توفان شن و راه‌هاي مقابله با آن
سردار صديقي
توفان‌هاي شن و گرد و غبار باعث اثرات منفي قابل توجهي بر جامعه، اقتصاد و محيط زيست در مقياس محلي، منطقه‌اي و جهاني مي‌شوند. عوامل كليدي براي توليد توفان‌هاي شن و گرد و غبار وجود دارند: باد شديد، كمبود پوشش گياهي، استفاده فراتر از حد مجاز آب‌هاي زيرزميني، سد‌سازي و خشك شدن رودخانه‌ها و كاهش بارندگي. شايد خطرات زيست‌محيطي و بهداشتي اين‌گونه توفان‌ها را نتوان به‌طور دايم كاهش داد، اما با انجام اقدامات مناسب مي‌توان تاثير آنها را كم كرد. توفان گرد و غبار مي‌تواند كيلومترها طول و چندين هزار متر ارتفاع داشته باشند. بيشتر دانشمندان تخمين مي‌زنند به‌طور متوسط در هر زماني حدود 44 ميليارد پوند (20 تراگرم) گرد و غبار در جو زمين وجود دارد.
تا سال‌هاي ۱۸۰۰ زماني كه دشت‌هاي بزرگ زمين از چمنزار پوشيده شده بود رطوبت را در زمين نگه مي‌داشتند و از وزش بيشتر خاك حتي در طول دوره‌هاي خشك هم جلوگيري مي‌كردند. در مناطق خشك، بادها مي‌توانند گرد و غبار را از زمين به هوا بكشند و توفان گرد و غبار ايجاد كنند.جغرافيا و زندگي گياهي يك منطقه نيز مي‌تواند احتمال وقوع توفان‌هاي گرد و غبار را افزايش دهد. به عنوان مثال، توفان‌هاي گرد و غبار در مناطقي كه هموار هستند و درختان و گياهان بسيار كمي دارند، رايج است. اين دو ويژگي به بادها اجازه مي‌دهد تا شتاب ايجاد كنند و باعث مي‌شوند بادها قوي‌تر شوند و گرد و غبار بيشتري را وارد جو كنند.
اگرچه توفان‌هاي گرد و غبار ممكن است تنها پس از چند دقيقه پايان يابد، اما گرد و غبار مي‌تواند در هوا معلق باشد و براي روزها يا حتي ماه‌ها پس از آن مشكلاتي ايجاد كند.
توفان‌هاي گرد و غبار و اثرات طولاني‌مدت آنها به دلايل مختلفي مي‌توانند خطرناك باشند.
از آنجايي كه توفان‌هاي شن مي‌توانند ديد را نزديك به صفر كاهش دهند، سفر را دشوار مي‌كنند. دميدن ذرات شن و غبار همچنين مي‌تواند به كوچك‌ترين شكاف‌هاي ماشين‌آلات راه پيدا كند و باعث خرابي‌هاي مكانيكي مكرر شود. توفان گرد و غبار مي‌توانند به‌طور ناگهاني ظاهر شوند و مردم را غافلگير كنند. آنها مي‌توانند ديد را زماني كه در حال رانندگي با ماشين هستيد دشوار كرده و منجر به تصادفات رانندگي شوند. با بالا آمدن ابر گرد و غبار، ديد افقي را كاهش مي‌دهد كه مي‌تواند زندگي انسان را به طرق مختلف تحت‌تاثير قرار دهد. ذرات ريز معلق همچنين حاوي آلاينده‌ها، باكتري‌ها و گرده‌ها هستند كه اثرات منفي بر سلامتي مانند آلرژي‌ها و بيماري‌هاي تنفسي دارند.
گرد و غبار همچنين حامل آلاينده‌هاي معلق در هوا مانند سموم، فلزات سنگين، نمك، گوگرد، آفت‌كش‌ها و غيره است كه با استنشاق گرد و غبار آلوده، اثرات قابل‌توجهي بر سلامتي افراد ايجاد مي‌كند. رسوب گرد و غبار روي منظره مي‌تواند باعث خشك شدن برگ‌ها، تاخير در رشد گياه و آسيب به محصولات شود. ذرات معلق گرد و غبار در آب مي‌توانند مانع از نفوذ نور خورشيد به كف دريا شوند و از اين رو بر چرخه حيات دريايي نيز تاثير مي‌گذارند.آسيب به سازه‌هاي فيزيكي مانند ساختمان‌ها و جاده‌ها بر اثر رسوب گرد و غبار، هزينه‌هاي مربوط به تميز كردن گرد و غبار در داخل خانه و تميز كردن وسايل نقليه، هزينه حذف شن و ماسه از جاده‌ها و ساختمان‌ها و ايجاد فشار مضاعف بر پيكره بهداشت و درمان از ديگر پيامدهاي توفان گرد و غبار است.مي‌توان اقدامات كنترلي براي كاهش اثرات آن انجام داد. انتشار گرد و غبار محلي در مقياس كوچك ناشي از فعاليت‌هاي انساني را مي‌توان با استفاده از روش‌هاي مكانيكي موقت مانند سد بتني، مالچ پاشي، سپرهاي درختي و غيره كاهش داد.
افزايش پوشش گياهي به تثبيت خاك، تپه‌هاي شني و ايجاد بادشكن‌ها كمك مي‌كند. استفاده از گياهان و درختان بومي به عنوان سپر مي‌تواند سرعت باد را كاهش دهد و رانش شن و ماسه را كم كرده و در عين حال رطوبت خاك را نيز افزايش دهد. بايد ساختمان‌ها را در مناطق مستعد توفان‌هاي گرد و غبار و آلودگي هوا به‌طور مناسبي طراحي كرده و آزمايش‌هاي نفوذ هوا در ساختمان صورت بگيرد.
پژوهشگر حوزه تغيير اقليم و سلامت