مژگان جمشيدي
پلاستيك - از بزرگ‌ترين اختراعات دنياي مدرن - حالا به يكي از چالش‌برانگيزترين موضوعات محيط زيستي جهان تبديل شده است. هر ساله، 13 ميليون تن پلاستيك وارد اقيانوس‌ها مي‌شود و اين يعني در هر دقيقه يك كاميون زباله در اقيانوس‌ها تخليه مي‌شود. اين در حالي است كه ده‌ها ميليون تن ديگر از پلاستيك‌هاي مصرفي و چندين برابر آنچه در آب‌ها تخليه مي‌شود، هر ساله در زمين دفن مي‌شود؛ از بطري‌هاي پلاستيكي گرفته تا كيسه‌هاي نايلوني و ظروف يك‌بارمصرف. همين‌هايي كه اين روزها مصرفش در بين مردم ايران شدت گرفته است، از سفره و كاسه و بشقاب و قاشق و چنگال و ليوان پلاستيكي گرفته تا كيسه‌هايي كه موقع خريد خرواري برمي‌داريم و يك ساعت بعد روانه سطل زباله مي‌كنيم!
با اينكه جهان در چند سال اخير توافقات و تصميمات زيادي براي ممنوعيت مصرف ني و كيسه‌هاي پلاستيكي در برخي كشورها داشته اما هنوز موضوع آلودگي بيش از حد درياها و اقيانوس‌ها و خشكي‌ها به پلاستيك به قوت خود باقي است. در همين حال 127 كشور جهان، قوانيني را براي محدوديت مصرف كيسه‌هاي پلاستيكي در سال‌هاي گذشته وضع كرده‌اند كه متاسفانه ايران جزو اين كشورها نيست و در ايران همچنان توليد و مصرف پلاستيك هر سال بيش از پيش شدت مي‌گيرد بي‌آنكه اين موضوع حتي نگراني در بين دولتمردان و مديران مسوول ايجاد كند.
مصرف بي‌رويه پلاستيك در ايران در سايه حكمراني غلط منابع و نبود قوانين بازدارنده براي ممنوعيت مصرف بي‌رويه پلاستيك و بي‌مسووليتي بسياري از ما شهروندان ايراني باعث شده تا كمتر نقطه‌اي در ايران از گزند زباله‌هاي پلاستيكي‌مان مصون مانده باشد. از بلنداي دماوند و سبلان و علم‌كوه تا سواحل ايران، از اعماق غارها و دره‌ها تا مناطق بياباني و دورافتاده‌ترين نقاط بيابان لوت، همه جا پر از پلاستيك و دورريز‌هاي مصرفي ما ايرانيان شده است.
رهاسازي غيرمسوولانه پلاستيك‌ها در طبيعت، حالا چندسالي هم هست كه بلاي جان زيستمندان شده است. از بقاياي زباله‌هاي پلاستيكي به جامانده در دستگاه گوارش لاك‌پشت‌هاي دريايي در چابهار تا پلاستيك‌هايي كه به پاي انواع پرندگان در سراسر كشور هر از گاهي گير كرده و تصاوير و فيلم‌هاي آنها منتشر مي‌شود و نيز دبه‌هاي پلاستيكي كه جان روباه و شغال و سمورهاي زيادي را در كوهستان‌ها و جنگل‌هاي كشور به دليل گيركردن سر حيوان در آنها گرفته است.
ايران، سراسر مملو از زباله شده است. در اين ميان نه خبري از قوانين بازدارنده و سياست‌گذاري در اين حوزه است و نه خبري از مديريت مصرف و آموزش و ترويج كاهش توليد و كاهش مصرف و تفكيك زباله! چون همه هنر ما در ايران در سال‌هاي اخير عمدتا روي افزايش توليد هرچه بيشتر محصولات پتروشيمي و رونق بازار مصرفي آن در داخل كشور به قيمت آلودگي شديد آب و خاك مان متمركز بوده است تا در زمانه‌اي كه تحريم‌هاي هسته‌اي روز به روز عليه ايران تشديد مي‌شود، بتوانيم به خودمان پز بدهيم كه چرخه توليد در كشور متوقف نشده است! گويي براي هيچ‌كس اهميتي ندارد كه توليدات‌مان سازگار با طبيعت و پايدار باشد! تنها اين مهم است كه چرخ كارخانجات سيمان و فولادمان به قيمت تخريب گسترده سرزمين و گسترش معادن با صرف انرژي و هزينه‌هاي كلان بچرخد و صنايع نفت و پتروشيمي‌مان نيز با تكنولوژي قديمي و به دور از فناوري‌هاي پاك و با آلايندگي فراوان، فقط توليد كنند.
دستاورد چنین رویکرد نادرستی در انتخاب الگوی توسعه کشور، نه تنها برای سرزمین مان هیچ بوده، بلکه هرکجا هم از بازارهای بین المللی جامانده، محصولاتش را با تشویق و ترویج مردم به مصرف گرایی، روانه بازارهای داخلی کرده تا امروز حال سرزمین ایران، ناخوش احوال باشد از این همه آلودگی و بیماری های ناشی از تشدید آلودگی ها.
21 تير ماه، روز بدون پلاستيك
چندسالي است كه از سوي نهادهاي بين‌المللي روز سوم جولاي مصادف با 12 تير با عنوان جهاني بدون پلاستيك نامگذاري شده است. در ايران نيز، بيش از يك دهه است كه با تلاش دوستداران محيط زيست 21 تيرماه با عنوان روز بدون پلاستيك نامگذاري شده است، اين روز گرچه هنوز در تقويم رسمي كشور جايي ندارد اما عمدتا از سوي گروه‌هاي غيردولتي و سازمان‌هاي متولي حفظ محيط زيست از جمله سازمان محيط زيست و سازمان مديريت و پسماند شهرها وابسته به شهرداري‌ها گرامي داشته مي‌شود. هدف از نامگذاري اين روز، ترويج فرهنگ كاهش مصرف پلاستيك در بين مردم بوده و معمولا مراسم‌هاي نماديني در اين روز با حضور فعالان محيط زيست در گوشه و كنار شهرها و مراكز خريد كشور برگزار مي‌شد كه اين مهم در سال‌هاي اخير به دليل عدم همكاري دستگاه‌هاي اجرايي و بعضا ايجاد ممانعت در برگزاري مراسم‌ها يا برنامه‌هاي آموزشي عمدتا به اطلاع‌رساني در فضاي مجازي محدود شده و كمابيش در بخش اجرا شاهد تلاش گسترده‌اي براي ترويج فرهنگ كاهش مصرف پلاستيك هستيم.
جنبش جهاني نه به پلاستيك چيست؟
با شدت گرفتن آگاهي‌هاي جهاني نسبت به روند روزافزون توليد زباله‌هاي پلاستيكي و مخاطرات آن براي سلامت انسان، جنبش نه به پلاستيك از چهارسال پيش در جهان با حمايت برنامه محيط زيست سازمان ملل متحد براي نخستين‌بار معرفي شد. اين جنبش سعي مي‌كند هرچه بيشتر دولت‌ها و ملت‌هاي بيشتري را براي انتخاب اين مسير كه «نه به پلاستيك» بود، همراه خود كند. هر چند از يك دهه پيش بسياري از كشورهاي اروپايي و آفريقايي و آسيايي و امريكايي تلاش براي كاهش مصرف پلاستيك و حتي وضع مقررات سخت‌گيرانه براي ممنوعيت توليد و مصرف برخي اقلام پلاستيكي را آغاز كردند، اما در ايران به رغم گذشت نزديك به دو دهه از تصويب قانون مديريت پسماند نه تنها اين قانون به‌طور كامل هنوز هم اجرايي نشده كه حتي عملا كوچك‌ترين قانون و مقرراتي براي ممنوعيت مصرف يا توليد برخي اقلام پلاستيكي هرگز وضع نشده است!
در ايران آمارهاي غير رسمي نشان مي‌دهد سالانه حدود 250 هزار تن پلاستيك دور ريخته مي‌شود تا جايي كه ايران در زمره ده كشور نخست مصرف پلاستيك قرار گرفته متاسفانه حتي بازيافت پلاستيك هم سهمي زير 10 درصد دارد و خبري هم از قوانين بازدارنده و مقررات مالياتي براي توليد‌كننده‌ها و مصرف‌كننده‌هاي پلاستيك نيست و بسياري از صنايع بي‌توجه به سرنوشت زباله‌هاي پلاستيكي كه توليد مي‌كنند تنها روز به روز به توليدات خود مي‌افزايند بي‌آنكه تعهدي در قبال بازيافت آن يا حداقل فرهنگ‌سازي در جامعه براي استفاده بهينه و مناسب پلاستيك‌ها داشته باشند.
بر اساس گزارش يونپ، هم‌اكنون بيش از 50 كشور جهان داراي برنامه فعال براي مقابله با آلودگي پلاستيك هستند، با اين حال اقدامات داوطلبانه در سطح ملي به تنهايي براي مقابله با اين معضل كه به بحراني جهاني بدل شده، كفايت نمي‌كند و از اين رو جنبش نه به پلاستيك از چهارسال قبل با هدف تشويق دولت‌ها به وضع مقررات سخت‌گيرانه براي كاهش مصرف پلاستيك آغاز به كار كرد.
چرا به اين وضعيت گرفتار شديم؟
از سال 1950 تاكنون كه بيش از 70 سال مي‌گذرد تنها مقدار كمي از پلاستيك‌هاي توليدشده بازيافت شده‌اند و مابقي بدون اينكه مديريت شوند در محيط رها شدند. از سوي ديگر در دو دهه اخير توليد و مصرف پلاستيك‌ها سه برابر افزايش يافته اما باز هم صنعت بازيافت پلاستيك آن طور كه بايد مورد توجه قرار نگرفته است. تنها در سال 2000 ميلادي، ميزان پلاستيك‌هاي دور ريخته شده از كل پلاستيك‌هاي دور ريخته در 40 سال قبل‌تر از آن نيز بيشتر بوده است از اين رو در حال حاضر هر ساله حدود 300 ميليون تن زايدات پلاستيكي توليد و دور ريخته مي‌شود كه اين رقم تقريبا مساوي است با وزن كل جمعيت انسان‌هاي روي زمين. گزارشي از سازمان ملل در اين باره مي‌افزايد در 70 سال گذشته حدود 8 ميليارد تن زباله پلاستيكي توليد و روي زمين به جا مانده كه حدود 60 درصد آنها در زمين دفن و مابقي در محيط رها يا از طريق رودخانه‌ها به درياها و اقيانوس‌ها تخليه شده‌اند.
با اين حال جهان به تدريج در حال بيدار شدن است و كشورهاي جهان در حال طراحي برنامه‌هايي در سطح ملي هستند. طراحي كمپين‌هايي براي آگاه‌سازي افكار عمومي، تشويق سرمايه‌گذاران براي بازيافت، معرفي كالاهاي جايگزين پلاستيك و ممنوعيت مصرف پلاستيك همچنان ادامه دارد. در حال حاضر در 25 كشور آفريقايي مقررات شديدي براي ممنوعيت مصرف پلاستيك وضع شده كه نيمي از اين كشورها در 6 سال اخير اين قوانين را وضع كرده‌اند. كنيا، اتيوپي، اوگاندا، روآندا، تانزانيا، موزامبيك، زيمباوه، آفريقاي جنوبي، كنگو، چاد، نيجر، نيجريه، از جمله كشورهاي آفريقايي هستند كه مقررات خوبي در اين حوزه وضع كرده و به اجرا در آورده‌اند، اما در ايران هنوز هم خبري از اقدام ملي براي كاهش مصرف پلاستيك نيست!
تنها در يك نمونه در سال 2016 دولت كنيا قانون ممنوعيت مصرف كيسه‌هاي پلاستيكي را به اجرا گذاشت. به موجب اين قانون عرضه كيسه‌هاي پلاستيكي توسط فروشندگان ممنوع شد در اين صورت حدود 180 واحد توليدي كيسه‌هاي پلاستيكي در مدت كمتر از دو هفته در اين كشور تعطيل شد و دولت توليدكنندگان را به جايگزين‌هاي بهتر براي پلاستيك ملزم كرد. در انگليس و فرانسه نيز در سال 2019 مصرف ني‌هاي پلاستيكي و گوش‌پاك‌كن ممنوع شد و فروش آن تنها با توصيه پزشك براي بيماراني كه نياز ملزم به آن دارند از طريق داروخانه‌ها صورت گرفت. ني‌هاي پلاستيكي و گوش‌پاك‌كن‌هاي رها شده در آب‌هاي جهان تا به امروز جان بسياري از لاك‌پشت‌هاي دريايي و ديگر انواع آبزيان را گرفته است.
تاثير آلودگي پلاستيكي روي حيات دريايي
آلودگي پلاستيك‌ها تنها به كيسه‌هاي پلاستيكي محدود نمي‌شود. ميكرو پلاستيك‌هاي حاصل از تجريه انواع اقلام پلاستيكي و حتي لباس‌هاي نايلوني دور ريخته شده و نيز تورهاي ماهيگيري رهاشده در درياها، بزرگ‌ترين تهديدات زيست‌محيطي سياره ما به شمار مي‌روند. به نحوي كه مي‌توانند باعث آسيب‌هاي جدي به جانوران دريايي و بيماري‌شان شوند. زباله‌هاي پلاستيكي اقيانوس‌هاي ما را از بين مي‌برند و زندگي ميليون‌ها جانور دريايي را تهديد مي‌كنند. فوك‌ها، نهنگ‌ها، دلفين‌ها، پرندگان دريايي، ماهي‌ها، خرچنگ‌ها و بسياري از جانواران دريايي به دليل همين رشد روزافزون آسيب‌هاي زيست‌محيطي ناشي از پلاستيك‌ها و ميكروپلاستيك‌ها امروزه به‌طور فزاينده‌اي در حال تلف شدن هستند و آمارها نشان مي‌دهد تنها تا سال 2014 بين 15 تا 51 ميليارد ذره ميكروپلاستيك در اقيانوس‌هاي جهان شناور بوده كه وزن آنها بين 93 هزار تا 236 هزار تن برآورد مي‌شود.
ميكروپلاستيك‌ها ذرات بسيار كوچكي از پلاستيك‌هاي بزرگ‌تر هستند كه در طول زمان تجزيه و به وجود آمده‌اند. جانوران دريايي به دليل كوچك بودن اين ذرات، آنها را ناخواسته مي‌بلعند اما چون اين ذرات پلاستيكي حاوي مواد شيميايي سمي است كه مي‌تواند احتمال بيماري را افزايش دهد و بر توليد مثل جانور نيز تاثير بگذارد عموما پس از استفاده، براي ماه‌ها و گاه تا ساليان سال جانور را با رنج و عذاب بيمار كرده و در نهايت باعث مرگش مي‌شود. ميكروپلاستيك‌ها همچنين مي‌توانند از راه آب آشاميدني، نمك‌هاي دريايي، پلانكتون‌ها و موجودات دريايي كه از آنها تغذيه مي‌كنند، وارد زنجيره غذايي انسان‌ها شوند. براساس تحقيقات متعددي كه اخيرا در چندين كشور از جمله ايالات متحده و برخي از كشورهاي آسيايي و اروپايي صورت گرفته است، بيش از 80 درصد آب لوله‌كشي شهرها در اكثر مناطق جهان با موادي به نام ميكروپلاستيك به‌شدت آلوده شده است.
بر اساس اعلام يونپ، هرساله حدود 640 هزار تن از ملزومات و تورهاي ماهيگيري نيز در درياها و اقيانوس‌ها گم شده يا بعضا رها مي‌شود كه عمدتا باعث گير افتادن لاك‌پشت‌هاي دريايي مي‌شوند. برآوردها همچنين نشان مي‌دهد كه تاكنون حدود 136 هزار نهنگ، دلفين، فك، شير دريايي و لاك‌پشت در ميان اين تورها به نوعي گرفتار شده و جان باخته‌اند. همچنين به نظر مي‌رسد حدود 71 درصد از جانوران درشت‌جثه دريايي با خطر گير افتادن در ميان تورهاي رهاشده و ملزومات پلاستيكي ماهيگيري تهديد مي‌شوند. آنچه امروز دانشمندان مي‌توانند از زباله‌هاي موجود در درياها و اقيانوس‌ها ببينند و اندازه‌گيري كنند، تنها تكه‌هاي زباله موجود در سواحل را تشكيل مي‌دهد كه اين بخش كوچكي از كل پلاستيك موجود در آب‌هاي جهان را شامل مي‌شود. بر اساس آمار منتشره همه ساله 13 ميليون تن پلاستيك وارد اقيانوس‌ها مي‌شود. اما بيشتر پلاستيك‌هايي كه در درياها ريخته مي‌شوند قابل مشاهده و اندازه‌گيري نيستند اين پرسش را مطرح مي‌كنند كه اين 99 درصد پلاستيك‌هايي كه ديده نمي‌شود پس كجا هستند؟ اريك وان سبيل، اقيانوس‌شناس در دانشگاه اوترخت هلند مي‌گويد: «آنچه معمولا در سطح دريا انباشته مي‌كنيم كمتر از نوك كوه يخ و شايد يك درصد از كل زباله‌ها باشد.»
او مي‌گويد: «من اغلب شوخي مي‌كنم كه تحقيقات محيط زيستي و كار كردن روي پلاستيك‌هاي اقيانوس‌ها مي‌تواند كار ساده‌اي باشد، چون هميشه مي‌توانيد در هر كجا كه نگاه مي‌كنيد كمي زباله پلاستيكي پيدا كنيد. اما واقعيت اين است كه اقيانوس‌هاي ما فقط به سطح آب ختم نمي‌شوند. بنابراين آشكارا مشخص است كه پلاستيك‌ها در اعماق اقيانوس‌ها انباشته شده و در رسوبات كف دريا دفن مي‌شوند، جايي كه ما كمتر امكان ديدن و بررسي آنها را داريم. به گفته او «ترسناك‌ترين قسمت ماجرا، تكه‌هاي كوچك پلاستيكي است كه با چشم غير مسلح ديده نمي‌شود، در اين مرحله آنها بيشتر شبيه يك ماده شيميايي حل شده در آب هستند تا شناور.»
پلاستيك‌ها در عمق 200 متري درياها
در دو سال گذشته، دانشمندان در حال بهره‌گيري از روشي هستند تا بتوانند ريز پلاستيك‌هاي محلول در آب را شناسايي و مورد مطالعه قرار دهند. آنلا چوي، استاد اقيانوس‌شناسي دانشگاه كاليفرنيا سن ديگو و محقق اصلي اين پروژه مي‌گويد: «فقط به اين دليل كه آن را نمي‌بينيد، به اين معني نيست كه در آنجا چيزي نيست». در زير آنچه كه او «سطح پوسته» اقيانوس مي‌نامد، زيردريايي‌ها با دقت آب دريا را فيلتر كرده و از آنچه در آن قرار دارد عكسبرداري مي‌كنند. تيم او دريافته در عمق 200 متري دريا، تقريبا 15تكه ريز پلاستيك در هر ليتر آب وجود دارد. او مي‌گويد: «بعد از دو تا سه سال كار، حقيقت اين است كه ما فقط يك نمونه كوچك از يك بخش از حقيقت پلاستيك‌ها در اقيانوس‌هاي جهان را توانستيم پيدا كنيم».
ريچارد تامسون، اقيانوس‌شناسي كه براي اولين‌بار اصطلاح «ميكروپلاستيك» را در سال 2004 براي توصيف تكه‌هاي كوچك‌هاي به طول 2 ميلي‌متر به‌كار برده بود، مي‌گويد اعماق درياها مملو از ميكروپلاستيك‌هاست. دانشمندان حالا با توجه ميزان زباله‌هايي كه هرساله در درياها تخليه مي‌شود پيش‌بيني كرده‌اند از سال 1950 تاكنون حدود 196 ميليون تن پلاستيك در اعماق درياها نفوذ كرده و دفن شده باشد.
چه موجوداتي پلاستيك بيشتري مي‌خورند؟
دانشمندان دو نوع جانور، خرچنگ قرمز و موجودات شفاف و يك عروس دريايي غول پيكر را شناسايي كردند كه مي‌توانند پلاستيك را مصرف كرده و آن را به سمت آب‌هاي عميق‌تر منتقل كنند حالا يا با خوردن آن در نزديكي سطح آب يا با كشاندن آن به سمت پايين و پيچيده شدن پلاستيك به دور بدن اين جانوران. اين نوع از انتقال، به‌طور ناخواسته در بسياري از گونه‌ها مشاهده شده است. يك مطالعه در سال 2021 نشان داده كه هرساله حدود 12 هزار تن پلاستيك توسط ماهي‌ها در شمال اقيانوس آرام به اعماق برده مي‌شود. در يك مقاله ديگر، دانشمندان خاطرنشان مي‌كنند كه هرساله حدود 100 هزار تن پلاستيك مي‌تواند توسط آبزيان به اعماق آب اقيانوس‌ها كشيده شده و آنجا انباشته شود.
نانو پلاستيك چيست؟
جست‌وجوي پلاستيك‌هاي دريايي مفقود شده، مرزهاي جديدي از تحقيقات را براي دانشمندان ايجاد كرده است. يك دهه پيش كشف ميكروپلاستيك‌ها باعث تغيير اساسي در باور دانشمندان نسبت به آلودگي پلاستيك‌ها شد. دانشمندان به وجود ميلياردها تكه پلاستيك كوچك در درياها پي بردند كه به راحتي توسط كوچك‌ترين موجودات دريايي خورده مي‌شوند. اكنون آنها در حال كشف ابهامات جديد در مورد ميزان آلودگي پلاستيك‌ها هستند. اما حالا اين نانو پلاستيك‌ها هستند كه ذهن دانشمندان بسياري را در سراسر جهان به خود معطوف كرده است. پلاستيك‌هايي كه چند هزار برابر كوچك‌تر از ميكروپلاستيك‌ها هستند.
گرچه تحقيقات نانوپلاستيك هنوز در مراحل ابتدايي است اما آزمايشات نشان مي‌دهد كه برخلاف ميكروپلاستيك‌ها، نانوپلاستيك‌ها اينقدر ريز و كوچك هستند كه در داخل سلول‌هاي خون و غشاي سلولي هم ديده شده‌اند. دانشمندان موفق شدند نانوپلاستيك‌هاي متعددي را از سلول‌هاي خوني طيف وسيعي از موجودات شناسايي و جمع‌آوري كنند، حتي با عبور از سد خوني و مغزي در آزمايش روي نوعي ماهي در آب‌هاي ژاپن، متوجه ايجاد اثرات سمي مختلف از جمله آسيب عصبي در بدن اين موجود زنده شدند. ناهنجاري‌هاي توليدمثلي نيز از ديگر اثرات منفي آلودگي به نانو پلاستيك‌هاست كه دانشمندان نسبت به آن هشدار داده‌اند.
دانشمندان 40 سال است كه روي موضوع آلودگي درياها به پلاستيك تحقيقات را آغاز كرده‌اند اما همين اواخر متوجه ذرات نانو پلاستيك شدند كه بسيار واكنش‌پذير بوده و مي‌توانند روي بدن موجودات زنده اثرات منفي به جا بگذارند.
مقادير عظيمي از پلاستيك در سطح اقيانوس، اين همه‌چيزي بود كه در ابتدا علاقه عمومي و علمي بسياري از دانشمندان را براي مساله پلاستيك برانگيخت. به اين ترتيب، آنها سال‌ها تحقيقات‌شان را روي اين موضوع متمركز كردند. اقيانوس‌ها، «بزرگ‌ترين زيستگاه و اكوسيستم‌هاي موجود در جهان» هستند و ما حالا شروع به حسابداري و شمارش و تخمين ميزان پلاستيك‌ها در آن كرده‌ايم.
انباشت پلاستيك‌ها در درياها 3 برابر مي‌شود
دانشمندان مي‌گويند ميزان زباله‌هاي پلاستيكي كه وارد اقيانوس‌ها مي‌شوند، طي 20 سال آينده سه برابر خواهد شد. آنها هشدار مي‌دهند تلاش‌هاي فعلي و برنامه‌ريزي شده براي كاهش زباله، تنها 7 درصد از حجم زباله‌ها را كاهش مي‌دهد. به گفته دانشمندان دولت‌ها مي‌توانند از طريق اقداماتي مانند محدود كردن فروش پلاستيك و جايگزين كردن اجباري كيسه‌هاي پارچه‌اي، كاهش چشمگيري در جريان ورود پلاستيك به اقيانوس‌ها داشته باشند، اما حتي اگر باز هم همه اين اقدامات انجام شود، اين فقط باعث مي‌شود زباله‌ها به مقدار خيلي كمي كاهش يابد. اما در صورت ادامه روند فعلي، ميزان ضايعات پلاستيكي وارد شده به اقيانوس‌ها تا سال 2040 به 39 ميليون تن در سال خواهد رسيد، يعني به ازاي هر متر مربع خط ساحلي جهان، حدود 50 كيلوگرم زباله پلاستيكي!
اين يافته‌ها، حاصل يكي از دقيق‌ترين ارزيابي‌هاي جهاني است كه تا به امروز در حوزه پسماندهاي پلاستيكي صورت گرفته است. پلاستيك‌هاي يك‌بار مصرف كه عموما براي بسته‌بندي كالاها استفاده مي‌شود، چهره سياره ما را در نيم قرن اخير كاملا دگرگون كرده و اوضاع در آب‌هاي كشورهاي در حال توسعه به مراتب بدتر از ديگر كشورهاست. كارشناسان مي‌گويند هنگامي كه پلاستيك‌ها وارد اقيانوس‌ها مي‌شوند، بيشتر قسمت‌هاي آن براي هميشه در آنجا مي‌ماند و در ميكروپلاستيك‌هايي كه باعث ايجاد مشكلات ديگر مي‌شوند، فرو مي‌روند به همين دليل تلاش براي پاكسازي زباله‌ها از اقيانوس‌ها تاكنون بي‌نتيجه مانده است.
ما چه كاري مي‌توانيم انجام دهيم؟
عدم استفاده از ظروف يك‌بار مصرف پلاستيكي همچون ليوان، سفره و كاسه و بشقاب‌هاي پلاستيكي و نيز كاهش مصرف كيسه‌هاي پلاستيكي در هنگام خريد و استفاده از كيسه‌هاي پارچه‌اي و زنبيل از مهم‌ترين اقداماتي است كه هر يك از ما ايرانيان مي‌توانيم براي بهبود وضعيت آب و خاك كشورمان از بحران رو به رشد زباله‌هاي پلاستيكي انجام دهيم. گرچه تا به امروز كوچك‌ترين تلاشي از سوي دولت براي آموزش و ترويج همگاني براي كاهش مصرف پلاستيك صورت نگرفته، اما اقدامات فردي هر يك از ما مي‌تواند نقش بسزايي در برون‌رفت از اين بحران در كشور داشته باشد.
از سال 1950 تاكنون كه بيش از 70 سال مي‌گذرد تنها مقدار كمي از پلاستيك‌هاي توليدشده بازيافت شده‌اند و مابقي بدون اينكه مديريت شوند در محيط رها شدند. از سوي ديگر در دو دهه اخير توليد و مصرف پلاستيك‌ها سه برابر افزايش يافته اما باز هم صنعت بازيافت پلاستيك آن طور كه بايد مورد توجه قرار نگرفته است. تنها در سال 2000 ميلادي، ميزان پلاستيك‌هاي دور ريخته شده از كل پلاستيك‌هاي دور ريخته در 40 سال قبل‌تر از آن نيز بيشتر بوده است از اين رو در حال حاضر هر ساله حدود 300 ميليون تن زايدات پلاستيكي توليد و دور ريخته مي‌شود كه اين رقم تقريبا مساوي است با وزن كل جمعيت انسان‌هاي روي زمين. گزارشي از سازمان ملل در اين باره مي‌افزايد در 70 سال گذشته حدود 8 ميليارد تن زباله پلاستيكي توليد و روي زمين به جا مانده كه حدود 60 درصد آنها در زمين دفن و مابقي در محيط رها يا از طريق رودخانه‌ها به درياها و اقيانوس‌ها تخليه شده‌اند