جنجال‌هاي ايلان‌ماسك نگراني‌ها را از سرنوشت شبكه اجتماعي توييتر افزايش داده‌است
آيا پرنده آبي
در حال مرگ است؟
شهاب شهسواري
اقدامات ايلان‌ماسك تاكنون نگراني‌هاي زيادي را در مورد آينده توييتر ايجاد كرده است. اقدام‌هاي خلق‌الساعه مالك جديد توييتر، در كنار خداحافظي تعداد زيادي از آگهي‌دهندگان كه منبع مالي اصلي اين شبكه اجتماعي محسوب مي‌شوند، ترديدهاي زيادي را در مورد حيات اين شبكه اجتماعي ايجاد كرده است. او تقريبا نيمي از ۷۵۰۰ كارمند توييتر را اخراج كرده است، تعداد زيادي از نيروهاي توييتر كه مسووليت اعتبارسنجي و بررسي حقوقي محتواي منتشره در اين شبكه اجتماعي را داشتند از كار بركنار شده‌اند. هفته گذشته بعد از آنكه ماسك در يك تماس عمومي با كاركنان اعلام كرد كه مقررات سختگيرانه‌اي براي كار در اين كمپاني وضع مي‌كند، تعداد بيشتري از كاركنان اين شبكه اجتماعي تصميم گرفتند كه استعفا بدهند. بر اساس گزارش‌ها نزديك به ۱۲۰۰ كارمند توييتر يكجا تصميم گرفته‌اند تا به كار خود در اين كمپاني پايان دهند. اين اقدام دسته‌‌جمعي براي ترك توييتر، باعث نگراني مالك جديد شد.
ماسك براي اينكه كاركنان ناراضي اقدام به خرابكاري در زيرساخت‌هاي اين شبكه اجتماعي نكنند، تصميم گرفت كه شنبه و يكشنبه اين هفته ساختمان مركزي توييتر را تعطيل كند و به هيچ‌يك از كاركنان اجازه عبور و مرور به داخل ساختمان با استفاده از كارت‌هاي شناسايي ندهد. عدم اطمينان به آينده توييتر باعث شد كه شبكه تلويزيوني سي‌بي‌اس امريكا اعلام كند تا اطلاع ثانوي از اين شبكه اجتماعي براي اطلاع‌رساني استفاده نمي‌كند. سي‌بي‌اس در بيانيه‌اي نوشته است: «در پي نگراني‌ها در خصوص توييتر و از روي احتياط بسيار، شبكه خبري سي‌بي‌اس در حالي كه وضعيت توييتر را رصد مي‌كند، فعاليت‌هايش را روي اين شبكه اجتماعي متوقف مي‌كند.» در واكنش به اتفاق‌هاي اخير برخي از كاربران توييتر با هشتگ «توييتر در آرامگاه ابدي بخواب (#RIPTwitter)» نسبت به مرگ اين شبكه اجتماعي اظهارنگراني كردند.
حساب كاربري ترامپ برگشت، اما ترامپ برنمي‌گردد
ايلان‌ماسك روز شنبه تلاش كرد تا يك برگ برنده براي كاربران توييتر رو كند. او كه از ابتداي فرآيند خريد توييتر اعلام كرده بود قصد دارد اين شبكه اجتماعي را به يك فضاي امن براي آزادي بيان تبديل كند، اعلام كرد كه حساب كاربري دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا، ۲۲ ماه بعد از حذف او از اين شبكه اجتماعي مجددا به توييتر باز گشته است. ماسك ابتدا يك نظرسنجي توييتري در مورد بازگشت ترامپ به اين شبكه اجتماعي منتشر كرد و بعد از پايان اين نظرسنجي با ۵۱.۸ درصد جواب بله در بين بيش از ۱۵ ميليون شركت‌كننده در نظرسنجي، در توييتي نوشت: «مردم حرف زدند. حساب كاربري ترامپ باز مي‌گردد.» وي در پايان اين توييت به لاتين نوشت: «حرف مردم، حرف خدا.» بلافاصله پس از اين پيام حساب كاربري دونالد ترامپ كه چند روز بعد از شورش ۶ ژانويه و حمله صدها هوادار او به كنگره امريكا از توييتر حذف شده‌بود، دوباره با تمامي توييت‌هاي پيشينش به توييتر بازگشت. اين اتفاق چهار روز پس از آن رخ داد كه دونالد ترامپ در جمع هوادارانش از قصد خود براي نامزدي در انتخابات ۲۰۲۴ امريكا خبر داد. هر چند حساب كاربري بازگشته ترامپ فالوئري نداشت، اما در عرض چند ساعت ميليون‌ها كاربر توييتر حساب كاربري ترامپ با دنبال كردند. با اين حال دونالد ترامپ گفته است كه علاقه‌اي به بازگشت به اين شبكه اجتماعي ندارد. وي در سخنراني مجازي در مراسم سالانه «ائتلاف يهوديان جمهوري‌خواه» در پاسخ به سوالي در خصوص بازگشتش به توييتر گفت: «من دليلي براي اين كار نمي‌بينم.» او گفته است كه ترجيح مي‌دهد در شبكه اجتماعي خودش «تروت سوشيال» باقي بماند و تاكيد مي‌كند كه اين شبكه اجتماعي به لحاظ تعامل كاربران بسيار بهتر از توييتر است و وضعيتش «فوق‌العاده خوب» است. ترامپ نزديك به ۴ ميليون و ۵۰۰ هزار دنبال‌كننده در شبكه اجتماعي تروت سوشيال دارد، در حالي كه در دوران رياست‌جمهوري‌اش ده‌ها ميليون دنبال‌كننده در شبكه اجتماعي توييتر داشت.
خطرهاي ناشي مالكيت خصوص بر پلتفرم‌هاي جهاني ارتباطات
جنجال‌هاي اخير در مورد توييتر در پي رخدادهاي ساليان اخير در حوزه شبكه‌هاي اجتماعي، از جمله رسوايي‌هاي فيس‌بوك در سوءاستفاده از اطلاعات كاربران يا اتهام‌هاي مرتبط به استفاده از شبكه‌هاي اجتماعي براي انتشار اخبار جعلي و گمراه‌كننده در درگيري‌هاي ميانمار و اتيوپي و ادعاهاي مرتبط به استفاده از اين پلتفرم‌ها براي انتشار اخبار جعلي با هدف دخالت در انتخابات كشورهاي ديگر، باعث شده است تا تحليلگران نسبت به قدرت و نفوذ كمپاني‌هاي خصوصي و ميلياردرهاي جاه‌طلب در اين رسانه‌هاي جمعي اظهار نگراني كنند. برخي تحليلگران معتقدند كه شبكه‌هاي اجتماعي بايد به عنوان زيرساخت‌هاي عمومي با قوانين سختگيرانه‌تري اداره شوند. درست ساعاتي بعد از آنكه ايلان‌ماسك به عنوان مالك جديد توييتر وارد ساختمان اين كمپاني شد و توييت كرد: «پرنده آزاد شد»، كميسيونر بازار داخلي اتحاديه اروپا با انتشار پيامي در حساب كاربري توييتر خود به او واكنش نشان داد و نوشت: «در اروپا، پرنده تحت قوانين ما پرواز مي‌كند.» اين بده بستان توييتري، نشان داد كه تا چه اندازه نگراني‌ها از حاكميت كمپاني‌هاي خصوصي بر زيرساخت‌هايي كه جريان اطلاعات را تسهيل مي‌كنند، جدي شده است. الكس كراسودمسكي، پژوهشگر ارشد انديشكده ابتكار جامعه ديجيتال مي‌نويسد: «خوش‌مان بيايد يا نه توييتر به عنوان شبكه اجتماعي كليدي براي خوانندگان اخبار و خبرسازان تبديل شده است. به‌رغم اينكه تعداد كاربران اين شبكه اجتماعي به مراتب از پلتفرم‌هايي مانند فيس‌بوك كمتر است، اما توييتر نقش مركزي در تعيين دستور كار رسانه‌ها و نيروي اصلي در تعيين روايت سياست جهاني بازي مي‌كند و جبهه كليدي در جنگ‌هاي اطلاعاتي است كه همراه با هر رويارويي جهاني رخ مي‌دهد.» اين كارشناس رسانه‌هاي اجتماعي ادامه مي‌دهد كه اين قدرت تعيين‌كننده در مسائل سياسي، مسووليت سنگيني را بر عهده مالكان اين شبكه‌هاي اجتماعي قرار داده است، اما حالا با تغيير مديريت توييتر اين مساله پيش آمده است كه تا چه اندازه مي‌توان به مالكيت خصوصي شركت‌هاي بزرگ بر شبكه‌هاي اجتماعي با اين سطح از تاثيرگذاري اعتماد كرد. كراسودومسكي مي‌نويسد: «دولت‌ها بايد مقرراتي براي پلتفرم‌هاي توزيع‌شده تصويب كنند، دموكراسي‌ها در تعيين استانداردها نقش بيشتري ايفا و شايد از طريق صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري مستقل براي سوگيري‌هاي جديد فناوري سرمايه‌گذاري كنند.» اين تحليلگر رسانه‌هاي اجتماعي معتقد است: «بايد اهميت فضاي عمومي آنلاين را تشخيص دارد و شاخه‌هاي آن را به عنوان زيرساخت عمومي تلقي كرد و به گونه‌اي در مورد آن قانونگذاري كرد كه دموكراسي قرباني منفعت و سود مالي نشود.»
علاقه عوام‌گرايان به شبكه‌هاي اجتماعي
ايلان‌ماسك، تنها چهره برجسته‌اي نيست كه تلاش كرد تا يك شبكه اجتماعي پرمخاطب را يكجا تملك كند. دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري امريكا هم مدتي پس از آنكه حساب كاربري‌اش از توييتر حذف شد، با تاسيس كمپاني «گروه رسانه و فناوري ترامپ» يك شبكه اجتماعي جديد تاسيس كرد تا از اين طريق مستقيما با هوادارانش در ارتباط باشد. شبكه اجتماعي تروت سوشيال، اين روزها به محل اظهارنظر و ارسال پيام‌هاي دونالد ترامپ تبديل شده است. كانيه وست، رپر و ستاره سياه‌پوست امريكايي هم كه چندي پيش به دليل آنچه اظهارات يهودستيزانه عنوان شده‌بود، حساب‌هاي كاربري‌اش از توييتر و اينستاگرام حذف شده بود، اعلام كرده است قصد دارد شبكه اجتماعي «پارلر» را كه شبكه اجتماعي محبوب راست‌گرايان افراطي است، خريداري كند. كانيه وست كه از نزديكان ترامپ است و عقايدي مشابه او دارد. او چندي پيش به دليل اينكه جاي واكسن كرونا را با جاي بوسه شيطان مقايسه كرده بود، يا زماني كه در يك شوي لباس، تي‌شرتي با نوشته «جان سفيدان مهم است» (در برابر شعار جان سياهان مهم است) پوشيده‌بود، خبرساز شده بود. تحليلگران معتقدند كه شبكه‌هاي اجتماعي روز به روز براي سياستمداران و شخصيت‌هاي عوام‌گرا محبوب‌تر مي‌شوند، چرا كه برخلاف رسانه‌هاي سنتي و رسمي، در اين شبكه‌ها مي‌توان بدون هيچگونه فيلتر، نظارت و اعتبارسنجي، مستقيما با هواداران و مخاطبان‌شان سخن بگويند. در طول ساليان گذشته، انتشار گسترده نظريه‌هاي توطئه، شايعات، اخبار جعلي، اطلاعات گمراه‌كننده و نفرت‌پراكني در شبكه‌هاي اجتماعي، نگراني‌ها در مورد آثار شبكه‌هاي اجتماعي بر دموكراسي‌ها را افزايش داده است. نشريه علمي ماكس-پلانك- گزلشافت در مقاله‌اي با عنوان «رسانه‌هاي ديجيتال چقدر براي دموكراسي مضر هستند؟» مي‌نويسد: «براساس مطالعات رسانه‌هاي ديجيتال ۶ عامل موثر بر دموكراسي تاثيرگذار هستند: مشاركت، دانش سياسي، اعتماد، قطبي شدن، عوام‌گرايي و اتاق‌هاي پژواك. دو عامل نخست تاثير مثبت دارند اما بخش برزگي از مطالعات نشان مي‌دهند كه رسانه‌هاي ديجيتال به اعتماد به سياست و نهادهاي دموكراتيك از جمله پارلمان‌ها آسيب مي‌زنند. اعتماد به رسانه‌هاي سنتي مانند روزنامه و شبكه‌هاي تلويزيوني نيز در حال كاهش است. علاوه بر اين، پوپوليسم (عوام‌گرايي) و قطبي شدن هم در جوامع در حال رشد است.»