سقوط 22 درصدي ارزش ريال
در 90 روز
قيمت دلار از پيش‌بيني سازمان برنامه هم جلوتر زد
گروه اقتصادي
قيمت دلار در 90 روز گذشته، نزديك به 7 هزار تومان رشد كرده است. قيمت دلار در 21 شهريور ماه امسال 30هزار و 900 تومان بوده. يك ماه بعد به 32 هزار و 740 تومان رسيده. 21 آبان ماه، 35هزار و 320 تومان شده و روز گذشته در كانال‌هاي فردايي به 37هزار و 900 تومان رشد قيمت داشته است. با اين حساب بايد گفت كه ارزش پول ملي ايران در اين 90 روز بيش از 22 درصد كاهش پيدا كرده است.
در اين 90 روز اتفاقات زيادي افتاده است. مثلا 25 آبان ماه بانك مركزي اعلام كرد كه «بسته جديدي» را براي بهبود وضعيت بازار ارز تهيه و ابلاغ كرده.
بعدها مشخص شد كه اين «بسته» همان «اوراق ارزي» است. شرايط خريد اين اوراق به اين صورت است كه سررسيد آنها سه ماهه و حداقل و حداكثر ميزان خريد اوراق توسط هر شخص حقيقي ايراني بالاتر از ۱۸ سال، به ترتيب معادل ريالي ۱۰۰۰ دلار و ۴۰۰۰ دلار است. همچنين هر مشتري مي‌تواند تنها يك بار با كد ملي خود اقدام به خريد اين اوراق كند و متقاضيان خريد، بايد وجه ريالي آن را با نرخ پاياني روز قبل دلار توافقي (اسكناس بازار متشكل معاملات ارزي) بپردازند.
با گذشت نزديك به يك ماه از اجراي سياست جديد بانك مركزي، هيچگونه گزارشي درباره ميزان فروش اين اوراق توسط بانك ملي يا نهاد ديگري منتشر نشده. مشخص نيست ميزان استقبال مردم از اين اوراق چقدر بوده و اصولا چقدر نقدينگي سرگرداني كه اين روزها با هر تحركي به بازارهاي دارايي حمله مي‌كند؛ جمع‌آوري شده است.
صحبت‌هاي پر ابهام
در روزهايي كه ارزش پول ملي در حال كاهش است؛ رييس كل بانك مركزي روز گذشته در مراسمي حضور يافته. نام اين مراسم «امضاي تفاهم‌نامه انطباق سياست‌هاي تجاري با ارزي كشور با وزارت صنعت، معدن و تجارت» است. وبسايت‌هاي نزديك به دولت از اين «تفاهم‌نامه» با عنوان سياست جديد بانك مركزي براي كنترل بازار ارز ياد كرده‌اند. اما مفادي از اين تفاهم‌نامه منتشر نشده كه كسي بداند قرار است چه اقداماتي براي اين «انطباق» انجام شود.
اما صحبت‌هاي رييس كل بانك مركزي در حاشيه اين مراسم هم مبهم بود. علي صالح‌آبادي در پاسخ به سوالي مبني بر معطل ماندن برخي كشتي‌هاي حاوي كالا به دليل عدم تامين ارز آنها گفته است: «اين كالاهايي كه در بنادر وجود دارد ارز آنها موجود است اما نكته بحث ريال اين دسته از كالاهاست به اين معنا كه اين كالاها ترخيص شوند و بعد از فروش، ريال آنها به بانك مركزي تحويل داده شود تا ارز آنها در اختيار قرار گيرد، بنابراين تاكيد مي‌شود در تامين ارز هيچگونه مشكلي وجود ندارد.» شما از اين جمله چيزي متوجه شديد؟ آيا منظور اين است كه واردكنندگان ريال به حسابي واريز كنند و بعد ارز بگيرند؟ آيا منظور اين است كه تا به صورت «نقد» ريال واريز نشود خبري از ارز نيست؟ آيا واردكنندگان قبلا به صورت «اعتباري» با بارنامه‌اي كه در دست داشتند ارز را مي‌گرفتند و «ريال» را با «تاخيري» چندماهه واريز مي‌كردند؟
شكاف 12 هزار توماني
بخش دوم صحبت‌هاي رييس كل بانك مركزي جالب‌تر است. صالح‌آبادي در خصوص حواله‌هاي ارزي و مكانيزم تحويل آنها و دريافت ارز گفته: «هدف بانك مركزي براي خريد حواله ارزي از صادركنندگان تشويق صادرات غيرنفتي است كه مصوبه مجلس شوراي اسلامي در همين زمينه نيز وجود دارد، بر همين اساس صادركنندگاني كه در خارج از كشور حواله ارزي دارند با تحويل حواله ارزي به بانك مركزي به همان ميزان اسكناس دلار دريافت مي‌كنند و صادركننده مي‌تواند ارز دريافت‌شده را در بازار متشكل ارزي به قيمت روز به فروش برساند و در مقابل حواله ارزي كه در اختيار بانك مركزي است براي واردات مورد استفاده قرار مي‌گيرد.»
اين صحبت‌ها به معناي اين است كه بانك مركزي معتقد است صادركنندگان با قيمت‌هاي كنوني ارز حاضر به فروش آن نيستند. بنابراين نرخ بازار آزاد را مبنا قرار داده و از آنها ارز را مي‌خرد. صادركنندگاني كه پيش از اين بايد به بازار نيما مي‌رفتند و با قيمت 25هزار تومان ارز خود را مي‌فروختند، حالا مي‌توانند با قيمت در كانال 37 هزار توماني ارز را بفروشند. فاصله‌اي 12 هزار توماني كه احتمالا قرار است با خلق نقدينگي پر شود. حالا فرض كنيم كه قيمت ارز در بازار آزاد از اين هم بالاتر برود. در اين صورت، صادركنندگان به‌شدت تمايل پيدا مي‌كنند تا دلار خود را به بانك مركزي بفروشند.
سوال بعدي اين است كه آيا بانك مركزي به دنبال نرخ جديدي براي ارز نيمايي است؟ قطعا بانك مركزي مي‌داند كه خلق پول براي پر كردن شكاف ميان ارز با نرخ نيمايي و آزاد با روش كنوني كار بسيار سختي است و اثرات هولناكي بر ميزان نقدينگي و پايه پولي دارد. بنابراين در ميان‌مدت و حتي كوتاه‌مدت، شايد رفتار بهتر نزديك‌تر كردن نرخ نيمايي به نرخ بازار آزاد باشد. اتفاقي كه در نهايت به اثرات شديد قيمتي به ويژه در بخش خوراكي‌ها مي‌انجامد و البته تورم عمومي را هم از كانال رواني افزايش خواهد داد.
قيمت واقعي دلار چقدر است؟
همين الان، صرافي‌هاي بازار ارز ديجيتال، با نرخ‌هاي ميانه كانال 38 هزار توماني دست به معادل‌سازي نرخ دلار و ريال مي‌زنند. يك صرافي معروف ارز ديجيتال، روز گذشته يك ارز ديجيتال «تتر» را با معادل ريالي 38400 قيمت‌گذاري كرده بود. از آنجايي كه «تتر» يك دلار قيمت دارد مي‌توان اينگونه ديد كه اين صرافي قيمت هر دلار را 38400 تومان مي‌داند. هرچند كه اصلا مشخص نيست كه چگونه يك صرافي ارز ديجيتال مي‌تواند چنين دست به كشف قيمت دلار بزند. سوال اين است كه اگر اين صرافي قيمت يك «تتر» را 45 هزار تومان يا 50 هزار تومان اعلام كند چه تاثيري بر بازار ارز مي‌گذارد؟
قيمتي كه از پيش‌بيني‌ها بالا زد
پيش‌بيني سازمان برنامه و بودجه از قيمت ارز با دو فرض «با برجام و بدون برجام» را به خاطر داريد؟ در اين گزارش دلار با ادامه تحريم‌ها براي سال جاري ۳۵هزار تومان پيش‌بيني شده بود. در همان زمان سازمان برنامه و بودجه و حتي شوراي عالي اطلاع‌رساني دولت با رد اين فرضيات، اصل موضوع را تكذيب كرد. اما قيمت‌هاي كنوني در بازار ارز نشان مي‌دهد كه دلار از پيش‌بيني‌ها نيز سبقت گرفته و مشخص نيست در پايان سال چه رقمي را ثبت كند.