اتحاديه اروپا 29 فرد و سه نهاد ايراني را تحريم كرد
زمستان سرد روابط ايران و اروپا
محمدحسين لطف‌الهي
زمستاني كه در سايه جنگ اوكراين و روابط تنش‌آلود مسكو و پايتخت‌هاي اروپايي قرار بود دامن اروپا را بگيرد، روابط ايران و اتحاديه اروپايي را سرد كرده است.
دو سال قبل در نوامبر 2020، زماني كه نتايج انتخابات ايالات متحده نشان داد دونالد ترامپ رييس‌جمهور وقت امريكا بايد تا مدتي ديگر از كاخ سفيد برود و جو بايدن، كانديداي حزب دموكرات رييس‌جمهور بعدي ايالات متحده خواهد بود، موجي از اميد در ايران و اروپا شكل گرفت. ايران و اروپا اميدوار بودند با بازگشت دموكرات‌ها به قدرت امكان احياي توافق هسته‌اي سال 2015 كه در زمان اجرا تنش‌ها ميان تهران و غرب را تا حد قابل توجهي كاهش داده بود فراهم شود.
دو سال بعد از نوامبر 2020، روابط ايران و كشورهاي اروپايي بدترين روزهاي خود طي دهه گذشته را تجربه مي‌كند؛ توافق برجام احيا نشده و سرنوشت آن در هاله‌اي از ابهام قرار دارد، اروپايي‌ها ايران را به نقش‌آفريني عليه غرب در جنگ اوكراين متهم مي‌كنند و اتحاديه اروپايي استفاده از گزينه تحريم عليه ايران را دوباره به روي ميز بازگردانده است.
شوراي اروپا روز دوشنبه 14 نوامبر با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد 29 فرد و سه نهاد ايراني را تحريم كرده است. در اين بيانيه دليل اعمال اين تحريم‌ها مسائل حقوق بشري ذكر شده و نام احمد وحيدي وزير كشور، كيومرث حيدري فرمانده نيروي زميني ارتش، سردار وحيد مجيد رييس پليس فضاي توليد و تبادل اطلاعات و شبكه خبري پرس‌تي‌وي به همراه تعدادي از فرماندهان سپاه پاسداران در ليست تحريم‌شدگان ديده مي‌شود. در اين بيانيه آمده است كه تحريم‌ها شامل مسدودسازي حساب‌هاي بانكي، ممنوعيت سفر، ممنوعيت تامين مالي نهادهاي مورد اشاره و ممنوعيت صادرات تجهيزاتي است كه ممكن است براي مقابله با اعتراضات يا نظارت روي ارتباطات به كار روند.
شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد نيز روز دوشنبه اعلام كرد كه با حمايت افراد و نهادهايي كه براي انجام تحقيقات بين‌المللي درباره سركوب مرگبار اعتراضات ايران تلاش مي‌كنند، هفته آينده اين نشست اضطراري برگزار خواهد شد. عالي‌ترين نهاد حقوق بشري سازمان ملل افزود كه اين نشست پنجشنبه آينده ۳ آذر (۲۴ نوامبر) برگزار خواهد شد تا درباره «وضعيت رو به وخامت حقوق بشر» در ايران گفت‌وگو شود. براي تشكيل يك جلسه فوري، حمايت ۱۶ عضو از ۴۷ عضو شوراي حقوق بشر (بيش از يك‌سوم اعضا) لازم است و اين شورا اعلام كرد كه تاكنون ۴۴ كشور از اين فراخوان حمايت كرده‌اند.
ساعاتي پيش از صدور اين بيانيه‌ها، آنالنا بربوك، وزير خارجه آلمان در توييتر نوشت كه اتحاديه اروپا قصد دارد با اعمال تحريم‌هايي جديد پيامي مشخص به ايران بفرستد و بگويد رعايت «حقوق بشر يك اصل غيرقابل چشم‌پوشي است.» او افزود: «ما تحريم‌هايي را تصويب كرديم كه به ويژه بر دايره قدرت سپاه پاسداران و تامين مالي آن تاثير مي‌گذارد و توانستيم موضوع ايران را در دستور كار شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد قرار دهيم.»
اظهارات و اقدامات مقام‌هاي ارشد كشورهاي اروپايي عليه ايران تنها به نوشته وزير خارجه آلمان محدود نمي‌شود. ماه گذشته، كشورهاي اروپايي براي تحريم ايران به دليل «ارسال پهپاد به روسيه» به توافق رسيدند، در هفته‌هاي گذشته نيز علاوه بر جوزپ بورل مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه به برخي مسائل داخلي ايران نظير اعتراضات واكنش نشان داد، امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه با گروهي از مخالفان دولت ايران ديدار كرد و براي توصيف وقايعي كه در داخل ايران رخ مي‌دهد از واژه «انقلاب» استفاده كرد. صدراعظم و وزير خارجه آلمان نيز در چندين مرحله به دليل آنچه از سوي آنها مسائل حقوق بشري خوانده مي‌شد واكنش نشان داده و از ضرورت تحريم ايران سخن گفتند.
مقام‌هاي ايراني اين نوع موضع‌گيري و اقدامات اروپايي‌ها را «كوته‌بينانه» و «غلط» توصيف مي‌كنند و معتقدند اين اقدامات ريشه سياسي دارد. ناصر كنعاني سخنگوي وزارت خارجه ايران روز دوشنبه در نشست خبري گفت: «متاسفانه چند كشور اروپايي در اتخاذ مواضع عليه ايران از عنوان اتحاديه اروپا سوءاستفاده مي‌كنند و لزوما مواضع اين چند كشور بيانگر مواضع و رويكردهاي تمامي كشورهاي اروپايي نيست. چند كشور معدود به صورت غيرمسوولانه خارج از چارچوب و موازين شناخته‌شده بين‌المللي در ارتباط با مسائل داخلي ايران با تمسك به شعارهايي نظير حقوق بشر، تند و افراطي عمل مي‌كنند و كاملا مشخص است اين رفتارها سياسي و مبتني بر بهانه‌هاي واهي است.» او پيش‌تر نيز به ديدار رييس‌جمهور فرانسه با مسيح علي‌نژاد و همچنين به اظهارات مقام‌هاي آلماني واكنش نشان داده بود.
كارشناسان هشدار مي‌دهند كه تنش در روابط ايران و اروپا به‌طور كم‌سابقه‌اي بالا رفته و دو طرف بايد براي فروكاستن از اين تنش‌ها گام‌هايي بردارند.
علي‌اكبر فرازي، سفير پيشين ايران در روماني رفتار اروپايي‌ها را «بيش از گذشته تند» مي‌داند. او به روزنامه اعتماد مي‌گويد: «رفتار مقام‌هاي اروپايي طي هفته‌هاي گذشته اظهارات مقام‌هاي اروپايي از جمله صدراعظم آلمان و رييس‌جمهور فرانسه خارج از عرف ديپلماتيك بود و اين واكنش‌ها بيش از گذشته تند بود.» به باور او هرچند موضوع اعتراضات در ايران در نوع موضع‌گيري اروپايي‌ها نقش دارد، اما اينكه معلوم نيست سرنوشت برجام به كجا خواهد رسيد و اينكه مدعي هستند ايران از روسيه در جنگ اوكراين با ارسال پهپاد حمايت مي‌كند، اصلي‌ترين دلايل افزايش فشار اروپايي‌هاست: «متاسفانه اظهارات در داخل ايران هم ضد و نقيض بود. يك سو اظهارات وزير امور خارجه قرار داشت و از سوي ديگر برخي نهادهاي ديگر اظهارات متفاوتي را مطرح كردند.»
حسين اميرعبداللهيان هفته گذشته موضوع ارسال پهپاد به روسيه را تاييد كرد اما گفت اين مساله قبل از جنگ اوكراين اتفاق افتاده است: «اين هياهويي كه برخي از كشورهاي غربي به راه انداختند كه ايران براي كمك به جنگ اوكراين موشك و پهپاد در اختيار روسيه قرار داده، بخش موشكش كاملا غلط است؛ بخش پهپادش درست است و ما مقدار معدودي پهپاد، ماه‌ها قبل از جنگ اوكراين در اختيار روسيه قرار داديم. اگر براي ما ثابت شود روسيه از پهپاد ايراني در جنگ عليه اوكراين استفاده كرده، ما بي‌تفاوت نخواهيم بود.»
فرازي هشدار مي‌دهد: «تنش در روابط ايران و اروپا و تيره و تار شدن اين رابطه نه به نفع ايران است و نه به نفع اروپا. تيره‌تر شدن روابط ايران با اروپا به طرف‌هاي سوم سود مي‌رساند.»
عبدالرضا فرجي‌راد، استاد دانشگاه و سفير پيشين ايران در نروژ هم در پاسخ به «اعتماد» مساله اوكراين را يك موضوع بسيار مهم مي‌داند: «مساله جنگ اوكراين يك مساله استراتژيك براي اروپايي‌هاست. روسيه تمام‌قد در برابر ناتو ايستاده و براي اروپايي‌ها قابل قبول نيست زماني كه آنها تمام تلاش خود را به كار بسته‌اند كه روسيه را در موضع دفاعي قرار دهند، ايران درصدد كمك به روسيه برآيد. اين البته ادعاي آنهاست اما ايران بايد تلاش كند مساله را حل كند.» او مي‌افزايد: «ايران بايد مساله را حل‌وفصل كند و اين موضع را اتخاذ كند كه در موضوع جنگ اوكراين، تا زمان برقراري آتش‌بس و پايان جنگ هيچ سلاحي به هيچ‌يك از طرف‌ها نخواهد داد. معتقدم بخشي از فشار اروپايي‌ها به ايران براي اين است كه تهران بپذيرد كه از مسكو حمايت نكند.»
عبدالرضا فرجي‌راد معتقد است مسائل داخلي ايران نيز بي‌تاثير نبوده و بايد تدبيري براي آن انديشيده شود: «اختلاف‌نظرها ميان ايران و اروپا دو بخش دارد. بخشي به مسائل داخلي ايران يعني اعتراضات در داخل كشور بازمي‌گردد و بخشي نيز ناشي از مسائل خارجي است كه شامل جنگ اوكراين و احيا نشدن برجام مي‌شود. در مسائل داخلي كه به اعتراضات در ايران مربوط مي‌شود واقعا نياز است كه ما روش گفت‌وگو و مفاهمه را در داخل در پيش بگيريم و از رفتارها و الفاظي كه برخي اشخاص و نهادها به كار مي‌برند دوري كنيم. اگر شرايط به نحوي مديريت شود كه رضايت مردم در داخل كشور جلب شود، فشار افكار عمومي ايرانيان خارج از كشور و فشار افكار عمومي شهروندان كشورهاي غربي كاهش مي‌يابد.» او تاكيد دارد: «نمي‌توان مسائل را كاملا از هم تفكيك كرد. هم مسائل داخلي ايران هم اختلاف نظرها بر سر مسائلي نظير جنگ اوكراين در موضع‌گيري اروپايي‌ها موثر بوده. اروپا همواره به مسائل حقوق بشري در ايران حساس بوده و كمتر يا بيشتر به اين مسائل واكنش نشان داده است. فشار افكار عمومي روي آنها براي موضع‌گيري هم جدي است و نبايد اين مساله را ناديده گرفت.»
علي‌اكبر فرازي، سفير پيشين ايران در روماني رفتار اروپايي‌ها را «بيش از گذشته تند» مي‌داند. او به روزنامه اعتماد مي‌گويد: «رفتار مقام‌هاي اروپايي طي هفته‌هاي گذشته و اظهارات مقام‌هاي اروپايي از جمله صدراعظم آلمان و رييس‌جمهور فرانسه خارج از عرف ديپلماتيك بود و اين واكنش‌ها بيش از گذشته تند بود.» به باور او هرچند موضوع اعتراضات در ايران در نوع موضع‌گيري اروپايي‌ها نقش دارد، اما اينكه معلوم نيست سرنوشت برجام به كجا خواهد رسيد و اينكه مدعي هستند ايران از روسيه در جنگ اوكراين با ارسال پهپاد حمايت مي‌كند، اصلي‌ترين دلايل افزايش فشار اروپايي‌هاست.
عبدالرضا فرجي‌راد معتقد است مسائل داخلي ايران نيز بي‌تاثير نبوده و بايد تدبيري براي آن انديشيده شود. او در پاسخ به «اعتماد» اظهار مي‌كند: «اختلاف‌نظرها ميان ايران و اروپا دو بخش دارد. بخشي به مسائل داخلي ايران يعني اعتراضات در داخل كشور بازمي‌گردد و بخشي نيز ناشي از مسائل خارجي است كه شامل جنگ اوكراين و احيا نشدن برجام مي‌شود. در مسائل داخلي كه به اعتراضات در ايران مربوط مي‌شود واقعا نياز است كه ما روش گفت‌وگو و مفاهمه را در داخل در پيش بگيريم و از رفتارها و الفاظي كه برخي اشخاص و نهادها به كار مي‌برند دوري كنيم.»
سفير آلمان به وزارت امور خارجه ايران احضار شد
وزارت امور خارجه ايران روز گذشته اعلام كرد در پي اظهارات مداخله‌جويانه و غيرمسوولانه صدراعظم آلمان در قبال جمهوري اسلامي ايران، هانس ادو موتسل سفير جمهوري فدرال آلمان ديروز به وزارت امور خارجه احضار شد. مديركل غرب اروپاي وزارت امور خارجه در اين ملاقات ضمن محكوم كردن اظهارات غير مسوولانه مقام آلماني، مراتب اعتراض شديد جمهوري اسلامي ايران نسبت به رويكردهاي مخرب آلمان در قبال تحولات داخلي ايران را به سفير ابلاغ كرد. مقام وزارت خارجه ايران مسووليت پيامدهاي ناشي از تداوم اينگونه اظهارات و اقدامات غيرسازنده بر آينده روابط دو كشور را متوجه طرف آلماني دانست. وي تاكيد كرد جمهوري اسلامي ايران مبتني بر عزت و اقتدار و براساس منافع و مصالح ملي، مواضع و اقدامات طرف‌هاي مقابل را رصد كرده و پاسخ متناسب را خواهد داد. سفير آلمان در پاسخ اظهار داشت كه در اولين فرصت پيام جمهوري اسلامي ايران را به دولت متبوع خود منتقل خواهد كرد. در اين ديدار يادداشت اعتراض رسمي جمهوري اسلامي ايران نيز به سفير آلمان تحويل داده شد.