دامدار- را مجبور كرد كه بدون معيشت زمين خود را ترك كنند، به مناطق شهري نقل مكان كنند و بي‌ثباتي عمومي را در سوريه تشديد كنند. اين مشكل به كشورهاي ديگر هم كشيده شده است. آب يكي از ابعاد مهم درگيري چند دهه‌اي در فلسطين اشغالي و از نمادهاي سلطه‌طلبي رژيم غاصب صهيونيستي است. در ايران براي دهه‌هاي پيش رو، در دوره‌هاي طولاني‌تر خشكي (براي بيش از 120 روز) بارش كمتر از 2 ميلي متر، براي دماي بيشينه بالاي 30 درجه سانتي‌گراد و همچنين دوره محدود مرطوب (براي كمتر از3 روز) بارندگي كل بيش از 110 ميلي متر و فراواني بيشتر سيلاب، قابل پيش‌بيني است. آب و هواي دوره‌هاي خشك طولاني‌مدت با بارش‌هاي شديد متناوب قطع مي‌شود، كه نمايانگر افزايش احتمال وقوع سيلاب است. بدون اقدامات سنجيده سازگاري اقليمي، فقط برخي از نقاط كشور ممكن است در آينده قابليت سكونت محدود داشته باشد.