نخستين ربات قاتل
مرتضي ميرحسيني
در دنياي فيلم‌هاي علمي-تخيلي، ربات‌هاي قاتل معمولا ظاهري شبيه به انسان دارند و بيشتر وقت‌ها كنش‌ها و واكنش‌هاي‌شان از انگيزه‌هايي شريرانه مثل سيطره بر انسان‌ها يا انتقام از آنها سرچشمه مي‌گيرد، اما در دنياي واقعي اصلا چنين نيست و ماجرا بسيار متفاوت است و در حوادثي كه براي انسان‌ها در مواجهه با ربات‌ها پيش مي‌آيد، استفاده از عبارت «ربات قاتل» -فعلا- جعلي و تخيلي است. قصه رابرت ويليامز كه در يكي از كارخانه‌هاي شركت فورد، واقع در ميشيگان امريكا كشته شد، نمونه‌اي از اين تفاوت ميان دو دنياست. درباره‌اش مي‌گويند «نخستين انساني بود كه به دست يك ربات به قتل رسيد» و نامش را در فهرست عجيب‌ترين و خاص‌ترين مرگ‌هاي تاريخ جاي مي‌دهند. اما بعد كه ماجرا را بيشتر بررسي مي‌كنيم، مي‌بينيم كه اين تيتر براي آنچه واقعا روي داد چقدر گمراه‌كننده است. ربات قاتل اين ماجرا، بازويي مكانيكي و البته بزرگ بود كه قطعات ساخت خودرو را از گوشه‌اي از كارخانه به گوشه ديگر منتقل مي‌كرد. ژانويه 1979 در چنين روزي، هنگام كار به نقص فني خورد و چندبار پياپي در شمارش خطا كرد. از ميان سه كارگري كه در آن بخش كارخانه مشغول به كار بودند، رابرت ويليامز 26 ساله داوطلب شد كه وارد دستگاه شود و قطعات باقي‌مانده را با دست جابه‌جا كند. داخل ماشين كه شد، سرش از پشت به چيزي سنگين خورد و همان‌جا بر اثر ضربه مغزي از دنيا رفت. همكارانش تا نيم‌ساعت بعد، اصلا متوجه اين حادثه نشدند و حتي به نظرشان رسيد كه ويليامز به جاي انجام كاري كه به او سپرده‌اند -يعني جابه‌جايي دستي قطعات- غيبش زده است، اما بعد با جسد بي‌جان او برخورد كردند و موضوع را به مديران‌شان گفتند. ادامه ماجرا چه شد؟ رابرت ويليامز كه مُرده بود، اما خانواده‌اش از شركت سازنده ربات، صنايع ليتون
(Litton Industries) براي سهل‌انگاري در طراحي ماشين و پيش‌بيني نكردن خطرات احتمالي و ناكافي بودن اخطارهاي ايمني، شكايت كردند. حكم اوليه دادگاه، پرداخت غرامتي معادل 10 ميليون دلار به بازماندگان ويليامز بود، اما در اين حكم به اين نكته هم اشاره مي‌شد كه معيار دقيقي براي سنجش ايمني چنين ماشين‌هايي وجود ندارد و بدون وجود معيار مشخص هم نمي‌شود شركت سازنده را به كم‌كاري در ايمن‌سازي محكوم كرد. در رفت و برگشت‌هاي بعدي، مبلغ غرامت به 15 ميليون دلار رسيد، ولي وكلاي شركت ليتون با شاكيان توافق كردند كه بحث نقص ايمني را كنار بگذارند و از شكايت‌شان در اين مورد چشم‌پوشي كنند. ازمبلغي كه صنايع ليتون براي كسب رضايت شاكيان اين پرونده پرداخت كرد خبري نشد، اما آنان از بدنامي و بي‌اعتباري ناشي از نقص ايمني اين ماشين توليدي‌شان نجات پيدا كردند. از نظر مديران شركت ليتون، همين عقب‌نشيني شاكيان از موضوع ايمني و خارج شدن مساله از دستور كار دادگاه، بيشتر از چند ميليون دلار مي‌ارزيد. جالب اينكه چندي بعد شركت ليتون با طرح شكايتي، شركت فورد را به دادگاه كشاند. ادعاي آنان اين بود كه مرگ رابرت ويليامز به اين علت بوده كه مديران فورد از برگزاري دوره آموزش چگونگي استفاده از ربات ليتون براي كارگران طفره مي‌روند و از تعهدي كه هنگام خريد اين ماشين پذيرفته‌اند شانه خالي مي‌كنند. آن زمان كارشناسان شركت ليتون معتقد بودند كه ويليامز، بدون پايين آوردن اهرم قفل سيستم ربات، وارد آن شده كه كاري بسيار ناشيانه و بسيار خطرناك بوده است. دادگاه ميشيگان، اين شكايت شركت ليتون را رد كرد. قاضي پذيرفته بود كه فوردي‌ها در آموزش كارگران‌شان كوتاهي كرده‌اند، اما با اين استدلال كه شركت ليتون قبلا درباره نقص ايمني ربات خودش با شاكيان پرونده رابرت ويليامز مصالحه كرده است، طرح موضوع كم‌كاري شركت فورد در آموزش كارگرانش را - در مورد اين پرونده خاص- بي‌اعتبار ديد.