«نه» غرب
به طرح صلح فرانسوي
امانوئل مكرون همچنان به ضرورت
عدم تحقير روسيه مي‌انديشد
محمدحسين لطف‌الهي
جنگ اوكراين در شرايطي نهمين‌ماه خود را سپري مي‌كند كه مواضع مسكو، كي‌يف و پايتخت‌‌هاي غربي نشان مي‌دهد دورنمايي از صلح در آينده نزديك وجود ندارد.
امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه كه پيش از فوريه 2022 تلاش زيادي براي جلوگيري از آغاز جنگ اوكراين داشت و پس از شروع جنگ به دليل نگاه متفاوتش به موضوع صلح در اوكراين انتقادهاي زيادي عليه او مطرح شد، در پي اظهارات اخير خود در خصوص لزوم گفت‌وگوي غرب بر سر «ارايه تضمين‌هاي امنيتي به روسيه» در ازاي موافقت مسكو با گفت‌وگو براي پايان جنگ بار ديگر مورد حمله قرار گرفته است. مكرون در گفت‌وگويي با شبكه فرانسوي TF1 كه در طول سفر او به ايالات متحده ضبط و روز شنبه 3 دسامبر پخش شد، به گفت‌وگو درباره ضرورت آماده شدن براي بازگشت به ميز مذاكره سخن گفت. رييس‌جمهور فرانسه اظهار داشت: «در هفته‌هاي آتي بايد به مقاومت اوكراين و مردم اين كشور كمك كرد، به كمك نظامي ادامه داد و از تشديد تنش جلوگيري كرد. بنابراين بايد براي محافظت از نيروگاه‌ها مداخله و مقدمات گفت‌وگو را براي روزي كه همه به ميز مذاكره بازمي‌گردند، آماده كرد.» او افزود: «مساله مرزها چيزي است كه نظر مردم اوكراين وابسته است. بايد براي ساختار امنيتي كه قرار است فردا در آن زندگي كنيم، آماده شد و البته اين موضوع گفت‌وگوي ما با رييس‌جمهوري امريكا بود.» مكرون تاكيد كرد: «يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه بايد به آن رسيدگي شود - همان‌گونه كه رييس‌جمهور پوتين همواره گفته است - موضوع هراس روسيه از گسترش ناتو تا مرزهاي اين كشور و استقرار تجهيزاتي است كه مي‌تواند امنيت روسيه را تهديد كند.»
مكرون كه مي‌دانست اين اظهارات او چندان به مذاق اوكرايني و برخي از متحدان غربي كي‌يف خوش نخواهد آمد در ادامه گفت كه «به حق تعيين سرنوشت» مردم اوكراين باور دارد و اين مردم بايد خودشان تصميم نهايي را اتخاذ كنند.
انتقاد اوكراين و اروپايي‌ها از مكرون
صحبت‌هاي رييس‌جمهور فرانسه خيلي زود با واكنش مقام‌هاي اروپايي و كي‌يف روبرو شد. از نگاه آنها اين نوع نگاه به معناي امتياز دادن به روسيه براي پايان جنگ است. ليناس لينكويسيوس، وزير دفاع و وزير امور خارجه سابق ليتواني در توييتر نوشت: «روسيه تمام تضمين‌هاي امنيتي مدنظر خود را داشت اگر به خاك كشور همسايه خود حمله نمي‌كرد و قلمرو كشور همسايه را اشغال يا به خاك روسيه ملحق نمي‌ساخت.» او تاكيد كرد: «اگر كسي مي‌خواهد معماري امنيتي جديدي را بنا نهد كه به يك دولت تروريستي اجازه مي‌دهد به ارعاب ديگران ادامه دهد، بايد دوباره به ايده خود فكر كند. اين ايده كار نخواهد كرد.» ميخاييلو پودولياك، مشاور رييس‌جمهور اوكراين در واكنش به اين مساله اظهار كرد كه اين «جهان متمدن» است كه در برابر «نيات وحشيانه روسيه پسا پوتين» به دريافت تضمين‌هاي امنيتي نياز دارد. چنين چيزي تنها پس از محاكمه و محكوميت كساني كه جنگ به راه انداخته‌اند، جنايتكاران جنگي، تحميل غرامت‌هاي كلان عليه روسيه و روشن شدن نقش خونين نخبگان حكومتي روسي در اين جنگ ممكن خواهد بود. حالا چه كسي بايد ملامت شود؟» بر اساس گزارش كي‌يف اينديپندنت، ديويد آراخاميا رييس جناح حاكم بر دولت اوكراين و رييس هيات مذاكره‌كننده با روسيه نيز تصريح كرد كه كي‌يف آماده است در صورت برآورده شدن يكسري شروط، تضمين‌هاي امنيتي به روسيه بدهد و در روند مذاكره با مسكو قرار بگيرد. او گفت، در صورتي كه مسكو نيروهايش را از اوكراين خارج، خسارت پرداخت كند، تمامي جنايتكاران جنگي را مجازات و داوطلبانه تسليحات هسته‌اي خود را تحويل دهد، اوكراين آماده ارايه تضمين‌هاي امنيتي است. آراخاميا تاكيد كرد زماني كه روسيه اين شروط را برآورده كرد، ما آماده‌ايم پشت ميز مذاكره بنشينيم و در مورد تضمين‌هاي امنيتي مذاكره كنيم. مكرون اشاره كرده بود در اين باره با رييس‌جمهور ايالات متحده گفت‌وگو كرده است اما اقدامات ديپلماتيك امريكا طي هفته گذشته نشان داد كه امريكا موافقت چنداني با طرح پيشنهادي مكرون ندارد و حاضر نيست پيش از خروج نظاميان روسيه از اوكراين با مسكو مذاكره‌اي داشته باشد. روز پنجشنبه ۱۰ آذر، بايدن در جريان يك نشست خبري مشترك با امانوئل مكرون، رييس‌جمهوري فرانسه، در كاخ سفيد گفت كه اگر پوتين به دنبال راهي براي پايان دادن به جنگ در اوكراين باشد، «آماده است با او گفت‌وگو كند.» به اين ترتيب بايدن شرط اول اين گفت‌وگو را خروج نيروهاي روسيه از اوكراين تعيين كرد. رييس‌جمهوري امريكا گفت: «در صورت تحقق چنين شرطي، با مشورت با دوستان فرانسوي و ناتو، خوشحال مي‌شوم كه با پوتين بنشينم تا ببينم چه چيزي در سر دارد. او هنوز اين كار را نكرده است.» اما سخنگوي كرملين گفت كه رييس‌جمهوري روسيه ضمن رد شروط بايدن، «از برقرار شدن تماس‌ها و انجام مذاكرات كه بسيار مهم است»، استقبال كرده و مي‌كند. پسكوف در ادامه گفت كه امريكا الحاق چهار قلمرو اوكرايني را كه مسكو در ماه سپتامبر آن را مطرح كرد، به رسميت نمي‌شناسد كه اين امر «به‌طور قابل توجهي جست‌وجو براي يك زمينه (مشترك) در يك گفت‌وگوي احتمالي را پيچيده مي‌كند.» پيش از اين سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه نيز گفت كه مسكو آماده است اگر كسي بخواهد درباره اوكراين مذاكره كند، گوش كند.
نگاه متفاوت؛ «روسيه را تحقير نكنيد»
اين اولين‌بار نيست كه مكرون اظهاراتي را در خصوص صلح روسيه و اوكراين مطرح مي‌كند و مورد حمله و مخالفت كشورهاي غربي قرار مي‌گيرد. در ماه خرداد، موجي از انتقادات در واكنش به اظهارات امانوئل ماكرون، رييس‌جمهوري فرانسه در ارتباط با جنگ در اوكراين و لزوم پرهيز از اتخاذ رويكردي تحقيرآميز در قبال روسيه به راه افتاد. رييس‌جمهور فرانسه در آن زمان در پاسخ به اين پرسش كه آيا با توجه به تحويل تسليحات و تمايل برخي از همسايگان روسيه براي پيوستن به ناتو، خطر تشديد تنش وجود دارد يا خير، گفت: «بله، وضعيت نگران‌كننده است. به همين دليل است كه من زمان و انرژي زيادي براي اين موضوع صرف كرده‌ام. حساب گفت‌وگوهايي كه از ماه دسامبر با ولاديمير پوتين داشته‌ام، از دست در رفته است. در مجموع حدود يكصد ساعت با صراحت و شفافيت كامل و بنا به درخواست ولوديمير زلنسكي اين گفت‌وگو‌ها را انجام دادم. روسيه را نبايد تحقير نكنيم، تا روزي كه درگيري‌ها متوقف شد، بتوانيم از كانال‌هاي ديپلماتيك راهي براي خروج از بحران ايجاد كنيم. من بر اين باورم كه فرانسه به عنوان يك قدرت ميانجي مي‌تواند در اين زمينه نقش داشته باشد.» او افزود بود: «روسيه هنوز كشوري مهم و با ملتي بزرگ است. من فكر مي‌كنم اين كشور خود را منزوي كرده است. منزوي شدن يك چيز است، اما بيرون آمدن از آن چيز ديگر كه بسيار دشوار است.»
به گزارش «اعتماد»، به رغم مخالفت‌هاي گسترده در غرب، برخي كارشناسان از اين اظهارات مكرون استقبال كرده و با اشاره به ريشه‌هاي شكل‌گيري جنگ جهاني دوم كه از جمله آنها تحقير شديد آلمان در عهدنامه ورساي است خواستار عدم تحقير روسيه و پايان جنگ به شيوه ديپلماتيك شده بودند. بسياري از رهبران اروپايي از جمله بوريس جانسون به مكرون در پي اين اظهارات حمله كردند. وزير خارجه اوكراين نيز در توييتر نوشت «دعوت به پرهيز از تحقير روسيه تنها مي‌تواند فرانسه و هر كشور ديگري را كه اينگونه فكر مي‌كند تحقير كند زيرا اين روسيه است كه خود را تحقير مي‌كند.»
منظور از تضمين‌هاي امنيتي چيست؟
مساله تضمين‌هاي امنيتي به گفت‌وگوهايي باز مي‌گردد كه چند ماه قبل از آغاز جنگ اوكراين ميان روسيه و كشورهاي غربي به ويژه ايالات متحده و اعضاي اروپايي ناتو انجام شد. به گزارش «اعتماد»، وزارت امور خارجه روسيه در آذرماه 1400 با انتشار دو پيش‌نويس از بسته امنيتي مدنظر خود به منظور كاهش تنش‌ها با غرب، خواستار اعمال محدوديت‌هاي سختگيرانه بر فعاليت‌هاي نظامي ناتو و ايالات متحده در كشورهاي شرق اروپا شد. مسكو در اين پيش‌نويس‌ها از غربي واشنگتن و اعضاي ناتو خواسته بود با كنار گذاشتن ايده پذيرش الحاق كي‌يف به ناتو و محدود كردن فعاليت‌هايش در جمهوري‌هاي استقلال يافته از شوروي سابق در مسير كاهش تنش‌ها گام بردارند. در بخشي از اين پيش‌نويس آمده بود: «امريكا متعهد است گسترش ناتو به سمت شرق و الحاق كشورهاي شوروي سابق به اين سازمان از دستور كار ناتو خارج شود. امريكا در كشورهاي شوروي سابق و كشورهاي غير ناتو پايگاه نظامي ايجاد نمي‌كند، از زيرساخت‌هاي اين كشورها براي انجام هيچ‌گونه فعاليت نظامي استفاده نمي‌كند و با اين كشورها همكاري نخواهد كرد.» خواسته ديگر روسيه از غرب، عدم استقرار موشك‌هاي بالستيك ميانبرد و كوتاه‌برد در نزديكي مرزهاي روسيه و همچنين استقرار بمب‌هاي هسته‌اي تنها در خاك كشورهاي داراي بمب هسته‌اي بود.
همزمان با طرح اين دو پيش‌نويس امنيتي، بسياري از كارشناسان پيش‌بيني كردند كه پذيرش اين خواسته‌ها از سوي غرب ممكن نيست و اين پيش‌نويس «طرحي براي نپذيرفتن» است.
اين اولين‌بار نيست كه مكرون اظهاراتي را در خصوص صلح روسيه و اوكراين مطرح مي‌كند و مورد حمله و مخالفت كشورهاي غربي قرار مي‌گيرد. در ماه خرداد، موجي از انتقادات در واكنش به اظهارات امانوئل ماكرون، رييس‌جمهوري فرانسه در ارتباط با جنگ در اوكراين و لزوم پرهيز از اتخاذ رويكردي تحقيرآميز در قبال روسيه به راه افتاد. رييس‌جمهور فرانسه در آن زمان در پاسخ به اين پرسش كه آيا با توجه به تحويل تسليحات و تمايل برخي از همسايگان روسيه براي پيوستن به ناتو، خطر تشديد تنش وجود دارد يا خير، گفت: «بله، وضعيت نگران‌كننده است. به همين دليل است كه من زمان و انرژي زيادي براي اين موضوع صرف كرده‌ام. حساب گفت‌وگوهايي كه از ماه دسامبر با ولاديمير پوتين داشته‌ام، از دست در رفته است. در مجموع حدود يكصد ساعت با صراحت و شفافيت كامل و بنا به درخواست ولوديمير زلنسكي اين گفت‌وگو‌ها را انجام دادم. روسيه را نبايد تحقير كنيم، تا روزي كه درگيري‌ها متوقف شد، بتوانيم از كانال‌هاي ديپلماتيك راهي براي خروج از بحران ايجاد كنيم