حقابه از هيرمند و پيوند ايران و افغانستان
غلامحیدر ابراهيم باي سلامي
ملت ايران و مردم افغانستان داراي خاستگاه طبيعي و فرهنگي مشتركي هستند و همواره همانند اعضاي يك خانواده به تفاهم و روابط دوستانه متقابل وابسته‌اند. در پي دشواري‌هاي ناشي از كمبود آب در سيستان و سخنان ابراهيم رييسي رييس‌جمهور ايران گفت‌وگوها و چالش‌هايي بين دوطرف مطرح شد. همه مي‌دانيم كه آب از نادر كالايي‌هايي است كه توليد انبوه آن به دست انسان ميسر نيست اما مصرف آن روز افزون است و با گذشت زمان احتياج به آن گسترده‌تر و كمبود و مضايق آن بيشتر مي‌شود . اكنون كه بشر توان ساخت سازه‌هاي آبي وكانال‌هاي انتقال آب را با بهره از فناوري و به گونه صنعتي و با ظرفيت بالا دارد حقوق طبيعي مردم و محيط زيست شديدا در معرض تهديد قرار گرفته است. در همه جاي جهان حقابه در مناطق پايين‌دست و پاياب هر سازه آبي يك حق طبيعي است و در غير اين صورت محيط زيست و زندگي انسان‌ها در مناطق پايين‌دست دشوار و نابود مي‌گردد.
برحسب گزارش‌هاي كارشناسان معتبر بين‌المللي چون «كاوه مدني» معاون سابق سازمان حفاظت محيط زيست ايران و نايب‌رييس مجمع محيط زيست سازمان ملل متحد و عكس‌هاي ماهواره‌اي در بهار ۱۴۰۲ ميزان آب در پشت سدهاي مسير هيرمند از جمله «سد كجكي» و «سد كمال خان» قابل توجه و انباشته است و در اين سوي مرز مردمان سيستان‌و‌بلوچستان تشنه و منتظر آبند. با توجه به بخشي از حقوق مردم سيستان در پايين‌دست هيرمند در موافقت نامه بين دوكشور در سال ۱۳۵۱ (هويدا - شفيق) روشن شده است كه افغانستان حق ندارد اقداماتي انجام دهد كه باعث كاهش سهم ايران از آب هيرمند شود ولي اكنون سدها و كانال‌هاي متعددي در مسير هيرمند در افغانستان ساخته شده يا ارتفاع سدها براي ذخيره آب بيشتر افزايش يافته است و مشكلات و تنگناهايي براي مردم سيستان و نابودي درياچه هامون فراهم كرده است. اين سدسازي‌ها روي سر شاخه‌هاي «هریرود» همانند احداث «سد سلما» نيز ادامه دارد و با كمياب شدن آب در شمال شرق ايران و ايجاد تنگنا براي تامين آب «سد دوستي» كه در مرز مشترك سه كشور ايران، تركمنستان و افغانستان قرار دارد مشكلات و دشواري‌ها را براي تامين آب شرب «كلان‌شهر مشهد» بيشتر خواهد كرد.
راه‌حل پايدار و مناسب اين مشكل گفت‌وگو و تفاهم بر مبناي امر كارشناسي و رعايت حقوق دو طرف است.
در خرداد ۱۳۸۱ همراه سيد محمد خاتمي رييس جمهور ايران در سفر به كابل بودم كه در پي سفر حامدكرزاي رييس دولت افغانستان و دعوت ايشان انجام گرفت.
در نشستي كه بين دو دولت ايران و افغانستان در ارگ كابل برگزار شد و علاوه بر كرزاي بزرگاني چون عبدالكريم خليلي و اسماعيل خان و چند وزير ايراني و افغاني و محمدباقر قاليباف فرمانده وقت نيروي انتظامي و دو استاندار خراسان و سيستان وبلوچستان از ايران حضور داشتند اولين دستور نشست تاكيد بر «حقابه ايران» از هيرمند بود كه جناب خاتمي با متانت تمام اين موضوع را مطرح و مورد تاكيد قرار داد و سپس يكي از مسوولان ايراني به طرح مساله آب پرداخت. از طرف مقابل حامد كرزاي از يكي از مديران افغاني خواست تا در اين خصوص توضيح دهد.
آن مدير و كارشناس افغاني با تسلط كامل گزارش مبسوطي از كاهش باران و اثر خشكسالي‌هاي پي‌درپي در سرچشمه‌هاي كوه هندوكش داد و علت عدم روان‌سازي حقابه ايران را كاهش باران و خشكسالي در افغانستان اعلام كرد.
در آن جلسه موضوع حمل‌ونقل و ترانزيت بين‌المللي كالا و احداث پروژه راه‌آهن خواف به هرات بين ايران و افغانستان طرح شد و اسماعيل‌خان در نوبت سخنراني خود گفت به احترام سيد محمد خاتمي كه شخصيت محبوب جهان اسلام است از جاي برمي‌خيزم و ايستاده سخن مي‌گويم.