نقش عراق در نزديكي ايران با كشورهاي عربي
علي موسوي‌خلخالي
روز شنبه حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه كشورمان در دمشق اعلام كرد كه ايران از گسترش روابط با مصر استقبال مي‌كند و معتقد است تقويت روابط اين دو كشور مهم خاورميانه به سود منطقه و جهان اسلام است. وي در حرم حضرت رقيه(س) نيز بار ديگر تاكيد كرد كه گسترش روابط ميان ايران و مصر به سود دو كشور و منطقه است. چند روز پيش از اين، فواد حسين، وزير امور خارجه عراق اعلام كرده بود كه ديدارهاي مقدماتي ميان هيات‌هايي از ايران با طرف‌هاي مصري و اردني در بغداد انجام شده است تا به اين ترتيب اين كشورها نيز به سمت گسترش روابط با ايران حركت كنند. وي جزييات بيشتري در اين زمينه ارايه نكرد. دكتر احمد الصحاف، سخنگوي وزارت امور خارجه عراق نيز گفت به زودي خبرهاي خوبي در اين زمينه اعلام خواهد شد. تمايل به گشودن صفحه تازه‌اي از روابط ميان مصر و اردن با ايران، همواره نزد طرف ايراني وجود داشته است، اما به دليل مسائل سياسي منطقه‌اي، فشارهاي ايالات متحده و اخيرا فشارهاي عربستان سعودي اين روابط هيچ‌گاه توسعه نيافت و در حد دفتر حافظ منافع باقي ماند. در وهله‌هاي اخير و بعد از آنكه گفت‌وگوهاي ايران و عربستان به سطح خوبي رسيد و عراق ثابت كرد ميانجيگر خوب و توانايي ميان ايران و عربستان است، طرف‌هاي مصري و اردني نيز خواهان گسترش روابط با ايران شده‌اند. حالا مصري‌ها از عراقي‌ها رسما خواسته‌اند همان‌طور كه ميان ايران و عربستان ميانجيگري كرده و توانسته اند روابط اين دو كشور را بعد از مذاكرات سنگين در بغداد احيا كنند، مشابه اين ميانجيگري را ميان مصر و ايران نيز انجام بدهند. در گفت‌وگوهاي غيررسمي مصري‌ها دائما تاكيد كرده‌اند كه هيچ‌گاه حاضر نيستند در جبهه مخالفان ايران باشند و اگر هم تحت فشارهاي خارجي مجبور شده‌اند به عضويت مجموعه‌اي درآيند تلاش كرده‌اند يا نقش‌شان به عنوان تسهيل‌كننده در كاهش تنش ميان تهران و پايتخت‌هاي عربي باشد يا حداقل نقش ايذايي عليه ايران و منافع آن نداشته باشند.
مصر حتي اخيرا نيز رسما اعلام كرد وارد هيچ گونه اتحاديه‌اي كه هدف از آن دشمني با ايران باشد، نخواهد شد. مصري‌ها دايما تاكيد كرده‌اند كه از زمان به قدرت رسيدن عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهوري مصر قاهره تاكنون هيچ‌گاه عليه ايران و منافع آن يا حزب‌الله لبنان يا گروه‌هاي مقاومت مورد حمايت ايران موضع‌گيري نكرده و حتي در مواردي به سود آنها عمل كرده است، از جمله در فلسطين و نقش موثرش در كاهش تنش ميان اسراييل با جنبش حماس و گروه جهاد اسلامي؛ براي همين معتقدند كه مذاكره براي ارتقاي روابط‌شان با ايران از آنجا كه حسن نيت دارند و از اشتياق ايران به توسعه روابط نيز آگاهند، آسان‌تر از مذاكرات مشابه كشورهاي ديگر با ايران است. علاوه بر انگيزه سياسي، مصري‌ها انگيزه اقتصادي نيز براي توسعه روابط با ايران دارند. استفاده از ظرفيت‌هاي اقتصادي بومي شده ايران در زمينه‌هاي مختلف از جمله انرژي، صنعت و از همه مهم‌تر گردشگري از جمله مهم‌ترين مسائلي است كه به مصري‌ها انگيزه داده است كه به فكر گسترش روابط با ايران بيفتند. در همين رابطه اخيرا عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهوري مصر از بارگاه بازسازي شده راس الحسين (ع) در قاهره ديدن كرد كه بسياري اظهارنظر كردند كه هدف از اين كار ترغيب ايران به گسترش روابط مذهبي – گردشگري با مصر است.
اردن نيز وضعيت مشابهي دارد، ملك عبدالله اردن در آخرين نشستش كه با جو بايدن، رييس‌جمهوري ايالات متحده، در واشنگتن داشته به او گفته است هيچ توافق يا تشكيل گروهي بدون در نظر گرفتن ايران و مشاركت آن امكان‌پذير نيست. اظهارنظري كه دقيقا خلاف گفته‌هايش در مصاحبه با شبكه امريكايي سي‌ان‌بي‌سي است كه گفته بود از مشاركت در ناتوي عربي براي ايجاد ثبات در منطقه حمايت مي‌كند. اگرچه اردن در ايران سفارت دارد ولي سطح روابط دو كشور در پايين‌تر حد ممكن است. اردن كشوري وابسته به كمك‌هاي خارجي است كه اين مساله سبب شده منويات كشورهاي كمك‌كننده به اردن در نوع تعاملات خارجي‌اش موثر باشد.
در اين ميان نقش عراق را نيز نمي‌توان ناديده گرفت. از سال 2018 و پشت سر گذاشتن دوره مبارزه با تروريسم و شكست داعش كه عراق رفته‌رفته به سوي آرامش امنيتي حركت كرده است، اين كشور تلاش كرده جايگاه منطقه‌اي خود را بازيابد و تعريفي تازه در روابط بين‌المللي و منطقه‌اي‌اش ايجاد كند، براي رسيدن به اين هدف عراق دو پايه را براي روابط خارجي‌اش تعريف كرده، اول گسترش روابط با همسايگان عربش تا به اين ترتيب جايگاه ويژه‌اي در جهان عرب به دست آورد، براي همين تلاش كرده است خيزي بلند در گسترش روابط با كشورهاي مهم و اصلي جهان عرب يعني مصر، اردن و عربستان سعودي بردارد. ثانيا، پلي باشد ميان ايران با كشورهاي عربي براي آرام كردن فضاي سياسي و مناسبات منطقه‌اي تا به اين ترتيب هم به عادي‌سازي روابط ميان ايران با جهان عرب، كمكي به آرامش منطقه كرده باشد و هم از شدت تنش‌ها بكاهد تا از آسيب‌ها و تاثيرات احتمالي اين تنش‌هاي بر عراق كاسته باشد.
عادي شدن روابط ايران و عربستان كه به گزارش الفرات نيوز و الشرق الاوسط به زودي در بغداد علني خواهد شد و دو طرف رسما روابط ديپلماتيك خود را از سر خواهند گرفت، مي‌تواند تاثيري عميق بر روابط ايران با مصر و اردن نيز بگذارد.
رابطه بسيار نزديك عراق به ايران و همچنين گسترش روابطش با اردن و مصر كه به يك اتحاديه سه‌جانبه ميان آنها منجر شده است، مي‌تواند كمك بسزايي در ترميم روابط ايران با كشورهاي عربي به ويژه مصر و اردن كند.