پناه به چاه
او كه يكي از اعضاي شوراي روستا است وسط جملاتش عبارتي تركي به كار مي‌برد و بلافاصله خودش آن را ترجمه هم مي‌كند: «متوجه شديد چه گفتم؟ ضرب‌المثلي تركي است كه مي‌گويد «كم زندگي كن اما مثل آدم زندگي كن» خدا مي‌دونه ما الان مثل آدم زندگي نمي‌كنيم. همين دو روز ريختند و چاه‌هاي ما رو پر كردن و الان نه خودمون، نه گوسفندهامون و نه اين درخت‌ها هيچ‌كدوم آب نداريم.» قصه را يكي از نوجوانان روستا كه همين‌طور كه سوار موتورش نشسته، با جزييات و صدايي درگوشي اين‌طور تعريف مي‌كند: «اينجا همه تقريبا مي‌دونن كه كدوم خانواده‌ها و كجای روستا چاه دارن. چون يك شب بيل ميكانيكي ميارن، نصف‌شب و دو، سه چاه درست مي‌كنن و خود به خود بقيه روستا هم مي‌فهمن. حالا چند وقت پيش يه‌سري از خانواده‌ها كه با هم مشكل داشتن، چاه‌هاي همديگه رو لو دادن و همين دو، سه روز پيش اومدن همه رو پر كردن.» اثر اين اجراي حكم تازه را در رفتار و توضيحات ديگر اهالي روستا هم مي‌توان ديد؛ روحاني دهيار روستا هم از نتيجه پيگيري‌ها و بررسي‌هايش مي‌گويد: «مردم خودشان چاه كه مي‌زنن به آب مي‌رسن و خب همه اينو مي‌دونن. الان بحث ما اينه كه خب يه چاهي براي روستا بزنيد كه آب لوله‌ها را تامين كنه. خدارو شكر اين كار الان داره انجام مي‌شه اما مي‌گيم وقتي مي‌شه به راحتي براي روستا چاه زد چرا چاه مشترك؟» اين روحاني مانند ديگر اهالي روستا هم از ساعات پايين جريان يافتن آب در لوله‌كشي روستا ناراضي است و راهكار را در حفر چاه‌هاي تازه مي‌داند؛ موضوعي كه يكي از مديران آبفاي استان هم به آن اشاره مي‌كند و مي‌گويد مساله آب اين روستا هم حالا ديگر رفع شده و به زودي با ورود چاه تازه به مدار، تمام خانوارهاي بالادست و پايين‌دست روستا در تمام طول روز آب شرب خواهند داشت.
نه تنها در شكورآباد و كاكاآباد كه تقريبا در بسياري از روستاهاي استان زنجان، بحث تامين آب از چاه داغ است و بعضي اهالي روستا به شكل غيرمجاز اقدام به حفر چاه مي‌كنند و به آب پايداري براي كشاورزي خود مي‌رسند؛ آنها در روايت‌هاي خود مدام اين تجربه را به عنوان راهكار به مسوولان ارايه مي‌دهند و شايد به همين دليل هم مساله كمبود آب را باور ندارند. فرآيندي كه روايت‌ها و حتي آمار رسمي هم گسترش آن را يكي از مسائل جدي آب كشور مي‌دانند و كارشناسان هم مي‌گويند كه روش مديريت مساله آب كشور از سياست‌گذاري مناسب براي اين فرآينده حل مي‌شود.
قصه «اعتياد» به چاه در مهد سازه‌هايِ زيرزميني
تاريخ آب در فلات ايران، قصه شاهكارهاي مهندسي در زيرزمين است؛ «قصبه گناباد» يا همان عميق‌ترين قنات در ايران با340 متر عمق مادر چاه، قنات زارچ با مقطع مربعي چاه‌ها، يزد و قناتي با طول حدود 116 كيلومتر كه طولاني‌ترين قنات ايران هم هست، فارس و قنات اكبرآباد فسا كه پرآب‌ترين قنات اين فلات هم بوده، قنات دو طبقه مون اردستان، شهر زيرزميني كاريز كيش، قنات غياث‌آباد، پشت‌كوه يزد كه تنها قنات فاقد ميله‌هاي عمودي هم هست و مظهر آن در يك طرف و مادرچاه در طرف ديگر كوه قرار دارد و... تنها چندنمونه و گوشه‌اي از تاريخ حيرت‌آور مهندسي ايرانيان در طول تاريخ و در پناه به عمق زمين است. اين پيشينه تاريخي و سازه‌هاي ماندگار، اگرچه روزگاري نگراني تامين آب ايرانيان را رفع كرده بود اما به ناگهان و در بازه زماني چند دهه خود منشأ بحران شده است. ايرانيان كه همواره مساله آب را با پناه به عمق زمين حل مي‌كردند در چنددهه چنان حفر چاه را شتاب بخشيدند و اين روش به گفته مسوولان «مٌسكن» را به كار بردند كه از تسكين‌دهنده به حالت «اعتياد» تغيير شكل داد و حالا در هر گوشه و كناري از اين خاك، چاهي حفر شده است. تنها در ۳۰ سال تعداد چاه‌هاي مورد بهره‌برداري از 47هزار و ۱۳۷ حلقه به ۶۴۰ هزار و ۸۸۹ حلقه در سال ۸۸ رسيدند و اين روند هنوز هم ادامه دارد. حالا كار به جايي رسيد كه مهندسي نياكان ايرانيان و قنات‌هايي كه گنجينه‌هاي تاريخي و فرهنگي كشور هستند، يكي پس از ديگري از درد بي‌آبي، نابود مي‌شوند. در همين استان زنجان كه به برف‌هاي ماندگار و چمن تاريخي‌اش معروف است، ميزان استفاده از چاه براي تامين آب شرب چندده درصد بيش از ميانگين كشوري است. «عليرضا جزو قاسمي» مديرعامل شركت آبفا استان زنجان در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد كه تعداد چاه‌هاي آب شرب استان حدود ۵۰۰ حلقه است اما در حوزه كشاورزي بيش از ۹هزار حلقه چاه در استان وجود دارد. او همچنين درباره برنامه اين شركت براي تامين آب پروژه مسكن ملي هم از مسكني به نام چاه سخن مي‌گويد: «پروژه جهاد آبرساني در اين استان و روستاها درحال انجام و پيگيري است كه به تامين آب پروژه‌هاي جديد هم كمك مي‌كند. علاوه‌براين در شهر زنجان حدود ۱۵ حلقه چاه ايجاد شده كه تامين آب ۲۷هزار واحد مسكن ملي از طريق اين چاه‌ها خواهد بود. البته بخش وسيعي از آب كشور ما صرف كشاورزي مي‌شود. به عنوان مثال مصرف آب زيرزميني كل چاه‌هاي تامين آب شرب استان ما حدود ۵۰۰ حلقه است اما اين تعداد چاه‌هاي كشاورزي بيش از ۹ هزار حلقه است.»
اهميت اين توضيحات زماني بيشتر آشكار مي‌شود كه به چاه‌هاي غيرمجازي كه هنوز شناسايي نشده و در اين آمار جايي ندارد هم اشاره كرد؛ همين حالا و براساس آمار رسمي سال ۱۴۰۰ بيش از ۲۰۹ هزار چاه عميق و ۶۷۶ هزار چاه نيمه‌عمق آب سفره‌هاي زيرزميني فلات ايران را مي‌كشد و به روي زمين مي‌فرستد و سال به سال هم عمق و تعداد آنها زياد مي‌شود، آماري كه تنها چاه‌هاي شناسايي‌شده را دربرمي‌گيرد و مي‌دانيم بسياري از چاه‌هاي غيرمجاز هنوز شناسايي نشدند.