سفير جديد ايران
در سازمان ملل
كوروش احمدي
در خبر است كه آقاي سعيد ايرواني، معاون كنوني امنيت بين‌الملل و سياست خارجي دبيرخانه شوراي عالي امنيت ملي، به عنوان گزينه قطعي جهت تصدي سمت سفير و نماينده دايمي جمهوري اسلامي ايران در سازمان ملل در نظر گرفته شده و حدود سه ماه پيش براي ايشان درخواست ويزا شده است. صرف‌نظر از درستي يا نادرستي اين خبر نظر به اينكه از يك سو ماموريت آقاي تخت‌روانچي خاتمه يافته و ايشان منتظر جانشين براي بازگشت به كشور است و از سوي ديگر در مورد كار نماينده ايران نزد سازمان ملل طي چند دهه اخير تصوراتي در تهران وجود داشته كه چندان با واقعيت تطبيق ندارد، مايلم در پرتو تجربه طولاني كار نزد سيستم ملل متحد ملاحظاتي را مطرح نمايم:
1- يكي از پيش‌فرض‌ها در مورد كار در نيويورك اين است كه در غياب رابطه ديپلماتيك با امريكا، نمايندگي ايران نزد سازمان ملل به نوعي روابط با امريكا را نيز پوشش مي‌دهد. اگر چه اين تصور ممكن است از يك جهت درست باشد، اما از بسياري جهات نادرست است. قطعا كارشناساني در نمايندگي مي‌توانند تحولات داخلي و تحولات در سياست خارجي امريكا را از طريق رسانه‌ها دنبال كنند. همچنين تماس‌هايي از مبدا نيويورك نيز با رسانه‌ها و انديشكده‌هاي امريكايي ميسر است، اما اين تماس‌ها محدود است چرا كه اولا اكثريت قريب به اتفاق انديشكده‌ها در واشنگتن مستقرند نه در نيويورك و ثانيا در دنياي امروز پوشش تحولات يك كشور از طريق رسانه از خارج از قلمرو آن كشور نيز ممكن است. مهم‌ترين وجه يك نمايندگي ديپلماتيك نزد يك كشور خارجي تماس با مقامات و مسوولان كشور پذيرنده، از جمله اعضاي مجالس قانونگذاري آن كشور، با هدف مذاكره، تفهيم و تفاهم، توسعه روابط و مديريت امور روزمره است. البته سفراي ايران در سازمان ملل مجوزهايي براي تماس با اعضاي كنگره امريكا داشته‌اند، اما به دلايل متعدد اين تماس‌ها بسيار محدود و غيرموثر بوده و معمولا از حد گفت‌وگوهاي عام و كلي با برخي اعضاي ميانه‌رو كنگره فراتر نرفته است.
2- نمايندگي‌هاي ايران و امريكا در نيويورك هيچگاه نقشي در مذاكرات محتوايي بين دو كشور نداشته‌اند. مذاكراتي كه تاكنون بين ايران و امريكا در ارتباط با موضوعات خاص صورت گرفته، مانند مذاكره در مورد عراق يا افغانستان و نهايتا مذاكرات هسته‌اي همگي خارج از نيويورك، يعني در منطقه خاورميانه يا در اروپا، انجام شده است. شايد تبادل پيام تنها نقشي بوده كه تاكنون ديپلمات‌هاي ايراني و امريكايي در نيويورك در زمينه روابط دو‌جانبه ايفا كرده‌اند. نمايندگان امريكا در نيويورك صرفا عهده‌دار امور سازمان ملل هستند و تخصص يا ماموريتي در ارتباط با پرونده‌هاي باز بين ايران و امريكا ندارند. همين امر در مورد نمايندگان ايران در نيويورك نيز صادق است؛ به نحوي كه مذاكرات محتوايي بلاوجه مي‌شود. ضمن اينكه به دلايل روشن نمايندگان ايران در نيويورك نمي‌توانند در جريان جزييات پرونده‌هاي باز بين دو كشور باشند يا ماموريتي در اين موارد داشته باشند. البته در اينجا نيز گاه تماس براي تبادل پيام‌ها و نيز انجام گفت‌وگوهاي كلي عملي بوده است. با توجه به اينكه در طول زمان كانال‌هاي متعددي براي تبادل پيام بين دو كشور شكل گرفته، نقش پيام‌رساني نيويورك نيز مستمرا رو به كاهش بوده است.
3- مهم‌ترين وجه كار نزد سازمان ملل يعني امور مطرح در شوراي امنيت و مجمع عمومي و كميته‌هاي ششگانه آن و امور چندجانبه متعدد ديگر تاكنون چندان در مركز توجه مقامات ما در تهران نبوده و به اين دليل اغلب سفراي ما كه منصوب سياسي بوده‌اند، توجه چنداني به وجوه تخصصي و كار سازمان ملل نداشته‌اند. آنچه كه در نهادهاي مختلف سيستم ملل متحد مي‌گذرد، اگر چه در اغلب اوقات طنين رسانه‌اي چنداني ندارد، اما در روند تدريجي وضع استانداردها و ايجاد هنجارها در حوزه‌هاي سياسي و اقتصادي - اجتماعي بين‌المللي حايز اهميت بسيار است و كشورها متناسب با اهميتي كه براي ايجاد تحول در نظم بين‌المللي در جهت منافع خود قائلند، نقشي فعال در اين روند ايفا مي‌كنند. در شرايطي كه سفرا و نمايندگان دايمي ديگر كشورها هميشه نقشي محوري و فعال در مذاكرات چندجانبه سياسي، حقوقي، فني و تخصصي دارند، اولويت سفير ايران نيز بايد تمركز بر روند اصلي كار در سازمان ملل باشد.
4- سفرا نزد سازمان ملل معمولا وظيفه نمايندگي كشور خود نزد افكار عمومي بين‌المللي و تماس با رسانه و نيز مشاركت فعال در ميهماني‌هاي كاري در نيويورك را نيز بر عهده دارند. از آنجا كه نيويورك به لحاظ رسانه‌اي اشباع شده‌ترين نقطه جهان محسوب مي‌شود و تمركز زيادي نيز بر سازمان ملل و عملكرد نمايندگي‌هاي مختلف وجود دارد، فعال بودن سفير در مواجهه با رسانه‌ها نيز حايز كمال اهميت است.