بايد مونسون و اثرش بر ايران را بشناسيم

باران‌هاي موسمي، تقريبا همزمان با بادهاي ۱۲۰روزه سيستان آغاز مي‌شوند و حدود ۱۰۰ روز برقرارند؛ از روزهاي پاياني خرداد تا روزهاي ابتدايي مهر و آثار فعاليت آن در جنوب شرقي ايران (سيستان و بلوچستان) و اخيرا تا مركز و بخش‌هايي از شمال ايران نيز مشاهده مي‌شود. آينده مونسون با توجه به تغييرات اقليمي چه اثرهايي بر ايران دارد؟ مطالعه داده‌هاي پايش بلندمدت براي تشخيص و درك تغييرات اقليمي در مقياس محلي، منطقه‌اي و جهاني ضروري است. بادهاي موسمي تابستاني هند عمدتاً توسط دو پارامتر مهم كنترل و حفظ مي‌شود: همگرايي شار رطوبت و گرمايش بادرو (دياباتيك) در شمال ايران . در فصل باران‌هاي موسمي هند در تابستان قطار موجي از شمال شبه جزيره عربستان و درياي كاسپين تا دشت‌هاي هند-رود گنگ در امتداد دامنه‌هاي هيماليا و در شرق فلات تبت امتداد دارد. بررسي داده‌هاي چهار‌دهه اخير نشان مي‌دهد كه شار گرمايش بادرو (دياباتيك) (ميانگين فشار 50 تا 100 كيلو پاسكال) در درياي مازندران و مناطق اطراف كم مي‌شود. علاوه بر اين، فشار سطح دريا به ميزان 0.01 كيلوپاسكال در سال بر روي درياي مازندران افزايش يافته و يك مركز واگراي فشار بالا را در آنجا تشكيل مي‌دهد. مركز واگرا با يك روند گردشي آنتي‌سيكلوني (واچرخند: منطقه پرفشار دايره‌اي غيرمنظم كه در آن جهت حركت هوا مخالف جهت مراكز كم فشار است) با فشار 85 كيلوپاسكال بر فراز درياي مازندران قرار دارد. اين كاهش شار گرمايش بادرو، افزايش فشار سطحي را در اطراف مركز واگرا تعديل مي‌كند، و شارهاي رطوبتي را با فشار 93 كيلوپاسكال از درياي مازندران به سمت جنوب شرق و شرق آسيا منتقل مي‌كند. تغييرات فصلي در انتقال رطوبت به دليل جريان متقابل استوايي بر روي اقيانوس هند غربي و يك جت غربي سطح پايين از درياي عرب به خليج بنگال منجر به افزايش ناگهاني بارندگي در جنوب شرق آسيا مي‌شود. 

مونسون هند هميشه تحت اثر انتقال رطوبت اتمسفر از منابع اقيانوسي و خشكي است. اوج بارندگي موسمي در دوره‌اي اتفاق مي‌افتد كه همه منابع رطوبتي اقيانوسي و خشكي به ميزان قابل توجهي در بارش باران‌هاي موسمي نقش دارند . 
تغييرات اقليمي بادهاي موسمي هند را قوي‌تر و نامنظم‌تر مي‌كند . با مقايسه بيش از 30 مدل اقليمي از سراسر جهان، فصول باراني بسيار مرطوب‌تري را پيش‌بيني مي‌كند كه تقريباً از خرداد تا شهريور هر سال از دريا وارد مي‌شوند. هر درجه سانتيگراد گرم شدن احتمالاً بارش باران‌هاي موسمي را حدود پنج درصد افزايش مي‌دهد. گرمايش جهاني باعث افزايش بارندگي‌هاي موسمي در هند، حتي بيش از آنچه قبلاً تصور مي‌شدراافزايش مي‌دهد. اين موضوع بر ديناميسم بادهاي موسمي در قرن بيست و يكم مسلط است و اين احتمال را افزايش مي‌دهد كه محل توليد محصولات كليدي - از جمله برنج - در مراحل حياتي رشد به صورت باتلاق شوند. با افزايش گرمايش، باد‌هاي موسمي احتمالاً نامنظم‌تر مي‌شوند. هرج و مرج بيشتر در بارش باران‌هاي موسمي هند، سازگاري اقليمي را سخت‌تر مي‌كند. تغييرات چشمگير موسمي از اواسط قرن بيستم غالب شد كه تغييرات ناشي از انسان شروع به غلبه بر تغييرات طبيعي - معمولا بطئي -كرد. 
ابتدا آلودگي هوا از ذرات معلق در هوا - كه عمدتاً نور خورشيد را منعكس مي‌كنند  و گرمايش را كاهش مي‌دهند - باعث كاهش بارندگي‌هاي موسمي شد. اما از دهه 1980، اثرهاي گرمايش گازهاي گلخانه‌اي به تدريج مسلط شد و باعث شد كه فصول باراني قوي‌تر شود. ميانگين دماي سطح اين سياره در مقايسه با اواخر قرن نوزدهم به‌طور متوسط 1.1 درجه سانتيگراد افزايش يافته است و بيشتر اين گرم شدن در نيمه سده بيستم به بعد اتفاق افتاده است. توافقنامه پاريس در سال 2015، كشورهاي جهان را موظف مي‌كند كه به‌طور جمعي گرمايش جهاني را به ميزان «خيلي كمتر از » 2 درجه سانتيگراد و حتي 1.5 درجه سانتيگراد در صورت امكان -  محدود كنند، اگرچه تقريبا قطعي است كه اين هدف به سرعت از دسترس خارج مي‌شود.
سال 2021، پنج مورد از پرهزينه‌ترين رويدادهاي اقليمي شديد در جهان مربوط به باران‌هاي موسمي غيرمعمول آسيا بود. اثر تغيير اقليم بر همه بادهاي موسمي در دنيا يكسان نيست. مثلا تيمي از دانشمندان در پرينستون و اداره ملي اقيانوسي و جوي از يك مدل اقليمي با وضوح بالا استفاده كردند تا نشان دهند باران‌هاي تابستاني چشمگير در جنوب غربي ايالات متحده و شمال غربي مكزيك با كاهش قابل توجهي در مجموع بارندگي روبرو هستند.
توافق بر اين بود كه گرمايش جهاني باعث به تعويق انداختن بادهاي موسمي مي‌شود. حال محققان دريافتند كه بادهاي موسمي امريكاي شمالي به سادگي با تأخير همراه نيست، بلكه كل بارندگي با كاهش چشمگيري تا 40 درصد مواجه است!. 
باران‌هاي موسمي همچنين به رويدادهاي بارش شديد مرتبط است كه مي‌تواند باعث سيل ناگهاني و تلفات جاني شود. دانستن زمان شروع بادهاي موسمي و پيش‌بيني زمان وقوع رويدادهاي مهم مي‌تواند براي هشدارهاي اوليه و برنامه‌ريزي براي جلوگيري از خسارات جاني و مالي استفاده شود. اكنون در گرم‌ترين دوره 125000 سال اخير زندگي مي‌كنيم. ما مي‌دانيم كه چه چيزي پشت انتشار گازهاي گلخانه‌اي ناشي از سوزاندن سوخت‌هاي فسيلي مانند زغال سنگ، نفت و گاز، كه گرما را در جو ما افزايش مي‌دهداست. استفاده از اين سوخت‌ها به افزايش غلظت دي‌اكسيد كربن در جو به بالاترين سطح مشاهده شده در 2 ميليون سال كمك كرده‌اند. آژانس بين‌المللي انرژي تخمين مي‌زند كه انتشار دي‌اكسيد كربن از انرژي با 6 درصد افزايش در سال 2021 به 36.3 ميليارد تن رسيد كه بالاترين سطح در تاريخ است. اين ميزان انتشار بايد تا سال 2030 تقريباً به نصف كاهش يابند يعني طبق سند هيات بين‌الدول تغيير اقليم به حداقل 43 درصد كاهش تا پايان اين دهه نياز داريم. سپس جهان بايد ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي را تا سال 2050 به صفر كاهش دهد. اين بدان معناست كه گازهاي گلخانه‌اي را تا حد امكان كاهش دهيم و راه‌هايي براي بيرون كشيدن CO2 از جو پيدا كنيم تا آنچه باقي مي‌ماند را جبران كنيم.
 اين يك چالش بزرگ است شايد بزرگ‌ترين چالشي كه بشريت تاكنون با آن روبرو بوده است.