ضرورت استرداد اموال فرهنگي
محمود فاضلي
معاهده «استرداد اموال فرهنگي» در يونسكو و امضاي اين معاهده توسط برخي كشورها و مخالفت كشورهاي پرقدرت مانند امريكا، فرانسه و انگليس همچنان يكي از مشكلاتي است كه كشورهاي مختلف جهان با آن روبه‌رو هستند. كشورهايي كه اين معاهده را قبول كردند، از زمان امضاي قرارداد آن، اين قانون را نيز قبول كردند كه اگر يك شيء از هر كشوري خارج و آن كشور مشخصات كامل آن شيء را دراختيار پليس بين‌الملل «اينترپل» قرار داد، مي‌توان زمينه برگرداندن آن را در دادگاه نيز پيگيري كرد. براساس اين معاهده، هيچ اميدي به برگرداندن هر شيء‌اي كه بيش از 30 سال پيش از كشور خارج شده و دراختيار يك كشور است، وجود ندارد. همه آثار كشورهاي تاريخي جهان كه در موزه‌هاي مختلف دنيا مانند لوور، آرميتاژ يا بريتانيا هستند چون قبلا از كشور خارج شده‌اند، اكنون ديگر مشمول استرداد نمي‌شوند، مگر در مواردي كه بين دو كشور توافقي صورت گيرد كه اين يك اقدام طبيعي است. يا از سوي ديگر، بحث معاوضه يك شيء با شيء‌اي كه در كشور مبدا وجود دارد، مطرح شود كه اين نيز به‌صورت محدود در جهان رخ داده است. نمونه اين اقدام كشور يونان است كه توانسته براي برخي از آثار خود اين اقدام را با ديگر كشورها انجام دهد. در سال‌هاي اخير دولت‌هاي وقت و تمامي احزاب از جناح‌هاي مختلف سياسي يونان تلاش كرده‌اند آثار به سرقت رفته فرهنگي اين كشور را به موزه‌هاي خود بازگردانند.
اخيرا آقاي يراپتريتيس وزير مشاور يونان تاييد كرده يونان و موزه بريتانيا در حال گفت‌وگوهاي مقدماتي در مورد مجسمه‌هاي معبد پارتنون آكروپليس هستند و بين دولت يونان و موزه بريتانيا گفت‌وگوهاي اوليه در جريان است. اخيرا ميچوتاكيس نخست‌وزير يونان نيز طي سخناني در دانشگاه اقتصادي و علوم سياسي لندن، در مورد بازگرداندن مجسمه‌هاي آكروپليس گفته بود؛ «اين كار به طور بالقوه امكان‌پذير است. پيشرفت حاصل شده است. نمي‌خواهم در مورد اين موضوع به طور علني صحبت كنم اما فكر مي‌كنم درك بهتري وجود دارد. يك راه‌حل برد-برد امكان‌پذير است.
نخست‌وزير يونان در سفرش به لندن با چارلز پادشاه بريتانيا نيز ديدار داشته است. اگرچه هيچ بيانيه رسمي پيرامون محتواي اين ديدار از سوي طرف يوناني منتشر نشده اما نخست‌وزير ادعا كرده يكي از موضوعاتي كه در ديدار با چارلز مطرح گرديد، موضوع بازگرداندن مجسمه معبد تاريخي پارتنون واقع در مركز تاريخي آكروپليس به يونان است. تمامي يوناني‌ها تمايل دارند كه دولت بريتانيا اين كار را انجام دهد. اين كار به طور بالقوه امكان‌پذير است.
رسانه‌هاي يونان بعضا به نقل از منابع دولتي به ناگفته‌هاي رايزني‌ها بين دولت يونان و موزه بريتانيا پيرامون مجسمه‌هاي معبد پارتنون آكروپليس اشاره كرده و مدعي‌اند دولت و شخص نخست‌وزير درصدد هستند تا در آستانه انتخابات سراسري 2023 به نتايج ملموسي دست يابند. پروژه پيچيده بازگرداندن مجسمه‌هاي پارتنون آكروپليس توسط وزير فرهنگ و از طرف كاخ نخست‌وزيري توسط وزير مشاور، دنبال مي‌شود. آتن در ظاهر همچنان مدعي بازگشت دايمي تمامي مجسمه‌هاي آكروپليس از موزه بريتانيا است.
اما شواهد نشان مي‌دهد براي موزه بريتانيا بسيار دشوار است كه بپذيرد مجسمه‌ها به آن موزه تعلق ندارند. آتن نيز نمي‌تواند از موضع هميشگي خود مبني بر اينكه مجسمه‌ها متعلق به آنهاست چشم‌پوشي كند و بازگشت آنها را به عنوان «قرض» بپذيرد. طرفين به دنبال «فرمول حقوقي» هستند كه مورد قبول هر دو طرف باشد. اينكه كدام مجسمه‌ها بازگردانده شوند موضوع ديگري است. بازگشت تمامي مجسمه‌ها به موزه آكروپليس آتن، تقريبا غيرممكن است. با اين حال، مهم است كه موزه بريتانيا حاضر شود حركت جديدي انجام دهد و برخي مجسمه‌ها را به يونان بازگرداند و يونان نيز برخي از آثار باستاني مهم موزه‌هاي خود را در چارچوب نمايشگاه‌هاي دوره‌اي دراختيار موزه بريتانيا قرار دهد.
آتن خوشبين است از طريق موضع‌گيري‌هاي علني مقامات و همچنين لابي‌گري‌هاي طرف يوناني و بهره‌گيري از نفوذ يونانيان بريتانيا، جو در لندن نسبت به درخواست بازگشت مجسمه‌ها به يونان تغيير كند. واقعيتي كه در مواضع نمايندگان مجلس بريتانيا و سلسله مقالاتي كه در روزنامه‌هاي پرتيراژ اين كشور منتشر مي‌شود، قابل مشاهده است. نتايج نظرسنجي‌هاي انجام شده در انگليس نشان مي‌دهد موضع افكار عمومي بريتانيا در اين زمينه نيز تغيير كرده است. طبق نتايج نظرسنجي روزنامه پرتيراژ ساندي تايمز در آگوست گذشته، فقط 22درصد مردم انگليس با بازگرداندن مجسمه‌هاي معبد پارتنون آكروپليس به يونان مخالف هستند.