پزشك و مسائل امروز جامعه پزشكي
علي ربيعي
پزشكان و جامعه پزشكي به دلايل مختلفي همواره به عنوان يك گروه شغلي قابل توجه در جامعه مطرح هستند. به نحوي كه جامعه‌شناسان در نظرسنجي‌ها، اعتماد به اين گروه را به عنوان يك شاخص در ميان گروه‌هاي مرجع مورد ارزيابي قرار مي‌دهند.
شيوع كوويد - ۱۹ و همبسته تحريم و كرونا در ايران، منجر به توجه مضاعف و ديده شدن اهميت فعاليت‌هاي پزشكان، پرستاران و كادر بهداشت و درمان در مبارزه با اين همه‌گيري شد. با قوت گرفتن نظريه جهاني شدن بيماري‌ها و پيش‌بيني گسترش بيماري‌هاي همه‌گير، ضرورت تجديدنظر در سهم سلامت از توليد ناخالص ملي و نيز سياست‌هاي بهداشتي -درماني و تقويت نظام سلامت به طور كلي اجتناب ناپذير خواهد بود.
به بهانه روز پزشك، چند نكته را به بحث مي‌گذارم:
۱-اگر بخواهيم پزشكي جايگاه واقعي خود را بيابد و همچون يك خرده نظام در خدمت توسعه اجتماعي و اثرگذاري بيشتر بر زندگي مردم قرار بگيرد بايد عميقا كل‌نگر نظام سلامت را تحليل كنيم. بدين سان در تبييني از جامعه شناسي پزشكي اقتصاد پشكي و سياست‌هاي نظام سلامت جايگاه نظام سلامت بهتر خواهد شد. از سويي سلامت تنها مختص به مراقبت‌هاي بهداشتي و درماني نمي‌شود و مجموعه‌اي از عوامل ديگر در كنار رفتار انسان در محيط‌هاي فيزيكي، اجتماعي و اقتصادي از مهم‌ترين عوامل ارتقاي مقوله سلامت در جامعه هستند.
2- انگاره عمومي در مورد پزشكان عموما آنها را جزو گروه‌هاي ثروتمند طبقه‌بندي مي‌كند. مطالعات نشان مي‌دهد يك شكاف طبقاتي فاحش در درون ساختار نظام سلامت شكل گرفته است. در شكاف اول، فاصله گرفتن پزشكان حوزه درمان از حوزه بهداشت قابل توجه است. از مجموع اقتصاد بخش سلامت، سهم ناچيزي به بهداشت اختصاص مي‌يابد و اين خود زمينه‌ساز ناكارآمدي نظام سلامت شده و ناشي از هژموني پزشكان بخش درمان در سياستگذاري‌هاست.
۳- مطالعات حاكي از آن است عموم پزشكان كه دست‌كم 18 سال را به تحصيل، فراگيري مباحث و گذراندن طرح مي‌گذرانند وضعيت درآمدي قابل توجهي ندارند و حتي به علت فقر اقتصادي جامعه، بار مراجعات به اين قشر نيز كمتر شده است. اين امر به ويژه در خصوص پزشكان متعهدي كه صرفا در بيمارستان‌هاي دولتي انجام وظيفه مي‌كنند بيشتر قابل لمس است. در مقابل، پزشكان در برخي از تخصص‌ها، درآمدهاي كلان غيرمتعارف داشته و حتي از پزشكان كشورهاي توسعه يافته نيز درآمد بيشتري دارند. شواهد نشان مي‌دهد در حوزه‌هايي مانند زيبايي، از درآمدهاي سرشار برخوردارند. عدم تبعيت از تعرفه و دريافت‌هاي غيرمتعارف رواج داشته و برخي به هيچ عنوان از شيوه‌هاي دريافت شفاف مانند درگاه‌هاي بانكي استفاده نمي‌كنند. بنابراين، در نخستين گام به طور اجتناب ناپذير نيازمند سياستگذاري‌هاي مناسب براي كاستن از نابرابري‌هاي درون ساختاري هستيم. تداوم اين وضعيت به گونه‌اي خواهد بود كه دانشجويان مستعد از حضور در تخصص‌هاي كم‌درآمد اما مورد نياز جامعه اجتناب كنند. پيش‌بيني مي‌شود با ادامه اين روند، در ميان‌مدت با كمبود پزشكان متخصص روبرو خواهيم شد.
۴- شدت گرفتن مهاجرت پديده نويني در ميان پزشكان است كه برخي از علل زمينه‌ساز اين پديده در بالا شرح داده شد و اين امر به نوبه خود يكي از علل كمبود پزشكان متخصص در آينده خواهد بود.
۵- اين روزها بحث كنكور و اعمال سهميه‌ها در پذيرش دانشجويان پزشكي، دندانپزشكي و داروسازي يكي از دغدغه‌ها و مباحث روز است. با توجه به حساسيت‌هاي موجود اين رشته‌ها، دخالت‌هاي غيرعلمي و دستكاري‌هاي بدون محاسبه به ناعادلانه كردن امكان قرار گرفتن داوطلبان ذي‌حق در صندلي‌هاي دانشگاهي منجر مي‌شود.
پزشكي يك حرفه انساني است و لازم است به عنوان يك نظام اجتماعي كه كاركردهاي فراواني دارد، در نظر گرفته شود. پزشكي به عنوان يك حرفه انساني در خدمت توسعه است و پزشكان به مثابه كنشگران اين نظام، توسعه اجتماعي را رقم مي‌زنند. من معتقدم بايد بين انسان حرفه‌اي و حرفه انساني تفاوت و تمايز قايل شويم.
روز پزشك را پاس مي‌داريم و ياد پزشكاني كه در دوران كرونا، با تمام توان خود همچون پزشكان دوران دفاع مقدس، براي كاستن از درد و رنج مردم ايستادگي كردند و حتي جان باختند را گرامي مي‌داريم. فرصت را مغتنم شمرده يادي مي‌كنم از برخي نمادهاي جامعه پزشكي دكتر محمدرضا حكيم‌زاده لاهيجي، موسس كهريزك و آرسن ميناسيان، پيشران انسان دوستي و گسترش امر خير در استان گيلان دكتر محمد قريب بنيانگذار دانش نوين پزشكي كودكان در ايران و زنده ياد دكتر تقي نوربخش رييس پاكدست تأمين اجتماعي و انساني ساده‌زيست كه در راه خدمت به كارگران جان باخت.