رشد مثبت
يا منفي جمعيت كدام يك؟
صفرعلي اسلاميان‌كوپايي
چند سالي است زنگ خطر كاهش رشد جمعيت در ايران به گوش مي‌رسد و مسوولان كشور بارها در خصوص پيامدها و خطرات ناشي از كاهش رشد جمعيت در كشور هشدار داده و برنامه‌هايي را هم براي جلوگيري از كاهش بيشتر جمعيت در نظر گرفته‌اند. مسلما آثار منفي پيري جمعيت كشور مي‌تواند تبعات و عواقب نگران‌كننده‌اي داشته باشد. افزايش جمعيت سالخورده، سنگين‌تر شدن هزينه‌ها و امكانات مورد نياز آنها را در پي خواهد داشت و مي‌تواند در وضعيت اقتصادي كشور نيز اثرگذار باشد. هر چند رشد بالاي جمعيت بر تحرك اقتصادي و عرضه و تقاضا تاثير مثبت دارد ولي اين مهم زماني مي‌تواند به واقعيت تبديل شود و به صورت فاكتوري مثبت در جهت رشد و توسعه كشور عمل كند كه زيرساخت‌هاي لازم، سرمايه‌هاي مورد نياز، فرصت‌هاي شغلي، امكانات بهداشتي و آموزشي، مسكن و ... به موازات رشد جمعيت فراهم شده باشد و مردم امكانات و توانايي اقتصادي براي دسترسي به تحصيلات و كسب مهارت براي ورود به بازار كار را داشته باشند. وقتي جمعيت يك كشور بدون توجه به زيرساخت‌هاي موجود، گسترش يابد نه تنها رشد اقتصادي، پتانسيل بازار كار، كيفيت بخش آموزش و بهداشت را كاهش مي‌دهد، بلكه تبعات منفي ديگري نظير گسترش فقر، حاشيه‌نشيني، مصرف مواد مخدر، سرقت، ناامني و جرايم اجتماعي ديگر را نيز به دنبال خواهد داشت.
عوامل موثر در رشد يا كاهش جمعيت يك كشور
شرايط بهداشتي مطلوب: مهم‌ترين عامل در رشد جمعيت يك كشور شرايط مناسب پزشكي و بهداشتي و دسترسي آسان و ارزان مردم به آن است. اگر جمعيت يك كشور به شرايط بهداشتي مطلوب و آسان برسد، نرخ تولد و زاد و ولد و علاقه‌مندي به فرزندآوري رو به افزايش خواهد رفت. افزايش نرخ سلامتي و دسترسي آسان و بدون دغدغه مردم به تسهيلات پزشكي و بيمارستاني افزايش جمعيت بارور كشور را سبب خواهد شد و طبيعتا در شرايط مناسب توليدمثل و فرزندآوري افزايش مي‌يابد.
شرايط نامناسب و بي‌ثباتي اقتصادي: زماني كه شرايط جامعه نامناسب و بي‌ثبات باشد، مردم به دليل خوشبين نبودن به آينده و نگراني از اوضاع پيش‌رو از فرزندآوري خودداري مي‌كنند، زيرا حداقل شرايط مورد نياز براي فرزندآوري اطمينان به آينده است كه اين مهم در شرايط بي‌ثبات برآورده نمي‌شود.
ميزان مرگ و مير كودكان: عنصر مهم ديگر در رشد يا كاهش جمعيت يك كشور ميزان مرگ و مير نوزادان و كودكان است. در صورتي كه شرايط بهداشت، پزشكي، دارويي، تغذيه و نگهداري كودكان مناسب باشد، ميزان مرگ و مير نوزادان كاهش مي‌يابد و به افراد اجازه رشد، شكل‌گيري و در نهايت توليدمثل بيشتر و جوان شدن جمعيت يك كشور را مي‌دهد. وجود شادي و نشاط: افزايش نشاط و بهبود شرايط زندگي در يك كشور به خودي خود منجر به تحرك و علاقه‌مندي مردم به فرزندآوري خواهد شد. علاوه بر اين وجود شادي و نشاط افزايش متوسط طول عمر مردم را در پي خواهد داشت. وجود شرايط نشاط و بالا بودن استانداردهاي زندگي سبب مي‌شود مردم از طول عمر بيشتري برخوردار و با اطمينان به آينده و سرنوشت فرزندان خود، علاقه‌مندي بيشتري به فرزندآوري داشته باشند. مهاجرت: از جمله دلايل كاهش و رشد منفي جمعيت در يك كشور مهاجرت است. فرار از شرايط يا عوامل نامساعد و محدود‌كننده يك زندگي عادي مانند فقر، بيماري، مسائل سياسي، حوادث طبيعي، جنگ، بيكاري و نبود امنيت مهاجرت مردم و به خصوص قشر تحصيلكرده و متخصص كشور را كه امكان مهاجرت دارند در پي خواهد داشت. جذابيت شرايط و عوامل مساعد زندگي در كشور مقصد مهاجرت مانند امكانات بهداشتي بيشتر، آموزش بهتر، درآمد بيشتر، دستيابي آسان‌تر به مسكن و آزادي‌هاي سياسي بيشتر از جمله عواملي است كه مشوق مردم يك كشوري به پذيرش مهاجرت به منطقه‌اي ديگر است.
معمولا مهاجرت در درجه اول جوانان، اقشار تحصيلكرده، نيروهاي متخصص و كساني كه با داشتن امكان مهاجرت، در پي استانداردهاي بهتر زندگي هستند را تحت تاثير قرار خواهد داد. با توجه به همين شرايط است كه مي‌بينيم بخش عمده‌اي از نيروهاي زبده، متخصص و ماهر كشورهاي پيشرفته از ميان مهاجرين كشورهاي جهان سوم تشكيل شده‌اند. جوانان متخصص و تحصيلكرده در كشورهاي جهان سوم پس از فارغ‌التحصيل شدن از مراكز علمي و دانشگاهي و زماني كه به مرحله بهره‌برداري و ثمردهي رسيده‌اند به دليل نبود اشتغال، سرمايه و فساد حاكم بر سيستم‌هاي اداري و دستگاه‌هاي دولتي كه ناتوان از جذب و اقناع آنها هستند، مسير مهاجرت به سوي كشورهاي پيشرفته را در پيش مي‌گيرند. با ادامه اين روند معيوب، كشورهاي جهان سوم به منابعي رايگان براي تامين نيروي متخصص براي كشورهاي پيشرفته تبديل شده و خود روز‌به‌روز بيشتر در بحران اقتصادي، افزايش فقر و بيكاري و بحران اقتصادي و بي‌ثباتي سياسي گرفتار مي‌شوند. تغييرات مثبت در كيفيت زندگي نظير يك اقتصاد پويا، سياست‌هاي باثبات، بازار كار پررونق و همچنين بازار بزرگ و پرتحرك خدمات و كالا معمولا از عواملي هستند كه نه تنها علاقه‌مندي به فرزندآوري را افزايش مي‌دهند، بلكه جذابيت براي ورود مهاجرين از ساير كشورها را نيز به ارمغان مي‌آورد. يك كشور يا يك منطقه جغرافيايي وقتي از استاندارد بالاي زندگي برخوردار و ساكنان آن مطمئن از آينده خود و خانواده‌شان باشند با رشد باروري و فرزندآوري و جذب مهاجرين متخصص و ماهر از رشد مثبت و متوازن جمعيت برخوردار خواهد بود.