گفت‌وگو با تروييكا از اسلو تا ابوظبي
علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه علاوه بر مقام‌هاي اماراتي
با هيات‌هاي سياسي بريتانيا، فرانسه و آلمان ديدار كرد
سارا معصومي
علي باقري، معاون سياسي وزير امور خارجه و مذاكره‌كننده ارشد جمهوري اسلامي ايران در مذاكرات احياي برجام روز گذشته با انتشار يك توييت در صفحه توييتر خود نوشت: «در ادامه رايزني‌هاي ديپلماتيك با طرف‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي، با همتايان آلماني، فرانسوي و انگليسي خود در ابوظبي ملاقات كرده و در مورد طيفي از موضوعات و نگراني‌هاي متقابل با هم گفت‌وگو كرديم.» هر چند كه علي باقري در توضيحات اوليه سفر به امارات را در چارچوب تحكيم سياست همسايگي و در راستاي استمرار رايزني‌هاي سياسي با همسايگان خواند، اما انتشار خبر ديدار او با همتاهاي خود از تروييكاي اروپايي حاضر در برجام با توجه به مجموعه تحولات اخير در رابطه ايران و غرب توجه بيشتري را به خود جلب كرد.
ادامه رايزني‌هاي انجام شده در اسلو
ديدار معاون سياسي وزير خارجه ايران با همتاهاي خود از تروييكاي اروپايي مسبوق به سابقه است. دوم فروردين ماه سال جاري بود كه سايت خبري - تحليلي امواج ميديا افشا كرد كه علي باقري‌كني در نروژ با همتاهاي خود بريتانيا، فرانسه و آلمان ديدار كرده است. امواج ميديا در بخش‌هايي از اين گزارش نوشت كه منابع متعددي كه در جريان اين تعامل قرار داشته‌اند، تاييد كرده‌اند كه اين گفت‌وگوها كه در اسلو انجام شده با هدف احياي توافق هسته‌اي ۱۳۹۴ (برجام) بوده است. يك منبع ارشد ايراني به امواج ميديا گفته بود كه در اين جلسه نظرات متعدد درباره طيف وسيعي از مسائل مورد اختلاف دو طرف مورد بحث و رايزني قرار گرفته، به گفته اين منبع «براي اينكه معلوم شود ديپلماسي كارآمد است به پيام‌هاي مثبت بيشتري نياز است.» امواج ميديا در پايان آن گزارش نوشته بود كه با اينكه نشست نروژ كم‌سابقه است، اما اين اولين‌بار نيست كه اين كشور اسكانديناويايي -كه از پيوستن به اتحاديه اروپا خودداري كرده است- ميزبان مذاكرات بين اروپا و ايران شده است. چنانكه منابع متعددي به اين رسانه گفته‌اند كه ماه‌ها پيش نيز اسلو ميزبان مذاكرات «مسير دو» براي كمك به يافتن راهي براي پيشبرد (برجام) بوده است. پس از افشاي اين خبر از سوي امواج ميديا، علي باقري و مسوولان سه كشور اروپايي حاضر در اين جلسه نيز برگزاري اين نشست را تاييد و اطلاعاتي كلي درباره موارد مورد بحث در اين جلسه را منتشر كردند. علي باقري در توييتي در اين باره نوشت: با مديران سياسي سه كشور اروپايي در اسلو نشستي داشتم. طيفي از موضوعات مورد علاقه و نگراني متقابل را مورد بحث قرار داديم.هيچ فرصتي را براي روشن كردن ديدگاه‌هاي‌مان و هشدار نسبت به برخي سوءمحاسبه‌ها از دست نمي‌دهيم. در پيشبرد منافع ملي خود، از جمله از طريق ديپلماسي مصمم هستيم. همزمان با اين توييت علي باقري، حساب توييتري وزارت خارجه آلمان نيز درباره اين نشست نوشت: «ديپلمات‌هاي آلمان، فرانسه و بريتانيا نشستي با طرف ايراني برگزار كردند تا مواضع خود را در قبال تشديد تنش در زمينه‌هاي متعدد به صراحت بيان كنند. ولي هنوز هيچ مذاكره‌اي وجود ندارد، حتي در مورد برجام.» الشرق الاوسط نيز به نقل از منابعي در وزارت امور خارجه آلمان نوشت: نشست ديپلمات‌هاي ارشد سه كشور آلمان، فرانسه و بريتانيا با علي باقري‌كني كه در اسلو برگزار شد، بر درخواست از تهران براي توضيح درباره منشا ذرات اورانيوم بسيار غني شده تمركز داشت. اين منابع آگاه كه نام‌شان فاش نشد، به شرق‌الاوسط گفتند در اين ديدار به موضوع مذاكرات متوقف شده احياي برجام «پرداخته نشد». اندكي پيش از اين نشست، بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ذرات غني شده با غلظت ۸۴ درصدي را در تاسيسات فردو كشف كرده بودند. به گزارش الشرق الاوسط، منابع آگاه در وزارت امور خارجه آلمان ادعا كردند در جلسه با باقري‌كني، درباره تشديد تنش هسته‌اي در ايران بحث شد و ديپلمات‌هاي ارشد اروپايي «به وضوح» نگراني‌ها و مواضع كشورهاي خود را به طرف ايراني ابراز كردند. اين منابع تاكيد كردند در اين جلسه انريكو مورا، مسوول هماهنگ‌كننده مذاكرات هسته‌اي با ايران حضور داشت، اما درباره مذاكرات هسته‌اي يا احتمال بازگشت به برجام صحبتي نشد. ساعاتي پس از انتشار اين خبر، خبرگزاري دولتي ايرنا نيز در گزارشي نسبتا مشابه ضمن تاييد برگزاري اين جلسه، حضور انريكه مورا را نيز در اين ديدار تاييد كرد. ايرنا اضافه كرد كه موانعي همچنان ميان طرفين وجود دارد و بحث‌هاي صورت گرفته محرمانه بوده است. در حالي كه ايران و هر سه كشور اروپايي حاضر در مذاكرات تلاش كردند در موضع‌گيري‌ها و خبرهاي رسمي، برجام و تلاش براي احياي مذاكرات را به عنوان محور اين رايزني‌ها در اسلو معرفي نكنند، اما شكل اين جلسات به گمانه‌زني براي ازسرگيري مذاكرات احياي برجام پس از چند ماه تعليق دامن زد. مساله ديگري كه بيشتر مورد توجه رسانه‌هاي روسي قرار گرفت، نبود چين و روسيه در اين جلسات بود. به عنوان نمونه رسانه روسي رگنيوم در اين باره نوشت: تهران به بازي خود با وارد شدن به مذاكرات جداگانه با كشورهاي اروپايي بر سر توافق هسته‌اي ادامه مي‌دهد. امريكايي‌ها، چيني‌ها و روس‌ها به اين گفت‌وگو دعوت نشدند، اما وزارت امور خارجه روسيه اطمينان مي‌دهد كه همه چيز تحت كنترل است. با توجه به اينكه تهران با ميانجيگري برخي كشورهاي عربي، در حال انجام مذاكرات بسته با امريكاست، اين احساس به وجود مي‌آيد كه ايران بر اساس سناريوهاي مختلف كار مي‌كند: با امريكايي‌ها - جداگانه، با اروپايي‌ها - جداگانه. با اين وجود، سرگئي ريابكوف گفت: «هيچ چيز شگفت‌انگيزي در اين واقعيت وجود ندارد كه ايران در حال گفت‌وگو با كشورهاي غربي درباره توافق هسته‌اي است و ما كاملا در جريان هستيم.» بديهي است كه مذاكرات در درون خود «گروه شش»، در درجه اول ميان واشنگتن، مسكو و پكن مورد نياز است كه به دلايل واضحي اكنون دشوار است. اما به هر حال، ايران به مذاكره در مورد برنامه هسته‌اي حتي در فرمت اسلو نياز دارد.
تجديد ديدار در فضايي متفاوت
اكنون قريب به دو ماه پس از آن رايزني‌ها در اسلو، علي باقري و همتاهاي خود از سه كشور اروپايي اين بار در اسلو ديدار تازه كردند. اين ديدار اما در فضايي متفاوت انجام شده است. امروز با مجموعه تحولات رخ داده در سه ماه اخير مي‌توان گفت كه ايران و غرب از دوره شش ماهه تنش در پاييز و زمستان 1401 عبور كرده و فصل متفاوتي را در رابطه دوجانبه تجربه مي‌كنند كه البته به سختي مي‌توان از آن با عنوان بهار ياد كرد. نشست فروردين ماه ايران و تروييكاي اروپايي در فضايي برگزار شد كه ليست اختلاف‌هاي ايران و غرب رو به افزايش بود: از حمايت غرب از اعتراض‌هاي مردمي در ايران تا متهم كردن تهران به حمايت تسليحاتي از مسكو در جنگ اوكراين، از بن‌بست در مذاكرات وين تا عدم حل و فصل اختلاف‌هاي پادماني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي. در فاصله نشست فروردين تا خرداد ماه تحولات مثبتي در رابطه ايران و غرب رخ داده است: از تبادل و آزادي زندانيان ميان ايران و غرب تا انجام مذاكرات ميان ايران و ايالات متحده در مسقط و نيويورك كه گفته مي‌شود به شكل غيرمستقيم است و البته پيشرفت در مذاكرات سازمان انرژي اتمي و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي. در گزارش اخير رافائل گروسي به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به اين پيشرفت اشاره شده و آمده بود كه اين نهاد فني از توضيحات ايران درباره ذرات اورانيوم بيش از 80 درصد غني شده قانع شده و همچنين با دريافت توضيحات ايران درباره منشا مواد يافت شده در آباده (مريوان) فعلا سوال بيشتري در اين زمينه ندارد. ايران و آژانس همچنين به منظور جلوگيري از تعميق خلأ اطلاعاتي آژانس درباره برنامه هسته‌اي ايران در صورت احياي برجام با بازنصب تعداد محدودي از دوربين‌هاي برجامي و ساير وسايل نظارتي در تاسيسات هسته‌اي فردو و نطنز موافقت كردند.
همزمان با اين پيشرفت‌هاي فني در حوزه سياسي نيز تحولات قابل توجهي رخ داده كه مهم‌ترين آن تبادل پيام ميان ايران و امريكا از طريق واسطه‌هايي چون مسقط است. در اين ميان اخبار جسته و گريخته‌اي هم درباره ديدار راب مالي، معاون وزير خارجه ايالات متحده با سعيد ايرواني، سفير و نماينده دايم ايران در نيويورك منتشر شده است. ديدارهايي كه گفته مي‌شود برجام تنها موضوع و شايد هم پررنگ‌ترين موضوع مطرح شده در آنها نبوده و كاهش تنش ميان دو طرف به خصوص در سايه اتهام‌هاي مطرح شده درباره حمايت ايران از روسيه در جنگ اوكراين و همچنين حمايت اروپا و امريكا از اعتراض‌هاي مردمي در ايران و تشديد تحريم‌هاي غيرهسته‌اي به اين بهانه پيش از برجام در ليست رايزني‌ها قرار گرفته بودند. شنيده‌هاي «اعتماد» از مجموع رايزني‌هاي انجام شده در چند ماه اخير حاكي از اين است كه دو طرف دو هدف كاهش و مديريت تنش و امكان سنجي ازسرگيري رسمي مذاكرات احياي برجام را دنبال مي‌كنند. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه نشست هيات ايراني به رياست علي باقري و هيات‌هاي فرانسوي، انگليسي و آلماني در ابوظبي را مي‌توان نشانه باز بودن درهاي تعامل ميان ايران و غرب دانست، اما در پشت درهاي بسته اين رايزني‌ها و تبادل نظرات الزاما مذاكرات احياي برجام در جريان نيست. در حال حاضر بزرگ‌ترين مانع در مسير از سرگيري مذاكرات ميان ايران و 1+4 براي بررسي احياي برجام از نقطه توقف آن در تابستان 1401، ادعاي حمايت ايران از روسيه در جنگ اوكراين است كه غربي‌ها همصدا با دولت اوكراين هر روز ابعاد عميق‌تري هم به آن مي‌بخشند. لذا به نظر مي‌رسد كه آنچه در ابوظبي هم ميان هيات‌هاي ايراني و تروييكاي اروپايي گذشته مانند نشست اسلو با تركيب مشابه بيان نظرات دو طرف به منظور كاستن از تنش‌ها و جلوگيري از وخامت اوضاع باشد. شكل‌گيري و تداوم اين رايزني‌ها چه به صورت مستقيم و چه غيرمستقيم در شرايطي كه معادلات سياسي در منطقه غرب آسيا در حال تغيير است و مهم‌ترين نشانه‌هاي آن هم عادي‌سازي رابطه ديپلماتيك رياض و تهران و بازگشت سوريه به اتحاديه عرب و آشتي عربستان سعودي با سوريه است قابل توجه است. بايد ديد كه آيا مجموع رايزني‌هايي كه در سه ماه اخير دور از چشم رسانه‌ها ميان ايران و اروپا و ايران و ايالات متحده در كشورهاي ثالث منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در جريان بوده از پتانسيل كافي براي از سرگيري رسمي گفت‌وگو درباره فرجام برجام برخوردار خواهد بود يا خير.
علي باقري به اروپا سفر مي‌كند؟
پايگاه خبري امواج ميديا در گزارشي اختصاص مدعي شده است كه علي باقري‌كني، معاون وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران و مذاكره‌كننده ارشد هسته‌اي، براي سفري به اسلو، پايتخت نروژ دعوت شده است. به نوشته اين پايگاه خبري، اين دعوت براي امروز است، اما انجام آن قطعي نشده است. به نوشته امواج ميديا مشخص نيست كه دعوت براي سفر به مسكو براي انجام ديدارهاي دوجانبه است يا قرار است نشستي بين باقري و همتايانش از سه كشور اروپايي برگزار شود. علي باقري‌كني، ابتداي فروردين ماه سال جاري در سفري به اسلو، با مديران سياسي وزارت خارجه سه كشور انگليس، فرانسه و آلمان موسوم به E۳ ديدار كرده بود.