در ميان سخنان الهه كولايي
با هياهو ميكروفن قطع شد
سخنراني را
بر‌هم زدند
رييس كميته زنان خانه احزاب ايران درباره گشت ارشاد و توهين معاون وزير جوانان عليه زنان مي‌گويد
فاطمه راكعي: صحبت‌هاي يامين‌پور درباره زنان شرم‌آور است
مهدي بيك‌اوغلي
در روزهايي كه تصوير مادر دردمندي كه ناله‌كنان از راننده ون گشت ارشاد مي‌خواهد، دختر مريضش را با خود نبرد در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شود و روح و روان هر انسان دردمندي را مي‌آزارد، پاسخگويي به اين پرسش بنيادين كه مطالبات و خواسته‌هاي زنان ايراني چيست و اين خواسته‌ها را از چه طريقي مي‌توان پيگيري كرد؟ حتما موضوع مهمي است. موضوعي كه كميته زنان خانه احزاب ايران از دل همايش «مسائل و مطالبات زنان در قرن جديد» تلاش كرد، بخشي از بايدها و نبايدهاي مرتبط با آن را بررسي كند. اما در بطن اين همايش نيز حاشيه‌هايي رخ داد كه سايه سنگين آن ساير بخش‌هاي همايش را تحت‌الشعاع قرار داد. در زمان سخنراني الهه كولايي، استاد دانشگاه و يكي از فعالان حوزه زنان، اعتراضي در خصوص محتواي اظهارات كولايي از سوي يكي از زنان اصولگراي حاضر در همايش شكل گرفت كه بازتاب‌هاي وسيعي در شبكه‌هاي اجتماعي و خبرگزاري‌ها پيدا كرد. اين در حالي است كه الهه كولايي با لحني مشفقانه تلاش داشت اين واقعيت را به گوش مديران اجرايي و تقنيني برساند كه مشكلاتي چون مهاجرت زنان نخبه، گشت‌هاي ارشاد، برخوردهاي سلبي با مسائل زنان و... ظرفيت‌هاي كشور در اين بخش را در مسير اتلاف قرار داده است و بايد فكر عاجلي براي آن كرد. اما متاسفانه اين اظهارات مشفقانه نيز در ميان زنان حاشيه ايجاد كرد تا جايي كه مسوول سالن ميكروفن كولايي را به‌رغم تشويق‌هاي حاضران خاموش كرد تا صدها ابهام در ذهن حاضران در همايش شكل بگيرد. براي آگاهي از كم و كيف ماجرا و ساير مسائل مرتبط با زنان، «اعتماد» گفت‌وگويي را با فاطمه راكعي، رييس همايش و يكي از بانون فعال در مسائل زنان ترتيب داد تا درباره چند و چون اين حاشيه‌ها و ساير مسائل مرتبط با زنان شفاف‌سازي كند. راكعي معتقد است، دامنه بحث‌هاي مرتبط با زنان را بايد گسترش داد تا از منظر ديني، تقنيني و حاكميتي نگاه تازه‌اي در اين بخش ايجاد شود. راكعي با تقبيح صحبت‌هاي روز گذشته يامين‌پور درباره زنان، اين رفتارها را نشانه عدم درك درست مديران ايراني از مسائل زنان مي‌داند. او خواستار ايجاد بسترهاي گفت‌وگوي فراجناحي ميان زنان اصلاح‌طلب، اصولگرا و مستقل است تا از دل اين ديالوگ‌ها، صداي واحدي در خصوص مطالبات زنان براي انتقال به حاكميت شكل بگيرد.
مهم‌ترين چالش‌هاي امروز زنان ايراني چيست؟
زنان در تاريخ كشورمان منشا اثرات فراواني بوده‌اند. اين تاثيرگذاري در دوران معاصر به خصوص بعد از انقلاب بسيار برجسته‌تر بوده است. در دوران پس از انقلاب نيز زنان ايراني در قالب احزاب، سازمان‌هاي مردم‌نهاد، نهادهاي فرهنگي و جايگاه‌هايي چون نمايندگي و... حضور فعالي داشته‌اند. اما به‌رغم اين حضور فعال و تاثيرگذار، زنان ايراني طي دهه‌هاي اخير با دامنه وسيعي از مشكلات، تعصبات، كاستي‌ها و رفتارهاي افراطي مواجه بوده‌اند و حقوق قانوني، شرعي و عرفي آنها مورد توجه قرار نگرفته، بلكه مورد اجحاف نيز قرار گرفته است. اين نگاه متعصبانه به خصوص بعد از رحلت امام(ره) افزايش چشمگري يافته است. اين در حالي است كه بسياري از علما و صاحب‌نظران ديني نيز مبتني بر فقه پويا معتقد هستند كه مي‌توان مطالبات زنان را پيگيري كرد و متناسب با شرايط دنياي جديد به آنها پاسخ داد. پيامبر اكرم زنان را ريحانه مي‌ناميدند و تاكيد داشتند: «تكريم نمي‌كنند زنان را مگر انسان‌هاي كريم.» و امام (ره) نيز در تداوم اين رويكرد متعالي 1400 سال پس از پيامبر معتقد بودند: «از دامن زن است كه مرد به معراج مي‌رود.» اما در برابر اين اشارات صريح برخي افراد و جريانات تماميت‌خواه و متحجر، تفسيري از دين و فقه ارايه مي‌كنند كه نه با دين نسبتي دارد و نه با اصول تصريح شده در قانون اساسي .
چرا فكر مي‌كنيد، شأن زن ايراني در عرصه سياسي و مديريتي مورد احترام قرار نمي‌گيرد؟
اين واقعيت، نياز به استدلال چنداني ندارد؛ كافي است به اظهارات و رفتارهاي مقامات دولتي، نمايندگان مجلس و برخي مقامات مسوول توجه كنيد تا متوجه شويد، كرامت، شخصيت و هويت زن ايراني مورد احترام نيست. شما ببينيد برخي نمايندگان، مقامات دولتي و ساير مقامات مسوول درباره زنان چه مي‌گويند و چگونه مي‌انديشند؟ حتي اگر در برخي دوره‌ها، قوانيني به نفع زنان مصوب شود، در اجرا با مشكل مواجه مي‌شود. در ظاهر گفته مي‌شود كه زنان بايد از حقوق طبيعي و قانوني برخوردار باشند، اما در خفا دقيقا بر عكس عمل مي‌شود. نمونه اين رفتار را در ماجراي بازي تيم ملي فوتبال ايران با لبنان در مشهد به عينه مي‌شد، ديد. به زنان بليت فروخته و به فيفا هم اعلام شده بود بازي با حضور زنان برگزار مي‌شود، اما در عمل برخورد تندي با زنان و دختران متقاضي ديدن اين بازي صورت گرفت. به صورت آنها اسپري فلفل پاشيده و با باتوم از آنها استقبال شد.اين نمادي است از همه برخوردهاي سلبي با زنان. در كجاي قانون، كجاي دين و كجاي اصول انساني چنين اجازه‌اي داده شده است. نمونه ديگر اين نوع رفتارها را نيز در جريان گشت‌هاي ارشاد مي‌توانيد ببينيد، مادري فرياد مي‌زند دخترم مريض است و خواستار توقف ون گشت ارشاد مي‌شود، اما توجهي به آن نمي‌شود. به هر حال اين مامور از جايي دستور گرفته و يك ارگاني اين اجازه را به او داده است كه چنين برخوردهايي داشته باشد.
اتفاقا اين روزها كمپيني با عنوان من باحجابم ولي با حجاب اجباري مخالفم در شبكه‌هاي اجتماعي و فضاي عمومي جامعه راه افتاده است. فكر مي‌كنيد، ظهور اين كمپين‌ها چه معنايي دارد؟
معناي عيني آن اين است كه رفتارهاي تندي كه طي 44سال گذشته صورت گرفته، نتيجه‌بخش نبوده است و بايد راهبردهاي تازه‌اي انديشيده شود. توجه كنيد اين رفتارها در شرايطي شكل مي‌گيرد كه در عرصه‌هاي داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي با مشكلات فراواني روبه‌رو هستيم. در داخل، مشكلات اقتصادي و معيشتي فراوان باعث شكاف طبقاتي و گسترش فقر و افزايش آسيب‌هاي اجتماعي شده است. در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي، كشور درگير برجام و ساير پرونده‌هاي مهم است. در اين شرايط كشور بيش از هر گزاره ديگري به اتحاد و افزايش مشاركت‌هاي عمومي نياز دارد، اما برخي رفتارها باعث دوقطبي‌سازي در جامعه و افتراق بيشتر مردم با سيستم مي‌شود. مردم با دولتي طرفند كه از منظر اقتصادي طول و عرض معيشت آنها را به هم دوخته. در بخش فرهنگي با سينماگران و اهالي فرهنگ برخوردهاي تند وجود دارد و شبكه نمايش خانگي را محدود كرده و از منظر اجتماعي نيز گشت ارشاد راه انداخته و امنيت رواني مردم را خدشه‌دار كرده با اين شرايط طبيعي است كه مردم احساس بيگانگي با اين ساختار كنند.
چرا نقش دولت را در اين مشكلات برجسته مي‌بينيد؟
همين امروز، يك مقام مسوول دولتي در سطح معاون وزير ورزش و جوانان، اظهارنظري درباره زنان داشته كه من شرم مي‌كنم، اين الفاظ را به كار ببرم. اين فرد بي‌ادب گفته كه زنان اول هدف‌شان روسري است و بعد قصد دارند... (به دليل استفاده از الفاظ نامناسب از انتشار اين واژه‌ها معذوريم) .چه كسي به اين افراد، اجازه چنين رفتارهاي بي‌ادبانه و ضد زني مي‌دهد. اين فرد آيا خانواده ندارد. شخصيت همسر و مادر و دختر خود را هم اين‌گونه مي‌بيند؟اين چه لحني است كه اين‌گونه درباره زن ايراني سخن مي‌گويد و هيچ هراسي هم ندارد.
اما تشكل‌ها و جامعه زنان ايراني تا چه اندازه توانسته‌اند مطالبات زنان ايراني را دنبال كنند. تا چه اندازه اظهارنظرهايي كه در تشكل‌هاي زنان مطرح مي‌شود مبتني بر خواسته‌هاي دختران و زنان ايراني است؟
مطالبات زنان ايراني چند نوع هستند. ما به دنبال مطالبات قانوني در چارچوب قانون اساسي هستيم. ضمن اينكه ممكن است به‌طور بنيادين بر برخي قوانين فعلي هم نقد داشته باشيم. ما نقدهاي جدي به قوانيني چون قانون مجازات اسلامي، قانون استخدام كشوري، قوانين مدني (مثل طلاق، ازدواج، حضانت و...) و ساير قوانين مرتبط با زنان داريم و براي اصلاح آنها تلاش مي‌كنيم. معتقديم كه با نسل ديگري سر و كار داريم و بايد متوجه اين تغييرات باشيم. ضمن اينكه ما ادعا نمي‌كنيم كه مي‌توانيم مطالبات همه زنان ايراني را از همه اقشار، جناح‌ها و...نمايندگي كنيم.
اما در همايشي كه روز پنجشنبه با عنوان مسائل و مطالبات زنان در قرن جديد برگزار شد، برخي طيف‌هاي اصولگرا حاضر در نشست نتوانستند، صحبت‌هاي الهه كولايي را تحمل كنند و ميكروفن ايشان خاموش شد.
ماجرايي كه اشاره كرديد بر اثر يك سوءتفاهم شكل گرفت. موضوع مهمي نبود كه بخواهد اصل همايش را دچار مشكل كند. هر كدام از سخنرانان خانم، 15دقيقه فرصت براي گفت‌وگو داشتند و به هر كدام از آنها تذكر داده مي‌شد. درباره خانم كولايي هم موضوع تذكر درباره زمان سخنراني بود.
من خودم در نشست حضور داشتم، اعتراض نايب‌رييس جلسه كه يكي از بانوان اصولگرا بود مرتبط با محتوايي بود كه خانم كولايي ارايه مي‌كردند و ارتباطي به زمان سخنراني نداشت؟
با آغاز سخنراني خانم كولايي، پليس امنيت به نشست آمد و مرا به عنوان رييس جلسه فراخواندند. بعد از اينكه خبر به پليس امنيت رسيده بود كه همايشي با موضوع زنان در حال برگزاري است به سرعت خود را به سالن رساندند تا بدانند كه موضوع چيست. براي آنها توضيح داديم كه اين نشست با مجوز وزارت كشور در حال برگزاري و همه قوانين رعايت شده است. در اين 5دقيقه اداره سالن در اختيار نايب‌رييس همايش قرار گرفت و در اين زمان حاشيه‌ها ايجاد شد.
نام اين خانم چه بود؟
مايل نيستم، اسم ايشان را ببرم، چون ممكن است براي ايشان حاشيه درست شود. اتفاقا ايشان يكي از خانم‌هاي علاقه‌مند هستند و تلاش‌هاي زيادي براي برگزاري اين جلسه داشتند. ايشان قصد داشتند تذكر بدهند كه خانم دكتر كولايي در راستاي موضوع مورد نظر صحبت كنند.
من فيلم اين نشست را ضبط كرده‌ام ايشان با لحني پرخاش‌جويانه، صحبت مي‌كنند و نسبت به محتواي انتقادي اظهارات كولايي معترض بودند.
درست مي‌گوييد، ايشان نبايد اين كار را مي‌كرد و اين تذكر با اين لحن پرخاشگرانه باعث شكل‌گيري تلقي‌هاي اشتباهي شد و بازتاب‌هاي منفي فراواني پيدا كرد. برخي افراد مغرض تلاش كردند اين فرض را منعكس كنند كه زنان قادر به گفت‌وگو با هم نيستند، در حالي كه اين‌طور نيست. زنان ايراني از طيف‌هاي گوناگون اصولگرا، اصلاح‌طلب و مستقل مي‌توانند كنار هم بنشينند، عميق‌ترين بحث‌ها و آوانگاردترين گفت‌وگوها را داشته باشند، بدون اينكه چالشي شكل بگيرد.
اما در ادامه ميكروفن الهه كولايي هم قطع شد و اجازه اتمام بحث به ايشان داده نشد؟
متاسفانه مسوول سالن وقتي كه مشاهده مي‌كند، چالشي بر سر صحبت‌هاي خانم كولايي ايجاد شده، تصور مي‌كند كه مشكلي ايجاد شده و نهايتا ميكروفن ايشان را قطع مي‌كنند. اصلا مساله سياسي و جناحي نبوده و در راستاي آرامش جلسه بوده است. همه اين چالش‌ها به دليل خروج من از جلسه و غيبت 5دقيقه‌اي من رخ داد. اينكه برخي افراد و جريانات بدون احساس مسووليت اين مساله را بزرگ كنند و از ناهماهنگي ميان زنان بگويند، درست نيست. اين اتفاقات ممكن است در هر همايش سياسي و كنفرانسي رخ دهد و هيچ معناي ديگري ندارد. اين نشست‌ها ادامه خواهد داشت و اين رويكردها، باعث اخلال در هماهنگي در اين مسير نخواهد شد. زنان فارغ از جهت‌گيري‌هاي سياسي بايد با هم هماهنگ شوند و مطالبات زنان را از قواي سه‌گانه و مديران شهري پيگيري كنند.
به من اجازه بدهيد از برخي استدلال‌هاي شما درباره دخيل نبودن جهت‌گيري‌هاي سياسي در اين اعتراضات قانع نشوم. ولي از موضوع عبور مي‌كنم و اميدوارم در ادامه شاهد اين نوع رفتارهاي سلبي با يك استاد دانشگاه نباشيم.
شما و همه رسانه‌ها بايد تلاش كنيد به حركت‌هاي زنان كمك كنيد. ما براي وصل كردن آمديم، ني براي فصل كردن آمديم. بدون ترديد در آينده نيز شاهد بهتر شدن مناسبات ارتباطي طيف‌هاي مختلف اصولگرا، اصلاح‌طلب و مستقل با مطالبات زنان و هنجارها و ناهنجاري‌هاي اين بخش خواهيم شد.
آقاي رييسي در ايام انتخابات اشاره كرده بودند، دولت گشت ارشاد براي مردم نخواهد داشت و براي مديران گشت ارشاد تشكيل مي‌دهند. شما به عنوان فعال اين حوزه چه نظري درباره گشت ارشاد داريد؟
اصل اين صحبت درست است، اما عملا اين ايده درست، اجرا نشد و گشت‌هاي ارشاد با نهايت خشونت در حال بازي با اعصاب مردم هستند. حتي زنان محجبه جامعه نيز نسبت به اين رويكرد معترض هستند. متاسفانه با اين رفتارهاي عجيب كه وجدان عمومي جامعه را جريحه‌دار ساخته، هيچ دستاوردي متوجه دولت نخواهد شد. از سوي ديگر يكي از مديران دولتي در سطح معاون وزير، عباراتي را به زبان مي‌آورند كه توهين محض است. مگر آقاي يامين‌پور، مادر، خواهر و همسر ندارد كه اعلام مي‌كند، بعد از روسري نوبت به ... مي‌رسد؟در بسياري از كشورهاي اسلامي كه حجاب اجباري وجود ندارد، جامعه خود نقطه ثقل خودش را مي‌يابد و بر اساس آن عمل مي‌كند. اين آقاي نگران شرف زن ايراني نباشد، نگران همه سوءمديريت‌هايي باشد كه در زمينه فعاليت‌هاي وزارتخانه متبوعش وجود دارد و فسادهايي كه جريان دارد.اختلاس‌هاي ميلياردي در اين كشور انجام مي‌شود و بعد اين دوستان به دنبال چند تار موي دختران هستند. امروز بسياري از جوانان به دليل اجبار است كه با اصل حجاب مخالفت مي‌كنند. اين رفتارها واكنشي است و نوعي اعتراض در بطن آن نهفته است كه مسوولان توجهي به آن نمي‌كنند. مگر در سال‌هاي قبل از انقلاب اجباري وجود داشت كه طيف وسيعي از زنان ايراني حجاب داشتند. نسل من اگر حجاب را انتخاب كرد نه با اجبار كه از طريق آگاهي بود.
برخي معتقدند دامن زدن به اين رفتارها با هدف پنهان كردن مشكلات اصلي جامعه كه بحث گراني و آزادسازي قيمت‌هاست، صورت مي‌گيرد.
من تا زماني كه درباره موضوعي، سند متقن نداشته باشم درباره آن نمي‌توانم به آن اشاره كنم. ولي واقع آن است كه سناريو غيرعادي است. يك موضوع كوچك را اين‌گونه بولد كردن و موضوعات اساسي اقتصادي را به حاشيه كشاندن، عجيب است. به نظر مي‌رسد دست‌هايي در كار است تا حواس مردم را از موضوعات اصلي پرت كرده و متوجه حواشي غيرضروري كنند. به هر حال مشكل اصلي كشور در شرايط فعلي اقتصادي است.