شفافيت و اعتماد
دو بال رسانه‌هاي نوين
زهرا نژادبهرام
اعتماد فعاليت يك رسانه را بر مبناي باور‌پذيري تعريف كند
رسانه‌هاي نوين با ايجاد فرصت‌هاي تازه براي تعريف خود و آنچه مي‌خواهيم بيان كنيم، اين امكان را ايجاد كرده‌اند كه همه مسائل به صورت شفاف در معرض ديد همگان قرار بگيرد . از اين‌رو رسانه‌هاي نوين يك كاركرد مشخص و جدي در امر اطلاع‌رساني دارند كه در بستر شفافيت و اعتماد حاصل مي‌شود . به عبارت ديگر از آنجا كه شفافيت گام نخست براي دوري از فساد است شايد اگر افراد درصدد انتشار اخبار شخصي خود در اين رسانه‌ها هستند بيشتر به دنبال نهادينه كردن شفافيتند، هر چند كه گاهي ممكن است مطالبي خلاف واقع در اين رسانه‌هاي منتشر شود، اما رويكرد اصلي در اين رسانه‌ها اطلاع‌رساني براي شفافيت است. شفافيت بستري است كه امروزه در جهان واقعي نيز راهكاري براي مقابله با فساد طرح شده چه در امر اقتصادي، چه در امر سياسي و اجتماعي از اين‌رو مساله شفافيت به نقطه ثقل اين رسانه‌ها مبدل شده است، نقطه‌اي كه بر كانون آن مي‌توان بسياري از ناپيدا‌ها را كشف كرد. از اين‌رو دريافت نظرات ديگران نسبت به يك امر ضمن آنكه مي‌تواند ابعاد مختلف موضوع را تعريف كند، فضاي گفت‌وگو و شفافيت را نيز بيشتر مي‌كند. اين ويژگي رسانه‌هاي نوين در دريافت نظر ديگران يعني گشايش بستري براي بيان ديدگاه‌هاست كه نقطه كانوني در اين رسانه‌ها محسوب مي‌شود. از اين‌رو رسانه‌هاي نوين راهكاري براي عبور از پنهانكاري و بستري براي اعتماد بيشتر هستند. اعتماد عنصري است كه مي‌تواند فعاليت يك رسانه را بر مبناي باور‌پذيري تعريف كند. در تحقيقي كه در سال 2022 صورت گرفته فرصت‌هايي كه اين نوع رسانه‌ها براي تصحيح مطالب روزنامه‌نگاران ايجاد كرده‌اند منجر به افزايش اعتماد مخاطبان نسبت به اين رسانه‌ها شده و بدبين‌ها را با واقعيت جديد به نام اعتماد بر مبناي پذيرش اشتباه روبه‌رو كرده است.
محققين اين مهم را به عاملي موثر و ظرفيتي مناسب براي تقويت اعتماد در عرصه روزنامه‌نگاري دانسته‌اند!(1)
نوع ارتباط روزنامه‌نگاران با نگاه‌هاي انتقادي در بستر رسانه‌هاي نوين اين امكان را ايجاد كرده كه روزنامه‌نگاران ضمن كسب اعتماد بيشتر فرصت دريافت نظرات انتقادي نسبت به مطالب خود را صريح‌تر و سريع‌تر دريافت كنند! اصلاح و توضيحي كه از سوي آنان در اين مهم بيان مي‌شود، فرآيند اعتمادزايي به عرصه خبر را تقويت مي‌كند! نكته مهم اين است كه رسانه‌هاي نوين نيز مانند هر وسيله اطلاع‌رساني نقشي موثر در ايجاد ارتباط با افكار عمومي دارد. در تحقيقي كه در سال 1399 انجام شده فضاي مجازي در تقويت و ارتقاي شاخص شفافيت در ايران نقش بسزايي داشته است. همچنين در اين تحقيق آمده است فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي از طريق آگاهي‌بخشي، افزايش نظارت در جامعه و تعامل دوسويه ميان دولت و مردم و انعكاس خواسته‌هاي آنان موجب بهبود و افزايش شفافيت در ايران مي‌شود.(2)
با اين رويكرد به نظر مي‌رسد كاركرد شبكه‌هاي اجتماعي بستري براي تعامل بيشتر ميان شهروندان و عرصه عمومي شده است . با اين نگاه شفافيت و اعتمادزايي دو بالي است كه در اين نوع رسانه‌ها به روشني قابل دسترسي است، اما كم توجهي به اين نكته كه شايد در برخي موارد اين شفافيت بستري براي نشر اخبار كذب و... نيز بشود، جايز نيست .با اين وجود آنچه مهم است، كاركرد كلان اين نوع رسانه‌ها در جهان كنوني است! كه مي‌تواند بستر روزنامه‌نگاري آزاد و شفافيت را تقويت كند!
با اين نگاه از آنجا اين رسانه‌ها در بستري از شبكه و ارتباطات افقي بنا شده‌اند، كاركردي متفاوت در نشر شفافيت يافته‌اند كه بر مبناي نوعي قدرت برابر در عرصه انتشار خبر است.
به عبارت ديگر فرديت در اينجا فارغ از هويت‌هاي اجتماعي و نقش‌هاي سياسي و فرهنگي و ... كه توليد قدرت وابسته به نقش ايجاد مي‌كند، معنا مي‌گيرد و شفافيت به امري عمومي در فضاي عمومي مبدل شده است كه مي‌تواند در توليد اعتماد عمومي نقشي موثر را ايفا كند. شايد بتوان گفت ادبيات توليد خبر از «به من نگاه كن» به «به من نشان بده» تغيير كرده است!(3)
اين روند تغيير، ظاهرا دو پيام دارد؛ نخست آنكه نقش‌هاي ساخته شده قبلي خيلي اثرگذار نيست و دوم اينكه امر عمومي شدن اطلاع‌رساني با اتكا به اين رسانه‌ها فرآيند اثباتي براي صحت خبر را الزامي كرده است تا گوينده خبر! از اين‌رو به نظر مي‌رسد كاركردي كه رسانه‌هاي نوين در عرصه عمومي به خود اختصاص داده‌اند، فرصت لازم را به مخاطبان داده است كه با نگاهي متفاوت خبر و مشاركت در توليد خبر را دنبال كنند!
رسانه‌هاي نوين اكنون با چالش‌هاي بسياري روبه‌رو هستند كه بخشي از آن برگرفته از رويكردهاي پيشين به رسانه‌هاي جريان اصلي است و بخشي ديگر وابسته به تحولاتي است كه ناشي از قابليت‌هاي جديدي است كه اين رسانه‌ها با خود همراه كرده‌اند.اين رابطه تعاملي ميان مخاطب و رسانه اكنون به فرصت تازه‌اي براي درك متقابل ميان طرفين شده كه بخشي از آن در عموميت يافتن شفافيت و بخشي ديگر ناشي از عامليت مخاطب در آن است! در نهايت به نظر مي‌رسد رسانه‌هاي نوين فرصتي براي جاري شدن شفافيت و توليد اعتماد در عرصه عمومي شده‌اند!
پي نوشت:
1-https: //www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/21670811.2021.2017316?scroll=top&needAccess=true&role=tab
2-http: //ensani.ir/file/download/article/1594360502-10114-34-7.pdf
3- https: //arxiv.org/pdf/2108.02325.pdf