اجر خطا
محمد ذاكري
در دانشگاه (خصوصا در مقاطع تحصيلات تكميلي) مرسوم است كه گاهي در برخي دروس از دانشجويان يك ارايه مطلب به عنوان فعاليت كلاسي خواسته مي‌شود. دانشجويان مطلبي را آماده مي‌كنند و با استفاده نرم‌افزارهاي ارايه يا بدون آن مطلب را در كلاس براي سايرين تشريح مي‌كنند و معمولا به صورت فردي يا گروهي پس از پايان ارايه مطلب مورد تشويق همكلاسي‌هاي خود يا مدرس كلاس قرار مي‌گيرند. يكي از ترفندهاي جالب دانشجويان آن است كه وقتي كسي ارايه ضعيفي انجام مي‌دهد و بدون آمادگي و مطالعه كافي مطلب را مطرح مي‌كند، همكلاسي‌ها كه انتظار عتاب و خطاب احتمالي استاد را دارند براي اينكه مانع از برخورد احتمالي وي با آن دانشجو شوند يا استاد و ديگر دانشجويان منتقد را در موضع انفعال قرار دهند با شدت بيشتري آن همكلاسي را تشويق مي‌كنند و به او خسته‌نباشيد مي‌گويند. اين ترفند گاهي هم جواب مي‌دهد و مدرس كلاس يا خصوصا دانشجوياني كه به اتلاف وقت و اعصاب‌شان معترضند را در موقعيتي قرار مي‌دهد كه از طرح اعتراض يا انتقادشان خودداري كنند. حالا سخنان چند روز پيش يكي از خطباي مشهور مرا به ياد اين ترفند قديمي انداخت. در شرايطي كه دولت به رغم يكدستي جريان حاكم به واسطه به‌كارگيري مديران ضعيف و ناكارآمد و انتصابات باندي و رفاقتي و محفلي دچار سوء عملكرد شديد بوده و معيشت مردم را به تنگي و سختي گرفتار كرده و به واسطه تورم فزاينده و گراني روزافزون كمر بسياري از اقشار ضعيف و متوسط شكسته يا خم شده، اين بزرگوار صداي تشويق و جيغ و سوت و هورا را بلندتر كرده تا مبادا كسي (از خودي‌ها و غيرخودي‌ها) هوس انتقاد از عملكرد دولت را نكنند. البته شوري‌اش بدانجا رسيده كه آقايان پس از تعيين تكليف براي بندگان خدا، به درجات بالاتري نائل شده و العياذ بالله براي خود خدا (جل و علا) نيز تكليف معين مي‌كنند كه به چه كسي بابت چه كاري پاداش و اجر دهد وچه كسي را بابت چه كاري توبيخ و تنبيه نمايد.
ايشان در توجيه ناتواني و ناكارآمدي كارگزاران خودي و موردحمايت‌شان فرموده‌اند آن كسي كه قصد خدمت دارد ولو اگر خطا هم بكند خدا براي او اجر منظور مي‌كند. جاي خوشبختي است كه با چنين تبييني (كه البته مبناي فقهي يا كلامي يا روايي آن نامشخص است) هم نور اميدي در دل ما بندگان خطاكار روشن كرده‌اند و هم نعوذبالله تكليف خداي متعال را در نحوه برخورد با ما مشخص نموده‌اند. البته حقير به علت غيرخودي بودن اطمينان ندارم كه آيا در زمره كساني هستم كه خداوند به تعبير ايشان خطاهاي كاري‌ام را با اجر جبران مي‌كند يا خير؟ چون قيد قصد خدمت داشتن تا حد زيادي با خط ربط‌هاي سياسي و جناحي و همفكري با اين بزرگواران ارتباط دارد. اما اگر چنين فرض كنيم پس مي‌توان گزاره‌هاي زير را نيز مفروض گرفت و با خيال آسوده و بدون دغدغه از عواقب دنيوي و اخروي به ادامه خطا با قصد خدمت پرداخت. مثلا فرض كنيم نگارنده به عادت مالوف براي تدريس به دانشگاه يا مدرسه بروم و به خاطر كمبود دانش يا مطالعه، مطالبي را به اشتباه به دانش‌آموزان و دانشجويان القا كنم و آموزش دهم. اگر واقعا قصد خدمت داشته باشم و حتي پولي هم بابت حق‌التدريس نگيرم ولي دانش و معلومات كافي نداشته باشم خداوند براي من در ازاي اتلاف وقت و گمراه كردن چندده دانشجو يا دانش‌آموز اجر منظور مي‌كند؟ يا در مقام قضاوت نشسته‌ام و به خاطر نابلدي و عدم احاطه به قوانين در برخي پرونده‌ها احكام غلط صادر كرده و حقوقي را جابه‌جا و ناحق مي‌كنم. اگر بدون شايستگي‌هاي حقوقي لازم و با ارتباط و پارتي‌بازي بر مسند قضا نشسته باشم و قصدم هم خدمت به كشور باشد آيا خداوند در اثر خطاهايي كه منجر به تضييع حقوق بندگان مي‌شود به من اجر مي‌دهد؟ يا به عنوان يك مهندس و به قصد خدمت حتي بدون دريافت حق‌الزحمه سازه ساختماني را براي مصارف عمومي و خيريه طراحي كنم و به علت كم‌دانشي و محاسبات غلط اين سازه پس از مدتي فرو بريزد آيا خداوند در برابر چنين خطايي كه منجر به خسارت جاني و مالي به عده‌اي از بندگان خداوند مي‌شود مرا ماجور مي‌كند؟ بر همه خوانندگان آشكار است كه چنين نيست و در وهله اول مراجع حرفه‌اي و قانوني در اين دنيا يقه‌ام را خواهند گرفت و حتي اگر از اين مرحله هم به سلامت بگذرم قاعدتا در آن جهان و در محضر عدل الهي از ذره‌اي فروگذار نمي‌شود. حال چگونه مي‌شود مديري كه بدون درنظر گرفتن شايستگي‌هاي لازم براي تصدي يك جايگاه مديريتي منصوب شده و يك كلام يا تصميم يا امضاي نادرست او (ولو خيرخواهانه يا به قصد خدمت) بر سرنوشت عده‌اي تاثير مستقيم يا غيرمستقيم خواهد داشت در صورت بروز خطا مواخذه كه نشود هيچ، در محضر الهي پاداش هم ببيند؟ خوب است بزرگواراني كه خصوصا در كسوت روحانيت هستند و مسووليتي هم در نظام دارند و به تبع آن تريبون‌هاي مختلف دراختيارشان است براي گل‌آلود كردن آب و حمايت بي‌قيد و شرط از دوستان‌شان كمي جانب انصاف و تقوا را نگه دارند و از خداي متعال براي مقاصدشان هزينه نكنند. خداي بزرگ همه ما را به راه راست هدايت فرمايد.