«اعتماد» در گزارش ميداني و گفت‌وگو با كارشناسان ريشه‌هاي بحران در سفر به عراق را بررسي مي‌كند
سمفوني ناهماهنگي
نماينده گرگان: دولت بايد پاسخگوي سوءمديريت‌هايش در مراسم راهپيمايي اربعين باشد
مهدي بيك‌اوغلي | ريشه مشكلاتي كه امسال در جريان سرويس‌دهي به ايرانيان متقاضي سفر به عراق رخ داد، چه مواردي است و چرا از قبل پيش‌بيني‌هاي لازم براي جلوگيري از وقوع آنها ترتيب داده نشد؟ آيا ريشه مشكلات مديريتي است يا اشكال در شكل اطلاع‌رساني است؟ آيا سوداگري‌ها باعث ايجاد يك چنين شرايطي شده يا اينكه ريشه مشكلات را بايد در مجموعه‌اي از تمام اين موارد ذكر شده دانست. اين پرسش‌ها و پرسش‌هاي ديگري از اين دست، طي روزهاي اخير و بعد از بروز مشكلات عديده در مسير سفر به عراق در ذهن بسياري از ايرانيان مطرح شده است. بسياري در ايران مي‌خواهند بدانند به‌رغم اينكه راهپيمايي اربعين از سابقه‌اي حداقل 7ساله برخوردار است، چرا امسال يك چنين مشكلاتي در اين حجم و وسعت ظهور پيدا كرده است؟ اهميت پاسخگويي به اين پرسش‌ها زماني برجسته مي‌شود كه بدانيم ريشه‌يابي درست موضوع در وهله نخست تصويري از نظام تصميم‌سازي‌هاي اجرايي، مديريتي و راهبردي دولت را نمايان مي‌كند و در مرحله بعد به متوليان و مديران اجرايي، انتظامي، امنيتي و... كمك مي‌كند تا با چشماني بازتر و تصميماتي معقول‌تر، بستر لازم براي يك چنين سفر مهمي را تدارك ببينند.
پرده نخست: زماني براي اطلاع‌رساني هيجاني- افلاطون در عبارتي جاودانه مي‌گويد: «آن‌كس كه روايت مي‌كند، حكومت نيز مي‌كند.» واقعيتي كه جايگاه رسانه، اطلاع‌رساني و روايت در اعمال مديريت‌هاي سطح بالا و حكمراني مطلوب را نمايان مي‌كند. ويژگي مهمي كه به رسانه‌ها كمك مي‌كند از طريق تحليل و ارزيابي‌هاي تخصصي، مشكلات را قبل از وقوع شناسايي و در خصوص آنها هشدار دهند. اما بررسي نحوه اطلاع‌رساني صدا و سيما در روزهاي منتهي به ظهور بحران در 18شهريورماه گوياي آن است كه اين رسانه نه‌تنها موفق به پيش‌بيني مشكلات نشد، بلكه با پخش برنامه‌هاي هيجاني، تشويقي و احساسي نقش برجسته‌اي در ايجاد مشكلات ايفا كرد. اخباري چون، «پرداخت وام قرض‌الحسنه ۵ ميليون توماني»، «ارايه خدمات اينترنت رايگان»، «صدور فوري برگ گذر ويژه اربعين»، «ارايه خدمات پزشكي و دندانپزشكي رايگان»، «صدور آني گذرنامه براي زايران »، «توزيع ده‌ها ميليون بطري آب و غذاي گرم»، «كمك به اعزام هزاران زاير از مناطق محروم»، «ابلاغ ۵ دستور بانك مركزي در تسهيل پرداخت ارز اربعين به متقاضيان»، «لغو عوارض آزادراهي»، «راه‌اندازي موكب ويژه زنان براي اولين‌بار» «طبخ و توزيع 4ميليون پرس غذا در هر وعده غذايي از سوي موكب‌هاي ايراني»...
«ديدار وزير كشور با مقامات عراقي براي تسهيل در تردد زايرين»، «نخست‌وزير عراق ميزبان وزير كشور و هيات همراهش شد»، «معاون اول رييس‌جمهور با نخست‌وزير عراق مذاكره كرد»، «مخبر براي بازديد به مرز مهران رفت» و... مدام در صدا و سيما، زيرنويس شبكه خبر و ساير رسانه‌هاي اصولگرا نشر و بازنشر مي‌شدند. اما با وقوع نشانه بحران، ناگهان ورق برگشت و صداوسيما و رسانه‌هاي همسو به سرعت برق و باد شمايل يك رسانه منتقد و پرسشگر را به خود گرفتند. انگار نه انگار كه بخش مهمي از اين مشكلات برآمده از نظام اطلاع‌رساني معيوب همين رسانه‌ها بوده است. به اعتقاد بسياري از تحليلگران حوزه ارتباطات از جمله صديقه ببران رسانه ملي مي‌بايست قبل از وقوع بحران، نسبت به خطرات احتمالي پيش رو هشدار مي‌داد. اما نه‌تنها يك چنين نقشي را ايفا نكرد بلكه به عنوان نهادي كه رفتارهاي هيجاني را ترويج و تشويق مي‌كند بر شدت ازدحام، فشار و بحران افزود.
پرده دوم: من انتقاد مي‌كنم پس هستم- يكي ديگر از ريشه‌هاي وقوع بحران اخير، بدون ترديد به نظام تصميم‌سازي‌هاي اجرايي دولت بازمي‌گردد. با نزديك شدن به موعد رسمي راهپيمايي اربعين، زمزمه‌هايي از سوي مديران اجرايي شنيده شد كه «اين دولت برخلاف دولت قبلي، محدوديتي براي حضور متقاضيان سفر به عراق ايجاد نخواهد كرد.» بر اساس اعلام محمدتقي نقدعلي نماينده اصفهان در مجلس، «متقاضيان اين سفر از 3ميليون و 400هزار نفر در سال 98 به بيش از 7ميليون نفر در سال 1401 رسيده است.» در واكنش به اين انتقادات، مسوولان اجرايي، همه مشكلات را شيوه مديريت عراق فرافكني مي‌كردند تا به زعم خود فشار را كم كنند. در همين خصوص، سعيد خسروشاهي يكي از فعالان رسانه‌اي كشور كه از نزديك و به صورت ميداني در مرز مهران حاضر بود نوشت: «از صبح امروز (جمعه ۱۸ شهريور) در مسير مهران به معناي واقعي كلمه گير كرده‌ايم. در گرماي ۴۵ درجه حتي آب براي خوردن هم پيدا نمي‌شود! هيچ مديري از ستاد اربعين هم در صحنه نيست! زايران در وضعيت اسفناكي به حال خود رها شده‌اند! اين همه سوءمديريت نوبر است! همه‌چيز تقصير عراق نيست!»
پرده سوم: دولت بايد پاسخگوي سوءمديريت‌ها باشد - در شرايطي كه براساس اعلام مسوولان، قرار بود هر متقاضي سفر، ابتدا در سامانه سماح ثبت‌نام كند بعد عازم سفر شود، اما واقعيات ميداني گوياي آن است كه بيش از نيمي از متقاضيان بدون ثبت‌نام در اين سامانه راهي سفر شده‌اند. مشكلاتي كه باعث انتقاد بسياري از نمايندگان نيز شد. رمضانعلي سنگدويني؛ نماينده گرگان و آق‌قلا در مجلس يكي از نمايندگاني است كه نقش دولت و دستگاه‌هاي دولتي در بروز اين بحران را برجسته ارزيابي كرده و مي‌گويد: «با توجه به اينكه مردم ۲ سال به دليل شيوع ويروس كرونا، منتظر بودند تا در پياده‌روي اربعين شركت كنند دولت بايد اين پيش‌بيني را داشت كه احتمال حضور گسترده مردم وجود دارد پس بايد شرايط و زيرساخت‌هاي لازم را فراهم مي‌كرد. مردم حتي در جابه‌جايي بين شهرهاي ديگر در داخل هم با مشكل مواجه شدند چون اتوبوس‌ها براي زوار اربعين به سمت مرزهاي غربي رفتند. وزارت امور خارجه بايد جدي‌تر موضوع را پيگيري مي‌كرد و اگر عراق توانايي و ظرفيت‌هاي لازم را نداشت بايد اطلاع مي‌داد. به‌طور مثال مسوولان عراقي بايد اعلام مي‌كردند كه ظرفيت پذيرايي از ۱۰ هزار زاير را دارند و ايران نيز برنامه‌هاي خود را بر اين اساس پيش مي‌برد؛ نه اينكه هموطنان ما در آنجا سرگردان شوند و حتي شاهد جان باختن چند نفر از زوار باشيم.» اين نماينده در پايان با اشاره به نقش دولت در بروز اين بحران خاطرنشان كرد: «مسوولان مربوطه اعم از وزرا بايد پاسخگوي اين مديريت نادرست باشند و نمايندگان مجلس نيز اين موضوع را پيگيري خواهند كرد.»