جاي خالي
زنان
بهروز قمري تبريزي
بياييد از صفحه اول روزنامه خودتان شروع كنيد
گاهي يك تصوير از هر كلامي گويا‌تر است. اين دو تصوير را از صفحات اول دو شماره مختلف از روزنامه وزين اعتماد مشاهده كنيد. اين دو صفحه را با هيچ‌گونه مهندسي خاصي انتخاب نكرده‌ام تا تصويري را كه خود مي‌خواهم در اينجا ترسيم كنم. خوب دقت كنيد به بافت جنسيتي تمام كساني كه مقالات اصلي و سرمقاله‌هاي روزنامه را نوشته‌اند. اين تصوير مردانه از نظرمندي و نظرات راهبردي به خصوص در مقطعي كه مساله زن، حيات و آزادگي او به مساله‌اي كليدي در جامعه ما تبديل شده است جاي پرسشي عميق دارد. يك بررسي گذرا از شماره‌هاي مختلف «اعتماد» در شش ماهه گذشته نشان مي‌دهد كه مردان مولف بيش از هشتاد و پنج درصد مقالات صفحه اول روزنامه هستند. شايد اختصاص آن پانزده درصد باقي‌مانده به زنان صاحب‌نظر از قِبل حدوث اعتراضات اخير بوده باشد. ممكن است كه صحت اين مطلب را تاييد كنيد كه صفحه اول روزنامه عموما باري مردانه دارد. اما در عين حال مدعي باشيد كه اين امري جنسيتي نيست و بسياري از مطالبي كه از اين مردان دانش‌پژوه منتشر مي‌شوند در نقد تنگناهاي زندگي زنان در جامعه هستند، ولي اين سوال به قوت خود باقي است كه چرا جاي زنان در اين فضا خالي است و حضور زنان حتي به لحاظ صوري هم تامين نمي‌شود. در زبان انگليسي اين مساله را به عنوان «آپتيكس» مي‌شناسند. بدين معنا كه اگر حتي به لحاظ محتوا و به گونه‌اي ريشه‌اي به اين مساله نمي‌پردازيد، لااقل رعايت «آنچه به چشم مي‌آيد» را بكنيد. اين مساله مهمي است كه امروزه در مجامع مختلف هنري، علمي، فرهنگي و سياسي در جهان به آن به صورتي آگاهانه برخورد مي‌كنند. در ممالك غربي، حداقل در جاهايي كه اين آگاهي وجود دارد، در يك جلسه آكادميك يا فرهنگي، يا در يك حزب سياسي، به ندرت مشاهده مي‌كنيد كه تمامي مدعووين مردان از نژاد سفيد باشند. اين آگاهي وجود دارد كه نه تنها بايد صداي زنان و اقليت‌هاي نژادي شنيده شود، بلكه حضور آنان نيز بايد منعكس شود. به تصوير كشيدن اين حضور يك امر زينتي نيست. انعكاس اين تصوير باعث هنجاري، يا به عبارتي «نرماتيو»، شدن حضور زن در عرصه‌هاي تصميم‌گيري و نظرمندي مي‌گردد.
هنجاري شدن حضور زن، در تصميم‌گيري‌هاي سياست، توليدات فرهنگي و هنري، در كادر علمي دانشگاه‌ها، در مطبوعات، امري است كه بايد در جامعه نهادينه شود. ديدن عكس زنان صاحب‌نظر در صفحه اول روزنامه‌هاي معتبر مملكت براي دختر خردسالي كه آن را در راه مدرسه در كيوسك روزنامه‌فروش محل مي‌بيند اهميت فراواني دارد. هنجاري شدن يك مفهوم انتزاعي نيست، بلكه يك پروسه عيني است كه در عمل به گونه‌هاي خودآگاه و ناخودآگاه تجربه مي‌شوند. با ديدن تصوير و نام زنان صاحب‌نظر در صفحه اول روزنامه، يا در صحنه‌هاي تصميم‌گيري‌هاي مملكتي، ذهن آن دختر خردسال با حضور زنان در اين عرصه‌ها عجين مي‌شود. ما در شرايطي استثنايي به‌سر مي‌بريم. در‌حالي كه زنان ما به لحاظ تحصيلات و كارآمدي نه تنها چيزي از مردان كم ندارند، شايد در رده‌هاي بالاتري از آنان هم ايستاده باشند، ولي وقتي كه به بافت رده‌هاي تصميم‌گيرنده در كشورداري، فرهنگ‌سازي و نظريه‌پردازي توجه مي‌كنيم هيچ تصويري از اين موقعيت مطلوب اجتماعي دريافت نمي‌كنيم. هر يك از ما به نوبه خود مسووليم تا اين معادله را تغيير دهيم. شما هم بياييد از صفحه اول روزنامه خودتان شروع كنيد.