عراق پس از ۱۳ ماه بلاتكليفي
با راي اعتماد پارلمان
به كابينه محمد شياع السوداني
صاحب دولت شد
پايان سرگرداني بدون صدر
شهاب شهسواري
سيزده ماه بعد از برگزاري انتخابات سراسري در عراق، عاقبت نيروهاي سياسي در اين كشور توانستند براي تشكيل يك دولت جديد به توافق برسند. روز پنجشنبه، پارلمان عراق در جلسه‌اي با حضور ۲۵۳ نماينده از ۳۲۹ نماينده پارلمان، به برنامه نخست‌وزير جديد، محمد شياع السوداني و وزراي كابينه او راي اعتماد داد. انتخاب دولت جديد بعد از ۱۳ ماه سردرگمي سياسي در عراق، با استقبال سياستمداران داخلي و قدرت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي مواجه شده است. در اين ميان غيبت مقتدي صدر از فرآيند سياسي عراق كاملا آشكار است. جريان صدر در كابينه سوداني هيچ نماينده‌اي ندارد و مقتدي صدر هم به تشكيل اين دولت واكنشي نشان نداده است. همه نيروهاي سياسي موثر در عراق، به جز مقتدي صدر، از انتخاب دولت جديد استقبال كرده‌اند و خواهان تسريع در اجراي برنامه‌هاي اين دولت به ويژه مبارزه با فساد و بازسازي كشور شده‌اند. اعضاي چارچوب هماهنگي احزاب شيعي از آغاز به كار دولت جديد استقبال كرده‌اند و اظهار اميدواري كرده‌اند كه اين دولت در اجراي برنامه‌هاي خود موفق باشد. در خارج نيز جمهوري اسلامي ايران، عربستان سعودي و ايالات متحده امريكا، از تشكيل دولت جديد استقبال كرده‌اند.
در دولت جديد عراق، فواد حسين از حزب دموكرات كردستان عراق، در مقام وزير خارجه ابقا شده است. به نظر مي‌رسد كه ابقاي فواد حسين، باعث رضايت حزب حاكم در اقليم كردستان عراق باشد. نيچروان بارزاني، رييس اقليم كردستان عراق در پيام تبريك خود به نخست‌وزير عراق، تاكيد كرده است كه اقليم كردستان عراق آماده حل و فصل كليه مسائل باقي‌مانده ميان اربيل و بغداد از طريق گفت‌وگو و در چارچوب قانون اساسي عراق است.
محمد صالح صدقيان، تحليلگر مسائل عراق به «اعتماد» مي‌گويد: ««همه طيف‌هاي سياسي عراق يك گام مثبتي برداشته‌اند. انتخاب رييس‌جمهور، نخست‌وزير و كابينه يك قدم خيلي بزرگ در اين برهه زمان از حيات سياسي عراق است.» صدقيان تاكيد مي‌كند: «من فكر مي‌كنم مهم‌ترين چيزي كه ما ديديم دور شدن صدري‌ها از كابينه است. به اين نكته هم مي‌توان مثبت نگاه كرد و هم منفي. نگاه منفي اين است كه در اين دولت همه قشرها، احزاب و جناح‌هاي سياسي و به خصوص جريان صدر حضور ندارند. اما نگاه مثبت اين است كه اين دولت يك انسجام نسبي دارد. آن جنجالي كه جريان صدر بعد از انتخابات صدر درست كرد، الان پايان يافته و به يك حالت ثبات در اين دولت رسيده است. سني‌ها و كردها نسبت به اين دولت اعتراض ندارند. خيلي اميدهاي زيادي براي موفقيت اين دولت در رويارويي با مشكلات اقتصادي، سياسي و امنيتي است. من نسبت به اين دولت و آينده اين دولت در عراق خوشبين هستم.»
غيبت صدر
دولت جديد در عراق در حالي تشكيل مي‌شود كه مقتدي صدر و جريان تحت رهبري او كاملا از فرآيند سياسي عراق غايب هستند. مقتدي صدر كه از زمان انتخابات مهر ماه سال گذشته و كسب ۷۳ كرسي در پارلمان درصدد تشكيل يك دولت اكثريت ملي بود تا ابتداي تابستان در اين مسير توفيقي كسب نكرد. او بعد از شكست در تشكيل دولت به تمامي نمايندگان جريان خود دستور داد تا از كرسي نمايندگي استعفا دهند. كناره‌گيري نمايندگان صدر با اين هدف بود كه مسير براي برگزاري انتخابات زودهنگام هموار شود، اما نمايندگان ديگر جريان‌هاي سياسي در اين مسير با صدر همراهي نكردند. پس از فراز و فرودهاي بسيار و تلاش‌هاي حاميان صدر براي مانع‌تراشي در مقابل فرآيند سياسي عراق، عاقبت دولت جديد توسط چارچوب هماهنگي احزاب شيعي و بدون مشاركت صدر تشكيل شد.
راعد المالكي، نماينده مستقل پارلمان عراق معتقد است كه مقتدي صدر قبل از هر واكنشي به عملكرد دولت جديد، منتظر واكنش افكار عمومي خواهد ماند. اين نماينده پارلمان عراق به واشنگتن پست مي‌گويد: «من انتظار دارم كه در صورت عدم توفيق دولت در اجراي وعده‌هايش شاهد آغاز اعتراضات خياباني باشيم. ... اين كابينه بايد با چالش‌هاي بسيار بزرگي ازجمله اصلاحات، مبارزه با فساد، تغييرات آب و هوايي و بيكاري مواجه شود و كار سختي در پيش دارد.»
محمد صالح صدقيان معتقد است كه جريان صدر با چنان شكست‌هايي مواجه شده است كه تا مدت‌ها توانايي كمر راست كردن نخواهد داشت و فعلا صدر از صحنه سياسي عراق غايب خواهد ماند. صدقيان به «اعتماد» مي‌گويد: «مقتدي صدر چندين مشكل دارد. او نتوانسته است اهدافي را كه دنبالش بود محقق كند و ضربه سياسي قدرتمندي خورده است. پنج ضربه اساسي در طول يك سال گذشته به جريان صدر وارد شد. نخست اينكه اين جريان نتوانست دولت تشكيل دهد، دوم اينكه در حالي كه بيشترين كرسي‌هاي پارلمان را دراختيار داشت و مي‌توانست نقش تعيين‌كننده‌اي در سياست عراق داشته باشد، همه نمايندگانش به دستور مقتدي صدر استعفا دادند و ديگر هيچ كرسي در پارلمان ندارند. سومين ضربه به وجهه و حيثيت جريان صدر اشغال پارلمان بود. چهارمين شكست او اين بود كه تلاش كرد با حمله نظامي به منطقه خضرا جلوي فرآيند سياسي را بگيرد و شكست خورد. پنجمين شكست هم فتواي آيت‌الله سيد كاظم حائري به عنوان مرجع ديني جريان صدر بعد از شهادت پدر مقتدي صدر، محمد صادق صدر بود.» وي تاكيد مي‌كند: «اينها پنج شكست مفتضحانه براي مقتدي صدر در طول ماه‌هاي گذشته بود. الان من بعيد مي‌دانم كه دوباره به سرعت بتواند به سياست برگردد و تصميم او براي كناره‌گيري از سياست عراق بسيار عاقلانه بود. شكست‌هاي صدر به قدري سنگين بود كه بعيد است تا پنج سال آينده او بتواند شكست‌ها را جبران كند. حداقل در ۱۲ ماه آينده انتظار نمي‌رود صدر عكس‌العملي از خود نشان دهد.»
پيروزي نوري مالكي
به اعتقاد بسياري از تحليلگران بزرگ‌ترين پيروز در تشكيل دولت جديد عراق، نوري مالكي، نخست‌وزير پيشين اين كشور بود. درحالي كه مقتدي صدر از زمان كناره‌گيري نمايندگانش از پارلمان يكي از اهداف اصلي خود را جلوگيري از اعمال نفوذ نوري مالكي، رهبر جريان دولت قانون، قرار داده بود، اما به نظر مي‌رسد كه مالكي توانسته اراده خود را اعمال كند و با استفاده از اشتباه‌هاي مقتدي صدر، صحنه سياسي عراق را به گونه‌اي مديريت كند كه ۸ سال بعد از كناره‌گيري از مقام نخست‌وزيري، به تمام خواسته‌هاي سياسي خود در دولت جديد برسد. محمد صالح صدقيان مي‌گويد: «قطعا تشكيل اين دولت يك موفقيت براي نوري مالكي بود. من اعتقاد دارم كه نوري مالكي نه به عنوان يك بازيگر سياسي بلكه به عنوان يك رهبر سياسي توانست با حكمت و تدبير ،پارلمان را در 6 ماهه منتهي به آغاز به كار دولت جديد مديريت كند. او توانست با همكاري قيس خزعلي، هادي عامري، عمار حكيم و بقيه احزاب شيعي در عراق در قدرت سهيم شود و توانست يك دولت تشكيل دهد. اين يك اقدام بسيار مهم بود. من تصور مي‌كنم نوري مالكي يك شخصيت واقع‌گرا است و از طريق اين واقع‌گرايي توانست به يك نتيجه مثبت برسد.»
نوري مالكي در پيامي به مناسبت تشكيل دولت جديد عراق، ضمن تبريك به محمد شياع السوداني، تاكيد كرد: «ما اميدواريم كه شما به سرعت امنيت و ثبات را در سراسر كشور برقرار كرده و با كساني كه قانون را زير پا مي‌گذارند مقابله كنيد و از امنيت شهروندان در برابر سلطه تروريسم و گروهك‌ها حمايت كنيد. ما به همكاري با بقيه شركا و گروه‌هاي ملي كه در تشكيل دولت سهيم بودند براي بازگرداندن قدرت به دولت و برآورده كردن خواسته‌هاي ملت عراق ادامه مي‌دهيم.»
برنامه‌هاي دولت جديد
محمد شياع السوداني وعده‌هاي گسترده‌اي را در برنامه دولت خود ارايه داده است. در برنامه دولت سوداني تاكيد شده است كه ظرف ۱۲ ماه از زمان تشكيل دولت، انتخابات زودهنگام در عراق برگزار خواهد شد. اين دولت همچنين قرار است تا ۳ ماه ديگر لايحه اصلاح قانون انتخابات عراق را به پارلمان ارايه كند. دولت همچنين وعده داده است كه تا ۱۲ ماه ديگر انتخابات شوراها و استانداري‌هاي عراق را هم برگزار كند.
محمد صالح صدقيان مي‌گويد: «برنامه محمد شياع السوداني اين است كه بعد از يك سال انتخابات را برگزار كند. من اطمينان ندارم كه آقاي سوداني اين توانايي را داشته باشد كه انتخابات را اجرا كند يا نه. اگر انتخابات سال آينده برگزار شود مي‌تواند فرصتي تعيين‌كننده براي بازگشت صدر به سياست عراق باشد. اما اگر اين انتخابات به هر دليل برگزار نشود، آنگاه بايد منتظر باشيم تا ببينيم صدر چه واكنشي نشان خواهد داد و آيا بار ديگر وارد ميدان خواهد شد يا نه.»
ازجمله ديگر برنامه‌هاي دولت سوداني مبارزه با فساد، تسريع بازسازي مناطقي كه بر اثر درگيري‌هاي نظامي آسيب ديده‌اند و تلاش براي بازگرداندن بي‌جاشدگان داخلي عراق به سرزمين‌هاي اصلي خودشان است. دولت سوداني تعهد داده است كه در صورت ناتواني هر يك از وزراي دولت در عمل كردن به وعده‌هاي ذكر شده در برنامه دولت، آن وزير را تغيير دهد. به گزارش شفق نيوز، عدي عواد، از نمايندگان پارلمان عراق گفته است كه در توافق كتبي محمد شياع السوداني و چارچوب هماهنگي احزاب شيعي يك بند آمده است كه براساس آن نخست‌وزير حق دارد بعد از سه ماه هر يك از وزرا را كه در عمل به مسووليت‌هاي خود ناتوان بوده است تغيير دهد.
ديگر برنامه اعلام شده در برنامه دولت سوداني، جمع‌آوري سلاح‌هاي غيرقانوني كه توسط بازيگران غيردولتي استفاده مي‌شوند، عنوان شده است. اعلام برنامه جمع‌آوري سلاح‌هاي غيرقانوني از جمله نكاتي است كه از سوي دولت ايالات متحده امريكا مورد استقبال قرار گرفته است. ند پرايس، سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا ضمن تبريك به دولت جديد عراق از تعهد اين دولت به جمع‌آوري سلاح‌هاي غيرقانوني و كنترل سلاح توسط نهادهاي دولتي استقبال كرده است و گفته است: «ما با رويكرد دولت عراق براي حفظ امنيت و ثبات همسو هستيم.»
واكنش سياستمداران عراقي
به تشكيل دولت جديد
مصطفي كاظمي، نخست‌وزير عراق، روز پنجشنبه و در پي راي اعتماد پارلمان به كابينه سوداني، طي سخناني عملكرد ۲ سال و نيمه دولت خود را تشريح كرد. به گزارش ميدل ايست نيوز، وي با اشاره به اينكه دولت را در وضعيتي بهتر از آنكه تحويل گرفته است، به خلف خود تحويل مي‌دهد، گفت: «خزانه تقريبا خالي بوده و حتي امكان پرداخت حقوق كاركنان وجود نداشت و امروز خزانه دولت بحمد‌الله پر و در انتظار بودجه‌اي مسوولانه و پاكدست براي پرداخت منابع در سازندگي ميهن و سرمايه‌گذاري براي شهروندان عراق است.»
هادي عامري، رهبر جريان فتح در پارلمان عراق در پيامي ضمن تاكيد بر اينكه دولت بايد اهميت بسياري به بخش خدمات دهد و در سياست‌هاي مالي، اقتصادي و اداري دولت عراق بازنگري كند، خواستار كوشش حداكثري براي ايجاد فرصت‌هاي شغلي براي بيكاران و تمركز بر طبقات محروم و ارتقاي سطح وضعيت خدماتي و معيشتي مناطق و گروه‌هايي شد كه بيشترين خسارت و محروميت را ديده‌اند. وي خواستار بازسازي ساختار روابط خارجي عراق با تكيه بر معيار تضمين منافع مشروع ملت عراق و احترام متقابل به حاكميت و عدم مداخله در امور عراق يا استفاده از عراق براي تهديد همسايگان شد.
حيدر العبادي، نخست‌وزير پيشين و رهبر جريان نصر در پارلمان عراق با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «تشكيل دولت محمد شياع السوداني را تبريك مي‌گويم و اميدوارم در خدمت به مردم و حفظ منابع و منافع كشور موفق باشد.» وي افزود: «ما بخشي از دولت نيستيم اما موفقيت آن، منفعتي ملي است، از اينجا از همه نيروهاي تشكيل‌دهنده دولت مي‌خواهم براي موفقيت دولت در سطح مسووليت و وظايف خود عمل كنند و اشتباهات گذشته را تكرار نكنند.»
سيد عمار حكيم، رهبر جريان حكمت ملي عراق هم در پيام خود به مناسبت تشكيل دولت جديد نوشت: «تعيين تكليف پرونده تشكيل دولت طي دو هفته، دستاوردي است كه در دولت‌هاي گذشته سابقه نداشته است.» وي تاكيد كرد: «همه نيروهاي سياسي بايد منافع ميهن و ملت را در اولويت قرار داده و آن را به هر منافع حزبي يا گروهي ترجيح دهند و از روند اصلاحات و مبارزه با فساد و خدمت به شهروندان حمايت كنند.» رهبر جريان حكمت ملي عراق ضمن حمايت از دولت السوداني، خواستار ايفاي ارتباط بين نظام سياسي و مردم و احياي اعتماد و تداوم گفت‌وگو با نيروهاي معترض شد و دولت جديد عراق را به ايجاد كانال‌هاي ارتباط و گفت‌وگو با كشورهاي همجوار، منطقه‌اي و بين‌المللي باتوجه به اصل ثابت منافع ملي و حفظ حاكميت عراق فراخواند. وي از دولت خواست با دانه درشت‌هاي فساد مبارزه و ريشه‌هاي آن را خشك كند و از نهادهاي نظارتي و مقننه و رسانه‌ها براي بازگرداندن اموال غارت شده براساس قانون و به دور از تهمت و انتقام حمايت كند.
پيام تبريك سيد ابراهيم رييسي به نخست‌وزير جديد عراق
سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران با ارسال پيامي به محمد شياع السوداني، نخست‌وزير جديد عراق، تشكيل دولت در اين كشور را به او تبريك گفت. در اين پيام آمده است: «مسووليت خطير نخست‌وزيري و تشكيل دولت عراق با راي اعتماد مجلس نمايندگان به وزراي پيشنهادي را به جنابعالي تبريك مي‌گويم.» رييسي در پيام خود تاكيد كرد: «جمهوري اسلامي ايران همواره از فرآيند سياسي عراق مبتني بر راي مردم حمايت نموده و در جهت بسط مناسبات برادرانه با عراق از هيچ كوششي فروگذار نخواهد كرد.» وي افزود: «اميد است روابط برادرانه جمهوري اسلامي ايران و جمهوري عراق در دوره نخست‌وزيري جنابعالي فراتر از روابط رسمي، مبتني بر عمق تمدني، فرهنگي و مردمي در تمامي ابعاد تحكيم و توسعه يابد. جمهوري اسلامي ايران مانند گذشته بر عزم خود جهت تحكيم، تعميق و توسعه همكاري‌هاي في‌مابين تاكيد مي‌نمايد و براي توسعه اين مناسبات آمادگي كامل دارد. وجود عراق آباد، مستقل و قوي با ايفاي نفش مثبت و سازنده مي‌تواند در تحقق امنيت منطقه موثر واقع گردد.» رييسي همچنين تاكيد كرد: «اينجانب ضمن آرزوي موفقيت براي دولت جديد در جهت رشد و شكوفايي عراق، اميدوارم روابط تهران و بغداد بيش از پيش گسترش و تعميق يابد.»