اروپا و امريكا پاسخ ايران به متن پيشنهادي را غيرسازنده خواندند
مذاكرات در سربالايي تازه
تهران مي‌گويد آماده برگزاري نشست وزرا است
سارا معصومي
جمهوري اسلامي ايران شامگاه پنجشنبه پاسخ خود به متن ايالات متحده امريكا براي احياي برجام را به انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و هماهنگ‌كننده اين گفت‌وگوها تحويل داد. متني كه ناصر كنعاني سخنگوي وزارت خارجه آن را سازنده خواند اما نخستين واكنش نيمه‌رسمي مقام‌هاي امريكايي و اروپايي به آن به كلماتي چون نااميدكننده، غيرمنطقي و غيرسازنده خلاصه شد. اين دومين پاسخ ايران به متن اوليه ارايه شده توسط انريكه مورا براي احياي برجام بود كه تاكنون دوبار در تهران و يك بار در واشنگتن ويرايش شده و البته مقام‌هاي اروپايي نخستين پاسخ تهران را منطقي خوانده بودند.
ساعتي پس از تسليم پاسخ ايران به نماينده اتحاديه اروپا، يك مقام وزارت خارجه امريكا آن را «غيرسازنده» خواند «وِدانت پاتل» معاون سخنگوي وزارت خارجه امريكا با صدور بيانيه‌اي رسمي ادعا كرد: «ما در حال مطالعه و بررسي [نظرات ايران] هستيم و از طريق اتحاديه اروپا نيز پاسخ خواهيم داد، اما متاسفانه اين [پاسخ ايران] سازنده نبود». پايگاه خبري پولتيكو نيز در گزارشي پاسخ ايران به امريكا را يك «عقب‌گرد» خواند. پولتيكو در اين مطلب به نقل از يك ديپلمات اروپايي مي‌نويسد كه اروپا هم با ارزيابي منفي امريكا از پاسخ تهران موافق است و جواب ارسال‌شده از سوي ايران «منفي و غيرمنطقي» است. اين رسانه همچنين به نقل از يك ديپلمات اروپايي ديگر نيز نوشته كه «پاسخ ايران اصلا خوب به نظر نمي‌رسد.» لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استريت‌ژورنال در بروكسل در حساب توييتري خود به نقل از يك ديپلمات اروپايي نوشت: در زماني كه مي‌توانستيم اين پرونده را ببنديم، قطعا پاسخي غيرمنطقي دريافت كرديم. علي واعظ، مدير بخش ايران، گروه بين‌المللي بحران كه ارتباط نزديكي با هيات مذاكره‌كننده امريكايي دارد نيز در صفحه توييتر خود با ابراز تاسف از پاسخ ايران نوشت كه با اين پاسخ ايران، فرصت صادرات نفت ايران به اروپا در زمستان امسال هم از دست رفت. صبح جمعه يك منبع آگاه به مذاكرات درباره پاسخ تهران به متن پيشنهادي امريكا به اعتمادآنلاين گفت: در اين پاسخ به صراحت اعلام شده كه اگر معدود نظرات مطرح‌شده از سوي ايران تامين شود، تهران آماده برگزاري نشست وزرا براي اعلام توافق نهايي احياي برجام در هفته پيش‌رو خواهد بود.
به گزارش «اعتماد» نگاهي به مجموع اظهارنظرهاي مقام‌هاي اروپايي و امريكايي در چند روز پيش از تسليم پاسخ تهران نشان مي‌دهد كه طرف مقابل انتظار پاسخي را از جانب تهران داشته كه به جمع‌بندي و اعلام توافق نهايي منتهي شود اما به نظر مي‌رسد كه پاسخ تهران اين انتظار طرف مقابل را اجابت نكرده است.
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا روز چهارشنبه در اظهاراتي خوش‌بينانه ابراز اميدواري كرد «طي چند روز آينده» در مذاكرات وين توافق حاصل شود. بورل در اين باره گفته بود: «مي‌دانيد بيش از سه هفته است كه من به عنوان تسهيل‌كننده اتحاديه اروپا يك متن پيش‌نويس را براي جمع‌بندي گفت‌وگوهاي وين پيشنهاد داده‌ام. از همه هيات‌ها بازخورد گرفته‌ام. از ايران و امريكا نظرات‌شان را دريافت كرده‌ام كه هر دو را معقول دانستم. براي من روشن است كه زمينه‌هاي مشترك ميان طرف‌ها وجود دارد و ما مي‌توانيم به توافقي برسيم كه نگراني‌هاي همه را در نظر مي‌گيرد و اميدوار هستم كه طي روزهاي آينده با توجه به اين نظرات منطقي كه هر دو طرف - هم ايران و هم امريكا- به من ارايه كرده‌اند ما اين وضعيت مثبت را از دست نخواهيم داد و توافق را جمع‌بندي خواهيم كرد.
جان كربي، هماهنگ‌كننده ارتباطات استراتژيك در شوراي امنيت ملي كاخ سفيد هم روز چهارشنبه گفت كه واشنگتن هنوز براي رسيدن به توافق در مذاكرات رفع تحريم‌هاي وين اميدوار است. مهم‌ترين موضع‌گيري به امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه اختصاص داشت كه روز پنجشنبه و ساعاتي پيش از ارسال پاسخ تهران به وين ابراز اميدواري كرد كه طي روزهاي آتي، توافقي با ايران بر سر احياي برجام حاصل شود.
گره همچنان كور اختلاف ايران با آژانس
هرچند متن پاسخ تهران به ايالات متحده كه با واسطه اتحاديه اروپا ارسال شده منتشر نشده اما گمانه‌زني درباره محتواي آن به خصوص در بخش‌هايي كه طرف غربي آن را ناراضي‌كننده خوانده آغاز شده است. از مجموع سخنان ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور، محمد اسلامي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران و حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه در چند روز منتهي به ارسال پاسخ ايران اينگونه برمي‌آيد كه ايران بر بسته شدن پرونده اختلاف‌هاي پادماني با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اصرار دارد و به نظر مي‌رسد كه اين‌بار در متن پاسخ جديد به اتحاديه اروپا اين درخواست را رسما مكتوب هم كرده است. در اين مقوله طرف ايراني معتقد است كه سازوكار تعريف‌شده ميان سازمان انرژي اتمي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بايد به موازات مذاكرات احياي برجام پيش رفته و پرونده همزمان با اعلام خبر احياي برجام مختومه شود چرا كه باز ماندن اين پرونده اختلافي مي‌تواند بر بهره‌برداري ايران از بندهاي درج‌شده در متن برجام به منظور عادي‌سازي فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در يك بازه زماني مشخص و دريافت نتيجه‌گيري گسترده‌تر درباره صلح‌آميز بودن اين برنامه اختلال ايجاد كند. برخي از رسانه‌هاي غربي مانند پوليتيكو و وال استريت ژورنال پيش از اين ادعا كرده بودند كه مساله حل اختلاف‌هاي پادماني ايران با آژانس در متن پاسخ اول تهران به پيشنهاد انريكه مورا وجود نداشته و آن را به عقب‌نشيني تهران از اين مطالبه تعبير كرده بودند. تعبيري كه رييس‌جمهور و وزير خارجه آن را در موضع‌گيري‌هاي چند روز اخير به صراحت رد كردند. مساله اختلاف‌هاي پادماني ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به دستاويزي براي مخالفت تندروهاي اسراييلي و امريكايي با احياي برجام تبديل شده است. در همين راستا، گروهي از قانونگذاران مجلس نمايندگان امريكا درباره ادعاهاي پادماني مطرح‌شده عليه ايران به رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نامه نوشتند. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، اين نامه به ابتكار «كلاوديا تني»، عضو جمهوري‌خواه مجلس نمايندگان امريكا تهيه شده و به امضاي پنج نماينده جمهوري‌خواه ديگر كنگره رسيده است. قانونگذاران امريكايي در اين نامه مدعي شده‌اند رافائل گروسي ممكن است از سوي دولت جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا و طرف‌هاي ديگر براي مختومه اعلام كردن ادعاهاي پادماني درباره ايران تحت فشار قرار بگيرد. تني در اين نامه مدعي شده است: «جو بايدن با عجله نابجا و غيرمسوولانه‌اش براي بازگشتن به توافق هسته‌اي شكست‌‌خورده با ايران مايل است امنيت ملي ما و اعتبار كل معماري منع اشاعه هسته‌اي را به مخاطره بيندازد. مايلم رافائل گروسي بداند به‌رغم فشاري كه ايشان ممكن است از سوي دولت بايدن و ديگران براي توقف زودهنگام تحقيقاتش با آن مواجه شود اعضاي كنگره از ماموريت او حمايت مي‌كنند.»
ايران نگران ماندگاري توافق است
رضا نصري، حقوقدان و كارشناس سياست خارجي در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه چرا حل‌وفصل اين پرونده براي تهران تا اين اندازه مهم است مي‌گويد: «حساسيت ايران بيش از هرچيز به بي‌اعتمادي ايران نسبت به صلابت و بيطرفي آژانس بازمي‌گردد. مشخصا سه تجربه تاريخي نيز اين بي‌اعتمادي را به وجود و تشديد كرده است. يكي اينكه شوراي حكام آژانس در سال ۲۰۰۶ ميلادي پرونده ايران را به صورت غيرقانوني و كاملا غيرضروري به شوراي امنيت سازمان ملل ارجاع داد و پرونده هسته‌اي را به يك بحران بين‌المللي بزرگ براي ايران تبديل كرد. دوم اينكه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي متعاقبا بسياري از ارزيابي‌ها و گزارشات خود عليه ايران را بر مبناي اطلاعاتي تنظيم و تدوين كرد كه از جانب سرويس‌هاي امنيتي يك بازيگر متخاصم (اسراييل) به آن ارايه شده بود، حال اينكه اصل احتياط و بيطرفي ايجاب مي‌كرد برنامه هسته‌اي ايران را صرفا بر اساس اطلاعاتي ارزيابي كند كه «بازرسان بيطرف» گردآوردي كرده‌اند. سوم اينكه آژانس در برابر خرابكاري‌‌ها و حملات تروريستي عليه تاسيسات هسته‌اي ايران - كه مستعد ايجاد فجايع انساني قابل ملاحظه‌اي بودند - برخلاف رسالت خود همواره جانب انفعال را پيش گرفت. در نتيجه، امروز ايران مي‌خواهد اطمينان حاصل كند موضوعات پادماني به مستمسكي براي تداوم فشار‌هاي سياسي و اقتصادي تبديل نخواهد شد. به عبارت ديگر، شايد بتوان گفت از ديد ايران موضوعات پادماني بيش از هر چيز در زيرمجموعه «تضمين‌‌هاي ماندگاري» قرارداد، تعريف مي‌شود تا موضوعات فني.
هراس اروپا از واكنش‌ها به يك توافق سياسي
رضا نصري در پاسخ به اين سوال كه چرا طرف غربي حصول توافق را با مخالفت با حل مساله اختلاف پادماني به موازات مذاكرات احياي برجام به تعويق مي‌اندازد، به «اعتماد» گفت: طرف مقابل هم نمي‌تواند به آساني از موضوع اختلافات پادماني چشم‌پوشي كند چرا كه به‌شدت اسير ايران‌هراسي‌هايي شده كه خود در سال‌هاي اخير به آن دامن زده است. در واقع، پس از اينكه دولت‌هاي امريكايي و اروپايي سال‌ها افكار عمومي را به غلط از انگيره‌هاي نظامي و «سلاح هسته‌اي» ادعايي ايران ترسانده‌اند، براي‌شان دشوار است به همان افكار عمومي - و به مخالفان برجام در پايتخت‌هاي‌شان - اين‌بار بگويند قرار است آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به خاطر يك توافق سياسي از ادامه آنچه مخالفان «وظايف فني» آژانس مي‌خوانند صرف‌نظر كند.
طولاني شدن مذاكرات؛ خواسته
كدام طرف است؟
پوليتيكو در گزارشي درباره پاسخ تهران به متن امريكا نوشت: مشخص نيست كه با توجه به وضعيت پيش آمده دو طرف تا چه زماني مشتاق به ادامه مذاكره هستند چرا كه نه ايران و نه امريكا هيچ‌كدام مايل به كنار گذاشتن ديپلماسي نيستند. مساله احياي برجام هم در ايران و هم در ايالات متحده به يك امر مهم سياسي تبديل شده است. در ايران برجام مورد مخالفت محافظه‌كاران است و در امريكا هم قانونگذاران امريكايي در اقدامي فراحزبي در نامه به جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا نسبت به احياي برجام ابراز نگراني كرده‌اند. به گزارش «اعتماد»، در نامه مورد اشاره پوليتيكو تعداد نمايندگان دموكرات از جمهوري‌خواه بيشتر است كه اين نشان‌دهنده سختي كار كاخ سفيد در پيشبرد پروژه احياي برجام در كنگره است. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، 34 نماينده حزب دموكرات و ۱۶ نماينده حزب جمهوري‌خواه در اين نامه از جو بايدن خواسته‌اند متن كامل هرگونه پيشنهاد مطرح‌شده براي بازگشت امريكا به توافق هسته‌اي در اختيار كنگره قرار داده شود. اين قانونگذاران از دولت بايدن خواسته‌اند تمامي توافقات جانبي نيز در اختيار كنگره قرار داده شده و دولت قبل از ورود به برجام با نهاد قانونگذار درباره بازگشت به توافق مشورت كند. قانونگذاران در اين نامه با تكرار ادعاهاي بي‌پايه و اساس درباره ايران نوشته‌اند: «ما عميقا درباره چندين بند كه ممكن است در متن نهايي توافق با اصلي‌ترين دولت حامي تروريسم گنجانده شود نگران هستيم.» نمايندگان كنگره امريكا مدعي شده‌اند ايران در نتيجه به دست آوردن حدود ۱ تريليون دلار در نتيجه رفع تحريم‌ها طي يك دهه آينده خطر مفرطي عليه امريكايي‌ها در داخل يا خارج از مرزهاي اين كشور خواهد بود. در بخش ديگري از اين نامه آمده است: «اضافه بر اين، گزارش شده است كه ذيل توافق پيشنهادي، روسيه بدون هيچ مكانيسم نظارتي از سوي ايالات متحده يا شركاي اروپايي ناظر غيررسمي پايبندي [ايران به توافق] و نگهدارنده اورانيوم غني‌شده ايران خواهد بود. ما از شما مي‌خواهيم قبل از تقديم متن كامل توافق و تمامي توافقات جانبي به كنگره وارد توافق نشويد.»
پوليتيكو در بخش ديگري از اين گزارش به احتمال تاخير در مذاكرات احياي برجام تا پس از انتخابات ميان دوره‌اي كنگره امريكا اشاره كرده و مي‌نويسد: توافق احياي برجام در صورت حصول احتمالا بايد در كنگره بررسي شود. اما با توجه به نزديك بودن زمان انتخابات ميان‌دوره‌اي كنگره (۱۷ آبان)، بسياري از دموكرات‌ها ممكن است حاضر نباشند درگير بحث و بررسي درمورد توافق ايران شوند. باتوجه به فاصله موجود تا انتخابات، احتمال دارد كه مذاكرات تا بعد از پايان انتخابات در نوامبر متوقف شود.
همزمان در ايران نيز برخي رسانه‌ها مانند كيهان از ايده به تعويق افتادن توافق سخن مي‌گويند. به عنوان روزنامه كيهان در شماره روز پنجشنبه خود در ياداشتي با عنوان «تابستان روشن ايران تا زمستان تاريك اروپا» كه گزارش يورونيوز نيز به آن اشاره شده نوشت: «در حال حاضر به‌واسطه در پيش رو بودن زمستان سخت در اروپا و بحران انرژي در امريكا (كه البته خود اين دولت‌ها به جهت زياده‌خواهي، مسبب آن هستند) و به دلايل متعدد ديگر، ايران در مذاكرات دست برتر را دارد. به عبارت ديگر، هرچه دست امريكا و تروييكاي اروپا خالي است، دست ايران پُر است. نشان به آن نشان كه اروپا دست به دامان ايران شده تا هرطور شده از باتلاق جنگ اوكراين و بحران ناشي از آن رهايي يابد.» رضا نصري در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه آيا تهران به تاخير افتادن توافق را در راستاي منافع خود مي‌داند، مي‌گويد: گمان نمي‌كنم تهران سودي در به تاخير انداختن توافق ببيند. در مورد موضوع سوخت‌رساني به اروپا، اگر قرار باشد مشكل تحريم ايران حل شود تا بتواند براي زمستان امسال بخشي از سوخت اروپا را تامين كند، زمان حل مشكل همين الان است و تاخير بيش از حد اين فرصت را از ايران سلب خواهد كرد. در واقع، اگر بيش از اين وقت تلف شود، اولا اروپا تدابير جايگزيني براي تطبيق مصرف خود با ميزان عرضه سوخت خواهد انديشيد و ثانيا فرصت كافي براي زمينه‌چيني و ايجاد زيرساخت‌هاي لازم براي فروش و رساندن سوخت از ايران به اروپا باقي نخواهد ماند. در نتيجه، دست‌كم از اين زاويه، سودي در تاخير توافق قابل تصور نيست. در مورد انتخابات ميان‌دوره‌اي كنگره نيز حقيقت اين است كه با اتلاف وقت نه تنها شرايط براي ايران مساعدتر نخواهد شد، بلكه با گذر زمان مخالفان برجام و لابي‌هاي متخاصم هم فرصت بهره‌برداري بيشتري از فضاي هيجاني انتخابات براي تشديد «توافق‌هراسي» خواهند داشت و هم مجال بيشتري براي ايجاد موانع جديد حقوقي خواهند يافت. حال اينكه اگر توافق پيش از انتخابات كنگره منعقد شود، تلاش‌هاي آنها بيشتر ماهيت سلبي خواهد داشت و نه ايجابي. به گزارش «اعتماد»، در حالي كه واكنش اوليه امريكا و اروپا به پاسخ تهران فضاي مذاكرات را براي چندمين بار در يك سال و نيم اخير مبهم كرده است و به نظر مي‌رسد كه دو طرف دوباره بايد براي خروج از بن بست احتمالي تلاش كنند اما براي سخن گفتن از شكست مذاكرات هم زود است. بايد ديد پاسخ رسمي طرف مقابل به تهران چيست و در اين ميان اروپا به عنوان ميانجي چه موضعي اتخاد خواهد كرد.
رضا نصري، حقوقدان و كارشناس سياست خارجي:
گمان نمي‌كنم تهران سودي در به تاخير انداختن توافق ببيند. در مورد موضوع سوخت‌رساني به اروپا، اگر قرار باشد مشكل تحريم ايران حل شود تا بتواند براي زمستان امسال بخشي از سوخت اروپا را تامين كند، زمان حل مشكل همين الان است و تاخير بيش از حد اين فرصت را از ايران سلب خواهد كرد. در واقع، اگر بيش از اين وقت تلف شود، اولا اروپا تدابير جايگزيني براي تطبيق مصرف خود با ميزان عرضه سوخت خواهد انديشيد و ثانيا فرصت كافي براي زمينه‌چيني و ايجاد زيرساخت‌هاي لازم براي فروش و رساندن سوخت از ايران به اروپا باقي نخواهد ماند. در نتيجه، دست‌كم از اين زاويه، سودي در تاخير توافق قابل تصور نيست