هدر دادن فرصت طلايي نفتي

آخرين آماري كه از توليد و صادرات نفت ايران از يك مقام آگاه در وزارت نفت دريافت كردم، نشان مي‌دهد آنچه درباره تاثير تخفيف‌هاي نفتي روسيه و تنگ كردن جاي نفت ايران در بازارها به ويژه در چين توسط روس‌ها گفته مي‌شود، نادرست نيست. ميزان توليد نفت ايران در حال حاضر حدود دو ميليون و 350 هزار بشكه در روز است. براي اينكه تفاوت را متوجه شويم لازم است، ذكر كنم كه توليد نفت ايران پس از برجام به 3 ميل   يون و 900 هزار بشكه در روز رسيده بود. ادعاي دولتمردان اين است كه نسبت به دولت روحاني نفت بيشتري مي‌فروشند. البته به دليل افزايش قيمت نفت نسبت به سال گذشته، قطعا درآمد نفتي بيشتري دارند اما هيچ كدام از شواهد، نه آمار اوپك، نه آمار منابع ثانويه و نه آمار منابع آگاه داخلي، رشد فروش نفت در دولت رييسي نسبت به دولت روحاني را تاييد نمي‌كند و اگر رشدي هم اتفاق افتاده باشد، چندان محسوس نيست. حالا از دو ماه پيش، با تحريم نفتي روسيه و ورود نفت تخفيف‌دار روس‌ها به بازار، عرصه بر نفت ايران تنگ‌تر هم شده است و برخي منابع تاييد مي‌كنند كه هم‌اكنون ميزان توليد نفت ايران از سال گذشته هم پايين‌تر است. حتي ظرفيت مخازن نفتي متعلق به ايران يا اجاره شده توسط ايران هم تكميل شده. دليلش روشن است: روسيه دست روي بازار چين گذاشته كه مهم‌ترين بازار نفت ايران بود. برخلاف آنچه تصور مي‌شود، چين در سال 2020 با اختلاف، مهم‌ترين مشتري نفت روسيه بود. در واقع، اروپا بازار بزرگ گاز روسيه است و در مورد نفت، چين براي روسيه، بازاري بزرگ‌تر از اروپاست. به همين دليل هم هست كه اروپا تحريم نفتي روسيه را نسبت به تحريم گازي، در اولويت قرار داد.  حالا از شرايط جديد تحريم نفتي روسيه، هم چين سود مي‌كند و هم روسيه! روسيه نفت خود را با تخفيف‌هايي بالاتر از تخفيف‌هاي ايران مي‌فروشد و چون ميزان توليد نفت اين كشور بالاست و تحريم نفت روسيه، روي قيمت جهاني تاثير مي‌گذارد، روسيه با افزايش قيمت نفت، حتي با وجود ارايه تخفيف، سود مي‌برد. از آن‌سو چين هم با خريد نفت با تخفيف بالا، در هزينه‌ها صرفه‌جويي مي‌كند و طبيعتا خريد نفت از روسيه را در اولويت قرار مي‌دهد. 

شرايط روسيه در ابتداي جنگ اوكراين با توليد حدود 10 ميليون بشكه نفت در روز كه معادل يك‌دهم توليد نفت جهان است، با شرايط ايران در سال‌هاي پيروزي انقلاب اسلامي قابل مقايسه است كه با توليد نزديك به 6 ميليون بشكه نفت در روز و تامين بخش مهمي از نفت جهان، قدرت عمل فوق‌العاده‌اي به جمهوري اسلامي داده بود، چراكه حذف نفت ايران از بازار يا ناديده گرفتن آن بسيار دشوار بود؛ همان‌طور كه امروز ناديده گرفتن نفت روسيه دشوار است. در واقع، همواره بشكه‌هاي نفت تعيين‌كننده هستند و حالا روسيه با توليد 10 ميليون بشكه در روز - كه البته اكنون به زير 9 ميليون كاهش يافته - قدرت عمل بيشتري براي ارايه تخفيف و البته سود بردن از افزايش قيمت نفت به دليل اعمال تحريم دارد. بازنده شرايط كنوني، باز هم ايران است كه از فرصت مذاكرات وين استفاده نكرد و همچنان اسير تحريم ماند. تعدادي از مشتريان سنتي نفت ايران در اروپا هستند؛ مانند ايتاليا كه اتفاقا چهارمين مشتري عمده نفت روسيه در اروپاست. ايران اگر برجام را احيا مي‌كرد و تحريم‌ها لغو مي‌شد، مي‌توانست از موقعيت تحريم روسيه و البته نفت 120 دلاري، بيشترين استفاده را ببرد. هرچند احياي ظرفيت توليد نفت ايران از لحاظ فني حتي تا همان ميزان 3 ميليون و 900 هزار بشكه در دوران پسابرجام، بر خلاف ادعاي وزير نفت و مديرعامل شركت ملي نفت در شرايط كنوني بسيار دشوار است، اما حتي فروش يك ميليون و 700 هزار بشكه نفت در روز هم، در شرايط كنوني درآمد روزانه‌اي معادل 200 ميليون دلار براي كشور حاصل مي‌كرد. در واقع تحريم نفتي روسيه، جذب نفت ايران در بازار را با سرعت و سهولت بيشتري امكان‌پذير مي‌كرد. اما نه تنها احياي برجام را جدي نگرفتيم، بلكه از فرصت تحريم نفتي روسيه هم استفاده نكرديم تا دود ناشي از اين فرصت‌سوزي‌ها به چشم مردمي برود كه هر روز وضعيت معيشتي دشوارتري پيدا مي‌كنند. فراموش نكنيم كه در پسابرجام با تكيه بر افزايش صادرات نفت، رشد اقتصادي اعجاب‌انگيز هشت درصدي در يك‌سال براي كشور ثبت شد و امروز كه قيمت نفت دو و نيم برابر آن روزهاست، بيش از گذشته هم مي‌توانستيم از اين فرصت طلايي استفاده كنيم، اما حيف و صد افسوس...